نرخ پوشش پیش‌دبستانی در سال‌‌های گذشته از ۷۲.۱ درصد به کمتر از ۴۰ درصد رسید

رضوان حکیم‌زاده معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش و سرپرست سازمان ملی تعلیم و تربیت کودک در سلسله وبینار معاونت آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش که با مشارکت معاونان آموزش ابتدایی استان‌ها برگزار شد، گفت: مطمئن‌ترین، پربازده‌ترین، سودمندترین و کوتاه‌ترین مسیری که می‌تواند کشور را به پیشرفت همه‌جانبه برساند، سرمایه‌گذاری حوزۀ تعلیم و تربیت کودک است که شامل دوران قبل از دبستان و دبستان می‌شود.

کشورهای توسعه‌یافته یک قرن روی تعلیم و تربیت سرمایه‌گذاری کرده‌اند

وی با اشاره به لزوم یکپارچگی سیاست‌های تعلیم و تربیت از دورۀ پیش‌دبستانی تا پایان دبستان، افزود: مطالعات نشان می‌دهد کشورهایی که امروز در شاخص‌های توسعه انسانی شرایط خوبی دارند، در یک قرن گذشته روی آموزش و تربیت در دورۀ دبستان و پیش از آن سرمایه‌گذاری ویژه داشته‌اند.

حکیم‌زاده ادامه داد: متولیان آموزش به‌ویژه در دو دورۀ پیش از دبستان و دورۀ ابتدایی، بالاترین اثرگذاری را در جامعه دارند و نمود فعالیت‌ها و تصمیمات آنان آیندۀ کشور را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. به همین دلیل نیاز است در گام اول، این گروه‌ها در راستای تحقق اهداف نظام آموزشی و به‌طور دقیق‌تر تحقق راهکارهای سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، به فعالیت‌های خود معنا ببخشند. 

معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش با بیان اینکه برنامه‌های وزیر دقیقاً همسو با برنامه‌های دولت تعریف شده است، اضافه کرد: برنامه‌ها، رویکردها و راهبردهای اصلی معاونت آموزشی نیز باید در امتداد همین سیاست‌ها تدوین شود.

آموزش عمومی یکی از مهمترین خدمات دولت‌ها به شهروندان است

وی با بیان اینکه آموزش عمومی یکی از مهم‌ترین خدمات دولت‌ها به شهروندان است، اظهار کرد: ارائه فرصت‌های برابر دسترسی به آموزش و یادگیری با بالاترین کیفیت ممکن، یکی از مهم‌ترین مأموریت‌های نظام آموزشی به‌طور خاص وزارت آموزش و پرورش است که باید روش‌ها و راهکارهای آن به‌طور شفاف شناسایی و احصاء شوند. 

حکیم‌زاده عدالت، کیفیت و هویت را سه محور اصلی برنامه‌های وزارت آموزش و پرورش در دور جدید دانست و گفت: این سه محور چتر تمام برنامه‌های این وزارتخانه به‌ویژه معاونت آموزش ابتدایی است، زیرا مخاطب اصلی این معاونت کودکان هستند که مهم‌ترین دوران زندگی خود را سپری می‌کنند. 

ضرورت افزایش مشارکت مدارس در برنامه‌های استانی

وی با اشاره به ضرورت افزایش مشارکت مدارس در برنامه‌های استانی، افزود: ارتباط هدفمند و نظام‌مند مدارس با ادارات استانی امری ضروری است که البته لازمۀ آن این است که ادارات کل استان، مدارس را بازوهای مشورتی و اجرایی خود بدانند و شبکه‌ای گسترده و یکپارچه بین اداره‌کل استان و ادارات منطقه و مدارس ایجاد شود. این رویکرد مشارکتی قطعاً نتایج مثبتی در پی خواهد داشت.

