بایوجمی در تالاب انزلی

در نشستی که با حضور مدیر دفتر اکوسیستم‌های تالابی سازمان حفاظت محیط زیست کشور، مجری طرح بایوجمی و ناظران این طرح، گزارش کارشناسی پروژه زیست پالایی تالاب انزلی ارائه و دغدغه‌ها و ابهامات در این باره از سوی خبرنگاران مطرح شد.

به گزارش پانا با اشاره به وضعیت وخیم تالاب انزلی ناشی از افزایش سرعت و حجم ورود رسوبات و آلاینده‌ها و تداوم آن طی چندین سال و انباشت ۵ متر رسوبات که امکان خودپالایی را از تالاب گرفته اجرای پروژه بایوجمی مورد تائید این سازمان اعلام و بر لزوم ادامه کار تاکید شد.

با توجه به عدم حضور مخالفان پروژه بایوجمی در نشست شماری از خبرنگاران به نمایندگی از افکار عمومی به طرح سئوالات و دغدغه‌هایی در این باره پرداختند.

*بایوجمی چیست؟

بر اساس مصوبه هیات دولت که مدیریت خشکسالی و احیاء تالاب انزلی را به سازمان حفاظت محیط زیست تکلیف نموده بود و پیرو فراخوان معاونت پژوهش و فن اوری وزارت علوم تحقیقات و فن آوری از همه دانشگاه‌ها و موسسات پژوهشی وابسته برای مشارکت علمی و فنی در اجرای این مصوبه، پروژه زیست پالایی تالاب انزلی به روش نوآورانه یک شرکت دانش بنیان در شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان مورد توجه سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفت.

سازمان حفاظت محیط زیست در این گزارش بایوجمی را پروژه زیست پالایی برای سرعت بخشیدن به فرایند طبیعی خود پالایی تالاب با استفاده از سه نوع ماده پلی ساکارید الکترولیت، الکترودهای فتوکاتالیست و نوعی کمپوست عنوان کرده که توسط شرکت دانش بنیان در سال ۱۳۹۰ ثبت اختراع شده است.

طرحی که در ابتدا توسط مجری پروژه از آن بعنوان فناوری نانو یاد می‌شد.

اما اکنون در گزارش قید شده که نوع ماده به کار گرفته شده در محلول بایوجمی نانو نیست و بنابر این ملاحظات استفاده از مواد نانو نظیر سرطانزا بودن و غیره در اجرای طرح مطرح نمی‌باشد.

مساله‌ای که به گفته برخی ناظران خود می‌تواند شبهه‌هایی را در صحت دیگر اظهارات مجری این پروژه ایجاد کند.

عبدالرضا کرباسی دکترای ژئوشیمی زیست محیطی دریایی بعنوان ناظر پروژه با حمایت از صحت علمی این طرح ذکر این عنوان از سوی مجری را ناشی از مقبولیت این نام بیان، و ماهیت نانو بودن آن را منتفی اعلام کرد.

وی همچنین انتقادات و اعتراضات صورت گرفته در خصوص این طرح از سوی شماری از دانشگاهیان را نادرست و برخی را غیرکارشناسانه و نامربوط و بعضی دیگر را متاثر از عدم موفقیت رقیبان کسب مسئولیت اجرای پروژه در تالاب انزلی بیان داشت.

کرباسی با اشاره به اینکه هر ۳۰ سال باید یک متر از عمق تالاب کاسته شود در حالی که در همین بازه زمانی سه متر از عمق تالاب انزلی کاسته شده آن را ناشی از بی توجهی وزارت نیرو نسبت به ورود میلیونها متر مکعب فاضلاب و عدم احداث تصفیه خانه، بی توجهی وزارت جهاد کشاورزی نسبت به ورود سموم و کود شیمیایی به تالاب و وزارت صنعت و معدن نسبت به ورود میلیونها متر مکعب فاضلاب صنعتی عنوان کرد.

وی افزود: هیچکس در این مدت لب به اعتراض نگشود اما یک محقق مقداری ماده برای سرعت بخشیدن به روند خودپالایی در تالاب ریخت همه صدایشان در آمد.

ناظر پروژه بایوجمی در تشریح ارزیابی ریسک در محیط رسوب خاطرنشان کرد: بعنوان متخصص ژئوشیمی محیطهای آبی، پارامترهای جانبی را بررسی و بهبود در همه انها را مشاهده کردم.

