ناگفته‌هایی از زندگی محمدرضا شجریان؛ چرا با نام مستعار «سیاوش» آواز می‌خواند

در سال 1356 «یوسف خانعلی» با جوان 37 سال خوش صدای موسیقی اصیل ایرانی در رادیو مصاحبه می‌کند و از سیر تا پیاز زندگی‌اش را می‌پرسد. وی آن روزها با نام «سیاوش» در رادیو می‌خواند تا آتش عصبانیت خانواده مذهبی‌اش بیش از آنچه بود شعله‌ور نشود.
خانواده شجریان نمی‌خواستند او خواننده شود
«محمدرضا شجریان» که تا سال 1350 با نام مستعار در رادیو می‌خواند، در آن گفت‌وگو روایت می‌کند که چرا خانواده‌اش نمی‌خواستند وی پا به عرصه موسیقی بگذارد. در آن گفت‌وگو روایت می‌کند که پدرش چگونه صدایش را فقط در مسیر تلاوت قرآن به‌کاربرده است و او تحت تأثیر پدر توانسته با قرآن آشنا شود. وی تعریف می‌کند چون پیش‌تر قرآن می‌خوانده و در مجالس مذهبی شرکت کرده وقتی به سمت موسیقی می‌رود بسیاری از او رنجیده می‌شوند. شجریان گفته بود: «چون پدرم را در مشهد خیلی‌ها می‌شناختند مردم مشهد به نام «شجریان» تا حدود زیادی آشنا بودند. به همین دلیل بهتر دیدم که در سال‌های اول فعالیتم نام «سیاوش بیدکانی» را انتخاب کنم و زیر این نام آواز بخوانم... کم‌کم «بیدکانی» را هم حذف کردم و نام مستعار بنده به «سیاوش» تبدیل شد و به این ترتیب موضوعی که اصرار داشتم در پرده بماند علنی شد. پدرم وقتی موضوع را فهمید خیلی ناراحت شد ولی بعدها که دید مثل همیشه علاقه‌مند به معتقدات مذهبی و اخلاقی‌ام نگرانی‌اش تقلیل پیدا کرد، چون بیش‌تر از هر چیز نگران عواقب این کار بود و حق هم داشت که نگران باشد.»

اولین بار در دوران معلمی ساز نواخت
شجریان تعریف می‌کرد که با ابزارآلات موسیقی در همان روزهای نخست تجربه‌های معلمی‌اش آشنا شده است. وقتی به استخدام دولت درآمده در روستایی به نام «رادکان» در بخش چناران و حوالی مشهد مشغول شغل معلمی می‌شود و در همان سال‌های دوری از خانواده تنها انیس و مونسش رادیو بوده و رفیقی به نام «ابوالحسن کریمی» که اتفاقا اولین ساز را همین دوستش به منزل می‌آورد و برای اولین بار سنتور می‌زند.
شجریان پیش‌ازاین در رادیو مشهد قرآن تلاوت می‌کرد و بعدها برنامه «اشعار عارفانه» را در رادیو مشهد اجرا می‌کرد و در حدود سال 1336 برنامه‌های اکبر گلپایگانی، فاخته‌ای و بنان را در رادیو گوش می‌کند تا بیشتر از موسیقی بداند و علاقه‌مند شود.