سواد پایه، بنیان مهارت‌های تخصصی است 

معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش با اشاره به لزوم ارتقای کیفیت مهارت‌های سواد پایه، تصریح کرد: قطعاً مدرسه باید عهده‌دار آموزش مهارت‌های متنوعی باشد اما این مهم، تنها زمانی معنادار و قابل تحقق است که در ابتدا مهارت‌های آموزش پایه به دانش‌آموزان ارائه شده باشد و آن‌ها در این مهارت‌ها ارتقا‌ پیدا کرده باشند؛ این یعنی دانش‌آموزان باید سواد پایه را به شکل مهارتی آموخته باشند تا آمادگی لازم برای یادگیری دیگر مهارت‌ها را داشته باشند. از طرفی، معلم فقط زمانی می‌تواند در آموزش این مهارت‌ها موفق شود که هم از دانش تخصصی برخوردار باشد و هم از روش‌های تدریس فعال بهره ببرد؛ گرچه نمی‌توان از کنار اثرگذاری عوامل بیرونی مانند شرایطی خانوادگی به راحتی گذشت. با این حال، مهم این است که عوامل درون‌مدرسه‌ای برای آموزش این مهارت‌ها هم‌راستا باشند.

معلم مهمترین نقش را در ایجاد محیط یادگیری مثبت و سالم دارد

وی با بیان اینکه در سال‌های گذشته نظام آموزشی برنامه‌های متنوعی را برای ارتقای مهارت‌های معلمان از حیث تسلط بر دانش، تسلط بر محتوا و تسلط بر روش‌های تدریس اجرا کرده است، اظهار کرد: مربیان، معلمان و مدیران به‌عنوان ارکان مدرسه، بالاترین نقش را در ایجاد یک محیط یادگیری مثبت، سالم، پویا و بانشاط دارند. به همین دلیل خود این افراد باید بعد از گذراندن دوره‌های توانمندسازی و مهارت‌آموزی، روش‌های فعال را که باعث ایجاد مشارکت و درگیری مثبت دانش‌آموزان با فرایند یادگیری می‌شود، به‌کار بگیرند. 

احترام به فضای عاطفی و روانی کودکان یک ضرورت است

سرپرست سازمان ملی تعلیم و تربیت کودک بر‌ لزوم توجه به ابعاد عاطفی کودکان  تأکید کرد و گفت: متأسفانه در سال‌‎های متمادی از این بعد کودکان و دانش‌آموزان، تا حدودی غفلت شده است و کمتر به این توجه شده که دانش‌‌‎آموزان در دورۀ ابتدایی چه فضای عاطفی و روانی متفاوت و مهمی را تجربه می‌کنند؛ بنابراین در این دوره ایجاد خودباوری مثبت و انگیزه برای یادگیری و همچنین اشتیاق برای مشارکت در فعالیت‌های درسی، امری بسیار ضروری و لازم است که کمتر در برنامه‌های توانمندسازی برای مدیران و معلمان ما مورد توجه قرار گرفته است.

حکیم‌زاده گفت: فراموش نکنیم دانش‌آموزان علاوه بر اینکه در محیط مدرسه در یک فضای فیزیکی حضور دارند، همزمان فضای عاطفی، فضای اجتماعی و فضای علمی را نیز تجربه می‌کنند؛ بنابراین این نکات نیز باید در روند آموزش لحاظ شود. 

دانش‌آموز باید در محیط مدرسه احساس ارزشمندی کند

وی با اشاره به لزوم گفتمان‌سازی پیرامون حمایت از دورۀ ابتدایی، ارتقا‌ی آگاهی عمومی را امری ضروری دانست و گفت: برنامه‌های آموزشی و فرصت‌های یادگیری باید به شکلی طراحی و در اختیار دانش‌آموزان قرار بگیرد که تک‌تک آن‌ها خود را محور و مخاطب اصلی کلاس و مدرسه بدانند و حس تعلق به مدرسه در همۀ دانش‌آموزان ارتقا‌ پیدا کند و بدانند فارغ از سطح اقتصادی خانواده، قومیت، سطح یادگیری، تک‌زبانه و دوزبانه بودن، در مدرسه مورد پذیرش و قابل احترام هستند.

حفظ کرامت کودکان یک اصل تربیتی است

معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش با بیان این‌که کرامت کودکان باید به‌عنوان یک سرمایه خدادادی ارزشمند پاس داشته شود، تصریح کرد: توجه به کرامت کودکان نیازمند اصلاح برخی رویکردهای اشتباهی مانند مقایسه کردن، محیط رقابتی و یا حتی برچسب‌زنی است.