وی با بیان اینکه در مدت حدود ۲۰ روز از اجرای پروژه شاهد کاهش به طور متوسط ۱۵ سانتی متر عمق رسوب بودیم افزود: ۲۰ سال پیش ما می‌گفتیم باید رسوب را برداشت اما سازمان محیط زیست مخالفت می‌کرد.

کرباسی متذکر شد: تالاب گاوخونی چرا مرد چون افراد یک سونگر جلوی کار را می‌گیرند.

دکتر خداپرست از پژوهشکده آبزی پروری آب‌های داخلی نیز از بررسی اثرات این مواد روی فیتوپلانگتون، زئوپلانگتون و کفزیان و ماهی در چهار استخر سخن گفت.

وی اظهار داشت: در استخرهای تیمار شاهد کاهش ۲۰ تا ۳۰ سانتی متری عمق لجن بودیم.

وی اظهار داشت: در کل چرخه تروفی و زنجیره غذایی را مورد بررسی قرار داده و اثرات منفی ندیدیم.

خداپرست با اشاره به اینکه در زئوپلانکتونها و فیتوپلانگتون‌ها تغییر زیستی نداشتیم افزود: بهبود ساختار موجودات پلانکتونی را در استخرهای تیمار داشتیم و تجمع فلزات سنگین را در ماهی نداشتیم.

همچنین به گفته وی ماده زیست پالا در رشد ماهی عملکرد بهتری داشته است.

*شرح پروژه و اقدامات انجام شده

در گزارش امده است که مرحله پایلوت زیست پالایی به روش بایوجمی در استخرهای خاکی منفک شده از تالاب انزلی در سال ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ سپری شده و اکنون در حال اجرای مرحله پایلوت ۵۰ هکتاری محصول شده در داخل تالاب می‌باشد.

فعالیت‌های زیست پالایی به روش بایوجمی در قالب تفاهم نامه مورخه ۱۵ دی ۱۳۹۷ بین سازمان حفاظت محیط زیست و شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان صورت می‌گیرد. عملیات اجرایی پایلوت در کرتهای ۵۰ هکتاری داخل تالاب انزلی در بخش مرکزی سرخانکل از ۱۵ اسفند ۱۳۹۷ اغاز شده است.

پیش بینی حجم عملیات در سال ۱۳۹۸ در صورت تائید کمیته نظارت فنی بر دستاوردهای پایلوت ۵۰ هکتاری اول برای ۲۰۰ هکتار می‌باشد که به صورت مرحله‌ای صورت می‌گیرد.

در فاز ۵۰ هکتار اول داخل تالاب اقدامات پروژه به این شرح اعلام شده است:

۱- پشته سازی برای مجزا نمودن ۵۰ هکتار از بخش مرکزی تالاب در سرخانکل که در ۱۵/‏۱۰/‏۹۷‬ آغاز گردیده است.

۲- استقرار یک آزمایشگاه و اسکله شناور در پهنه ۵۰ هکتاری به ابعاد حدود ۸ در سه متر.

۳- افزودن مایع پلی ساکارید و مایع فتوکاتالیست از هر کدام یک و نیم لیتر برای هر هکتار و در ۱۰۰ روز مجموعاً از هرکدام ۷۵۰۰ لیتر در ۵۰ هکتار (معادل ۲ میکروگرم در لیتر) و افزودن کمپوست بایوجمی به میزان ۲۵ کیلوگرم در هر روز برای هر هکتار مجموعاً ۱۲۵ تن برای ۵۰ هکتار.

۴- هوادهی توسط قایق‌های موتوری پرسرعت و کمپرسور

۵- برداشت نمونه‌های کیفی و عمق آب از ۱۲ نقطه معین در ۵۰ هکتار

۶- ماهی ریزی به میزان دو تن بچه ماهی از گونه کپور ماهیان با هدف تکمیل فرایند احیاء تالاب.

البته فعالیت‌های فوق صرفاً به مدت ۱۵ روز از برنامه ۱۰۰ روزه انجام گرفته و فعلاً عملیات اجرایی متوقف شده است.