از رد شدن در امتحان آواز رادیو تا حضور در برنامه گل‌ها
شجریان در آن مصاحبه تعریف می‌کند که در سال 1345 به توصیه دکتر شریفی، معاون رادیو مشهد به تهران آمد تا در شورای موسیقی رادیو، امتحان خوانندگی و آواز بدهد. در روز امتحان شورا اساتید موسیقی چون علی تجویدی، همایون خرم و مشیر همایون شهردار حضورداشته‌اند و وی را بسیار تشویق کرده‌اند اما وقتی جواب امتحان را می‌گیرد، رد شده است. پیگیر که می‌شود در جواب امتحان نوشته‌اند: «آقای شجریان بسیار بااستعداد است ولی فعلاً به کار رادیو نمی‌آید.» آقای تجویدی علت رد شدن شجریان را نبود بودجه برای پرداخت حقوق عنوان می‌کند و شجریان گفته: «چه کسی از شما تقاضای پول کرده؟ من از شما خواستم صدایم را امتحان کنید و ببینید به کار رادیو می‌خورد یا نه؟»
شجریان در همان روزها تصمیم می‌گیرد که نواری از صدای خودش ضبط کند خدمت مرحوم پیرنیا، پایه‌گذار و مسئول برنامه «گل‌ها» ببرد. استاد پیرنیا وی را تشویق کرده و گفته که خود را برای ضبط دوره جدید برنامه گل‌ها آماده کند. بعد از چند روز برنامه «برگ سبز ۲۱۶» را با سنتور آقای رضا ورزنده در افشاری ضبط می‌کند و به مشهد برمی‌گردد اما از بد حادثه مرحوم پیرنیا به دلیل اختلاف‌سلیقه‌ای که با رادیو پیدا کرده بود از رادیو کنار رفت. درنهایت محمود فرخ که یکی از شاعران و ادیب‌های معروف خراسان بود، کمک می‌کند تا شجریان به تهران منتقل شود و فعالیت‌های موسیقی خود را شروع کند. شجریان رادیو را بهترین معلم خود دانسته و برنامه گل‌های رادیو را بهترین مشوقش در عرصه موسیقی بیان کرده بود.

از دیگر ناگفته‌های محمدرضا شجریان این است که وی در سال 56 در مسابقهٔ تلاوت قرآن کشوری، رتبهٔ نخست را به دست آورد.
شجریان در سال 1357 به ‌دلیل آنچه ابتذال فرهنگی در صداوسیما عنوان کرده بود و اینکه پخش برخی صداها از رادیو و تلویزیون باعث شده بود آن فضا را کاباره داری بیان کند و به دلیل سازگار نبود با روحیاتش، همکاری‌اش را با رادیو و تلویزیون ایران ادامه نداد.
ماجرا ترک صداوسیمای بعد از انقلاب
وی در سال 1358 مناجات «ربّنا» شامل برخی آیات قرآن و همچنین مناجات مثنوی افشاری را به‌صورت بداهه و بدون تمرین خواند که ابتدا به‌قصد آموزش به هنرجویان برای پخش در ماه رمضان بود اما رادیو همان اجرا را پخش کرد و این دعا به مدت سه دهه از اصلی‌ترین برنامه‌های رادیو در ماه رمضان بود. پس از دهمین دورهٔ انتخابات ریاست جمهوری، محمدرضا شجریان در نامه‌ای به عزت‌الله ضرغامی از وی خواست تا از پخش آثار او در صداوسیما خودداری کند اما در مورد «ربنا» استثنا قائل شد اما صداوسیما آن صدا را هم دیگر از صداوسیما پخش نکرد.
در سال 86 مادر شجریان درگذشت و وی در مراسم ختم مادرش بعد از 30 سال، ربنا را مجدداً خواند.

ازدواج مجدد در 53 سالگی
محمدرضا شجریان پس از جدایی از فرخنده گل‌افشان، در حدود 53 سالگی و در سال 1371 با «کتایون خوانساری» ازدواج کرد. حاصل ازدواج دوم او پسری به‌نام «رایان» است که در سال 76 در کانادا متولد شد.
با سازهای ابتکاری خودش می‌نواخت
محمدرضا شجریان مبدع چند ساز جدید در موسیقی ایرانی نیز بود. او در اردیبهشت 1390 در نمایشگاهی در تهران این سازها را رسماً به نمایش عمومی درآورد. برخی این سازها عبارت‌اند از صراحی، شهر آشوب، ساغر، کرشمه، سبو. وی سال ها با سازهای ابداعی خودش کنسرت برگزار می‌کرد.

«محمدرضا شجریان» در 17 مهر سال 99 پس از یک دوره طولانی مبارزه با بیماری، در سن 80 سالگی دار فانی را وداع گفت.