معلمی، پیچیده‌ترین و تخصصی‌ترین شغل است

وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود با اشاره به اینکه همه مدیران و معلمان شرایط یکسانی ندارند، گفت: در نظام آموزشی، تنوعی از معلمان فعال‌ هستند که برخی از آن‌ها از طریق دانشگاه فرهنگیان و باقی از مسیرهای متنوعی مانند استخدام به عنوان ماده ۲۸ جذب شده‌اند. این تنوع در مسیرهای ورودی به آموزش و پرورش، مانع بزرگی در جذب تخصصی افراد به‌ویژه در دورۀ ابتدایی است. این در حالی است که تخصصی‌ترین، پیچیده‌ترین و ارزشمندترین کار در کشور معلمی به‌طور خاص در دورۀ ابتدایی است، اما متأسفانه در سال‌های اخیر بر‌خلاف چارچوب‌های علمی که مبتنی بر دانش و تجربه متخصصان و اندیشمندان کشور بود، فرایندهای به شکلی بود که جذب تخصصی تا حد زیادی با مانع مواجه شد. 

حکیم‌زاده افزود: از طرف دیگر، همۀ معلمان شرایط یکسان ندارند. برخی از آنان در مدارس روستایی شاغل هستند و برخی در مدارس شهری؛ برخی در کلاس‌های چند‌پایه و برخی در کلاس‌هایی با تراکم بالا. این تفاوت و تنوع در وضعیت معلمان به خوبی نشان می‌دهد که نمی‌توان برای ارتقای توانمندی و مهارت‌های آنان نسخۀ واحد ارائه داد. از طرف دیگر، در این برنامه‌ها باید به اقتضائات محیطی نیز توجه ویژه شود. به این موارد تنوع مدرک دانشگاهی و رشته‌های دانشگاهی را نیز باید افزود. 

توانمندسازی دستوری منتج به مطلوب نمی‌شود

سرپرست سازمان ملی تعلیم و تربیت کودک تشریح کرد: برنامه‌های توانمندسازی و مهارت‌افزایی معلمان باید با مشارکت خود آنان طراحی و اجرا شود. قطعاً برنامه‌های دستوری و اجبارهای دستورالعملی و بخشنامه‌ای پاسخگوی نیاز امروز کشور نیست.

حکیم‌زاده با اشاره به نقش مهم مدیران مدارس، آنان را راهبران راستین فرایندهای تربیتی و یادگیری قلمداد و گفت: گرچه مدیران مدارس دچار درگیری‌های اداری و اجرایی ناخواسته هستند اما این افراد به‌عنوان راهبران آموزشی باید نقش ویژه‌ای در ایجاد خودپنداری مثبت، خودباوری نسبت به یادگیری و ایجاد اشتیاق در دانش‌آموزان داشته باشند. 

‌خانواده‌ها شرکای راهبردی نظام آموزشی کشور هستند 

وی با اشاره به نقش متمایز خانواده‌ها در تعلیم و تربیت دانش‌آموزان و کودکان، ادامه داد: به تعبیر وزیر محترم آموزش و پرورش، خانواده‌ها شرکای راهبردی نظام آموزشی کشور در امر تربیت و آموزش هستند و ضمن تبیین این نقش باید الزامات و ملاحظات آن نیز برای خانواده‌ها تشریح شود. نکتۀ مهم اینکه دغدغه‌مندی خانواده‌ها نسبت به امر تعلیم و تربیت فرزندان که در جای خود بسیار ارزشمند است، الزاماً به‌معنای برخورداری آنان از سواد تربیتی نیست زیرا بسیاری از خانواده‌ها از بایدها و نبایدهای این حوزه بی‌اطلاع هستند و حتی برای کودکان حق کودکی کردن را قائل نیستند و نسبت به رشد متوازن و متعادل و اهمیت و الگوهای آن آگاهی ندارند.

