اولین فیلم از واقعه کربلا تا حاشیه های پخش نشدن فیلم رستاخیز

در طول چهل سال گذشته، فیلم و سریال با موضوع محرم و عاشورا کم ساخته نشده اما این که چه تعداد از آن‌ها و چرا ماندگار شده‌اند، می‌تواند مورد بررسی قرار بگیرد.
فیلم سینمایی سفیر
اولین تجربه در روایت سینمایی از واقعه کربلا برمی‌گردد به سال‌های ابتدایی انقلاب و «سفیر» ساخته فریبرز صالح. فیلم در اولین دوره از جشنواره فجر، سال ۱۳۶۰، به نمایش درآمد و گرچه واکنش‌های چندان مثبتی نداشت اما خیلی هم مورد هجوم منتقدان قرار نگرفت. فریبرز صالح، که فیلمنامه را همراه با کیهان رهگذر نوشته بود، با رویکردی که در «سفیر» دنبال کرد به الگوی مناسبی برای ساخت فیلم‌های تاریخی، با تاکید بیشتر بر هویت دینی، در دهه شصت و سال‌های بعدی رسید. طوری که «سربداران» و «ابوعلی‌ سینا» (باز با حضور پررنگ صالح و رهگذر، این بار به صورت جداگانه) از مهم‌ترین سریال‌های دهه شصت و الگوی تلویزیون برای سریال‌های تاریخی آن دوران، مشخصا وام‌دار موفقیت «سفیر» بودند.
موضوع فیلم سفیر
فیلم، روایتگر داستان قیس بن مسهر (با نقش‌آفرینی فرامرز قریبیان) قاصدی از سوی امام حسین (ع) به کوفه است که به دام نیروهای ابن زیاد می‌افتد. برای آزادی‌اش شرط می‌گذارند که در جمع مردم علیه حسین (ع) سخنرانی کند اما نوبت به حرف زدن که می‌رسد برخلاف انتظار حاکمان شهر، علیه یزید دست به افشاگری می‌زند.
حاشیه های فیلم سفیر
درام و قصه فیلم خیلی طول و تفصیل ندارد و در اجرا هم به حداقل‌ها بسنده شده. با وجود این، در زمان ساخت «سفیر» فیلم پرخرجی بوده و با توجه به شرایط وقت، هیچ بازیگر زنی هم ندارد.
تا سال‌ها بعد از «سفیر» خبری از فیلم و سریال مربوط به محرم و با موضوع واقعه کربلا نبود مگر کارهای مناسبتی و نمایشی نه چندان به یاد ماندنی.

فیلم سینمایی روز واقعه
در همان زمان، بهرام بیضایی فیلمنامه‌ای را با نام مستعار و تحت عنوان «روز واقعه» نوشت که ساخت آن بیش از یک دهه زمان برد، آن هم با حذف چند فصل و تغییراتی چشمگیر در لحن و اجرا. نهایتا و بعد از کش و قوس‌های فراوان، چه بر سر خوانش متن و چه بر سر چگونگی تولید، شهرام اسدی سال ۱۳۷۳ ساخت «روز واقعه» را تمام کرد؛ آن هم در شرایطی که پیش‌تر فیلم یک بار دیگر در ابتدای تولید و با عواملی دیگر متوقف شده بود.
موضوع فیلم سینمایی روز واقعه
«روز واقعه» داستان جوانی مسیحی را روایت می‌کند که در راه عشق به دختری مسلمان، اسلام آورده و بعد از سختی‌های فراوان روز ازدواجش فرا رسیده. اما در میانه مراسم، ندایی به گوشش می‌رسد و برای پاسخ دادن به این ندا راهی سفر می‌شود. او می‌خواهد به یاری صاحب ندا بشتابد اما با وجود پشت سر گذاشتن تمام سختی‌ها، زمانی به کربلا می‌رسد که دیری قبل واقعه رخ داده است.
حاشیه های فیلم روز واقعه
تا مدت‌ها «روز واقعه» مهم‌ترین اثر نمایشی در جان بخشیدن به واقعه کربلا بود و پخش هر ساله‌ فیلم در روزهای محرم و استفاده از نماهای آن در کلیپ‌های مختلف جای تعجب نداشت؛ به‌ویژه به‌واسطه تصویرسازی و موسیقی ماندگار اثر. همچنان کسانی که فیلمنامه را خوانده‌اند، به مراتب متن بیضایی را فراتر از فیلم ارزیابی می‌کنند اما قابل درک است که نسخه‌ بیضایی در آن زمان و شاید حتی امروز امکان ساخت نداشته باشد.