*ابهامات گزارش سازمان محیط زیست

در این گزارش آمده: " بخش دیگر رویکرد جامع سازمان به حل مشکلات حوضه آبخیز تالاب انزلی، رفع مشکلات موجود و آتی حوضه در رابطه با طرح‌های عمرانی و توسعه‌ای برگی می‌باشد که می‌توانند تهدید بالفعل و بالقوه برای تالاب باشند از جمله کنارگذر انزلی، موج شکن دوم بندرانزلی، راه اهن رشت انزلی که در این زمینه نیز سازمان اقدامات موثری را صورت داده است.

این در حالی است که هیچ اشاره‌ای به این اقدامات نشده و روشن نیست که منظور سازمان حفاظت محیط‌زیست از بیان مساله چیست.

همچنین در بخشی از گزارش امده که در خصوص وضعیت هیدرودینامیکی و الگوهای رسوبگذاری در تالاب و بررسی نقش موج شکن دوم در جلوگیری از تخلیه رسوبات به دریا مطالعه‌ای را نیز پژوهشکده اب و محیط زیست دانشگاه صنعتی شریف صورت خواهد داد.

روشن نیست حالا که مدتها از ساخت این موج شکن می‌گذرد اجرای این طرح که قطعاً هزینه‌ای هم همراه دارد چه تاثیری می‌تواند داشته باشد.

ایا این گونه ارزیابی‌ها نباید قبل از اجرای طرح‌های عمرانی صورت گیرد. ثانیاً در صورت تاثیر منفی داشتن ایا چنین پروژه کلانی که با صرف اعتبار بسیار احداث شده قابل حذف است و مصداق نوش دارو بعد از مرگ سهراب نیست.

همچنین نکته دیگر اینکه در گزارش امده: استفاده از بایوجمی تنها یک بار در طول عمر تالاب و تا رسیدن به عمق مورد نظر ادامه خواهد داشت و پس از آن سایر اقدامات پیشگیرانه برای بهبود وضعیت تالاب صورت خواهد پذیرفت.

حالا سئوال اینجا است که اگر مجری به عمق مورد نظر دست نیابد ایا تنها به همان یک بار استفاده بسنده خواهد کرد و دیگر اینکه سایر اقدامات پیشگیرانه در سایه مانده است.

*ملاحظات

سازمان حفاظت محیط زیست در گزارش خود ملاحظاتی را نیز در نظر گرفته است:

" در این طرح ملاحظاتی وجود دارد که می‌توان به کنترل نقره و استفاده کمتر از آن در محلول بایوجمی حین اجرای پایلوت در تالاب انزلی اشاره داشت. هم چنین در هنگام بکارگیری این روش به صورت پایلوت در بخشی از تالاب انزلی (۵۰ هکتار محصول شده) حتماً اندازه دی اکسید تیتانیوم کمتر از ۱۰۵ نانومتر نباشد. استفاده ازکود حیوانی نیز برای محدود سازی غلظت آرسنیک باید کاهش داده شود. در نهایت باید برنامه پایش مستمر تالاب انزلی شامل موارد اندازه گیری الاینده ها و مباحث اجتماعی در دستور کار قرار گیرد. علیرغم موثر بودن روش بایوجمی در افزایش عمق بر اساس مطالعات قبلی پهنه بندی اکولوژیک تالاب انزلی، اجرای این روش در هر یک از پهنه بندی‌های اکولوژیکی ششگانه تالاب انزلی مستلزم انجام مطالعات ارزیابی ریسک است.

سازمان حفاظت محیط زیست تاکید کرده اجرای این روش در بخشی از تالاب انزلی به شرط محصور کردن منطقه می‌تواند زمینه لازم را برای مطالعات جامع‌تر فراهم سازد چرا که اکولوژی استخرهای پرورش ماهی با اکولوژی تالاب متفاوت است.

بنابر این نیاز است تا مطالعات جامع شامل آب، رسوب، گیاه، آبزیان و بنتوز در زمن اجرای طرح پایلوت با دقت بالا انجام شود و چنانچه نتایج پایلوت نظیر نتایج حاصل از استخرهای پرورش ماهی، مثبت و بدون ریسک ارزیابی شد، از این روش در سایر نقاط تالاب انزلی با شرط رعایت شش پهنه متفاوت اکولوژیک اجرا و برای هر یک، مطالعات جداگانه ای در نظر گرفته شود.

بی شک این ملاحظات نظارت و دقت کافی را می‌طلبد.