صدا و خواستۀ دانش‌آموزان در مدرسه شنیده شود

معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش معنادار کردن فعالیت مدارس را مرهون تبیین نقش مشارکتی همۀ ارکان نظام آموزشی دانست و اظهار کرد: ارتباط هدفمند بین نظام آموزشی و همۀ ذی‌نفعان و ذی‌ربطان با رویکرد شبکه‌سازی ناظر به منافع ملی، شرط اصلی در معنادار شدن مدارس و افزایش اثرگذاری آن‌ها است. در این بین، استفاده از ابزارهای فناورانه مانند شاد نیز می‌تواند راه‌گشا باشد؛ البته به شرطی به‌صورت نظام‌‎مند مورد استفاده قرار بگیرد. در این شبکه مدرسه باید خانواده‌ها را همراه خود بداند، دانش‌آموزان بداند که صدا و خواستۀ او در مدرسه شنیده می‌شود و والدین باید احساس مشارکت حداکثری داشته باشند. فعال شدن انجمن‌های اولیا نیز یکی از اموری است که باید با جدیت دنبال شود و بدانند در تصمیم‌گیری‌ها اثرگذار هستند. 

حکیم‌زاده در ادامه با اشاره به لزوم افزایش نقش‌آفرینی گروه‌های آموزشی و ارتقای کارکرد آن‌ها در نظام آموزشی کشور، بیان کرد: در کنار نظارت بالینی و میدانی، کیفیت‌بخشی و توانمندسازی گروه‌های آموزشی امری ضروری است. موضوعی که می‌تواند با به‌کارگیری ظرفیت راهبران آموزشی که خود در زمرۀ افزاد متخصص و باتجربه هستند، تا حد مطلوبی محقق شود. 

وی با تأکید بر اینکه صرف برگزاری دوره‌های حضوری و مجازی نمی‌تواند منجر به توانمندسازی و مهارت‌افزایی نیروی انسانی شود، افزود: علاوه بر آن، در هر استان باید هستۀ مرکزی توانمندی برای هدایت، حمایت و راهبری گروه‌های آموزشی ایجاد شود.

جذب حداکثری کودکان در پایه اول از مهمترین دغدغه‌های نظام آموزشی است

معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش افزود: یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های نظام آموزشی کشور، جذب حداکثری کودکان در پایه اول است. به همین منظور احصای آمار موالید و جذب خالص پایه اول یکی از اولویت‌ها است که می‌توان با استناد به آن به آمار بازماندگان از تحصیل در پایۀ اول دست پیدا کرد. 

وی با اشاره به ضرورت هم‌افزایی و همکاری دستگاه‌های درون‌استانی ذی‌‎ربط در موضوع جذب بازماندگان از تحصیل، تصریح کرد: با توجه به اهمیت این مسئله، شناسایی، جذب و نگهداشت بازماندگان از تحصیل باید به عنوان موضوع اولین جلسه شورای آموزش پرورش استان‌ها در دستورکار قرار بگیرد. موضوعی که باید به گفتمانی ملی با برش استانی تبدیل شود. 

مربیان کودکستان‌ها باید هم تجربه و هم تخصص داشته باشند

سرپرست سازمان ملی تعلیم و تربیت کودک با بیان اینکه نظارت میدانی بر عملکرد کودکستان‌ها و مراکز تعلیم و تربیت کودک نقش به‌سزایی در افزایش نرخ پوشش دارد، تصریح کرد: پوشش حداکثری کودکان در کودکستان‌ها یکی از مهمترین دغدغه‌های سازمان ملی تعلیم و تربیت کودک در دور جدید است؛ چرا که نرخ پوشش پیش‌دبستانی در سال‌‌های گذشته از ۷۲.۱ درصد به کمتر از ۴۰ درصد رسید. این کاهش پوشش بی‌سابقه بود.

حکیم‌زاده در پایان با بیان اینکه مربیان و فعالان کودکستان‌ها باید هم تجربه و هم تخصص لازم و کافی برای کار با کودک داشته باشند تا رضایت حداکثری خانواده‌ها تأمین شود، گفت: مراکز تعلیم و تربیت کودکان پیش از دبستان به سه دستۀ مراکز پیش‌دبستانی ضمیمه مدارس دولتی و ضمیمه مدارس غیردولتی و کودکستان‌های مستقل تقسیم می‌شوند؛ بنابراین هر مرکز فعال در حوزۀ تعلیم و تربیت اوان کودکی باید از سازمان ملی تعلیم و تربیت کودک مجوز رسمی اخذ کند.