موج سریال سازی تاریخی بعد از سریال امام علی(ع)
بعد از موفقیت سریال «امام علی» ساخته‌ خط‌شکن داوود میرباقری در میانه‌ دهه‌ هفتاد شمسی، موج ساخت سریال‌ها بر اساس تاریخ اسلام به راه افتاد. در ادامه این موج و بعد از ساخت «تنهاترین سردار» و «ولایت عشق» قرار بود که سریال «امام حسین» هم ساخته شود و کار حتی به مرحله انتخاب بازیگر هم رسید اما پروژه به جریان نیفتاد. میرباقری بعد از «امام علی» چند طرح تاریخی دیگر در سر داشت اما به گفته خودش مشکلات و سختی‌های همان تجربه باعث شد که تا مدت‌ها از تلویزیون فاصله بگیرد. در ادامه وقتی که صحبت از ساخت سریالی تازه به میان می‌آید، میرباقری تصمیم می‌گیرد که پیش از رفتن به سراغ قیام مختار، در ابعادی کوچکتر شرایط همکاری مجدد را محک بزند. حاصل می‌شود «معصومیت از دست رفته» که همچنان یکی از بهترین متن‌های تمام کارنامه میرباقری است.

سریال مختارنامه

مختار ثقفی ملق به کیسان، رهبر یکی از قیام های خونخواهی امام حسین (ع) و یاران ایشان است. او در رمضان سال ۶۷ قمری به دست مصعب بن زبیر در کوفه کشته شد. سریال مختارنامه در سال ۱۳۸۹ توسط داوود میرباقری ساخته شد که فریبرز عرب نیا در این سریال تاریخی در نقش مختار مقابل دوربین قرار گرفت.

مختارنامه یک مجموعه تلویزیونی پیرامون زندگی و قیام مختار ثقفی به کارگردانی داوود میرباقری است. این سریال به داستان مختار ثقفی مکنی به ابواسحاق، و چگونگی قیام او که پس از حادثه عاشورا به خونخواهی حسین بن علی برمی‌خیزد، می‌پردازد. این سریال در ۴۵قسمت ۶۰ دقیقه‌ای از صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران پخش گردید. شروع پخش این سریال در تاریخ جمعه ۹ مهر ۱۳۸۹ از شبکه اول سیما بود. فیلمبرداری سریال مختارنامه از سال ۱۳۸۲ آغاز شد و در سال ۱۳۸۸ به پایان رسید. فیلمبرداری این مجموعه در تهران، قزوین، تاکستان، ورامین، آبادان، شوشتر، شهریار، آران و بیدگل، اسلامشهر، زاویه، کویر سفیدشهر و شاهرود انجام شده‌است. همچنین سکانس‌های عاشورای این سریال در بیابان‌های روستای طرود، در نزدیکی شهرستان شاهرود فیلمبرداری شده‌است. این سریال دارای ۷۰۰ سکانس است که ۱۰۰ سکانس آن مربوط به ۵ جنگ بزرگ این سریال هستند.

همچنین شبکه آی فیلم این مجموعه را برای مخاطبان عرب زبان پخش کرده‌است. معمولاً این سریال هرساله (به ویژه در ماه محرم) از شبکه‌های مختلف بازپخش می‌شود. بودجه ساخت مجموعه تاریخی مختارنامه از سوی داوود میرباقری در همایش «قیام تا قیام» ۲۰ میلیارد تومان اعلام شد.

حاشیه های سریال مختار نامه
نمایش سرهای بریده قاتلان حسین بن علی در بازپخش تلویزیونی سریال مختارنامه حذف شدند. در پخش‌های قبلی این مجموعه، در سکانس‌های مختلف سرهای بریده عبیدالله بن زیاد و شمر و عمر بن سعد در حالی که به بارگاه مختار ثقفی آورده شده بودند، نشان داده می‌شد، اما در پخش بعدی مختارنامه این صحنه‌ها حذف شدند.
همچنین سکانس جنگ عباس بن علی و کشته شدن وی از این مجموعه حذف شد.

فیلم طلسم شده «رستاخیز»
امسال ششمین محرمی است که به بهانه رسیدن روزهای عزای حسینی و شهادت امام سوم شیعیان و یارانش یادی از فیلم «رستاخیز» می‌کنیم؛ فیلمی که ساخت آن ۱۰ سال طول کشید تا کارگردانش یکی از آرزوهای خود یعنی فیلمی درباره حماسه عاشورا را به تصویر درآورد.
نویسنده و کارگردان این فیلم احمدرضا درویش است. رستاخیز در سی و دومین دوره جشنواره فیلم فجر در ۱۱ بخش نامزد دریافت سیمرغ بلورین بود و در نهایت در ۸ بخش از جمله بهترین فیلم و بهترین کارگردانی برنده سیمرغ بلورین شد. آرش آصفی، پوریا پورسرخ، حسن پورشیرازی، فرهاد قائمیان، بابک حمیدیان، بهادر زمانی، بهنام تشکر و انوشیروان ارجمند بازیگران فیلم هستند.
این فیلم در ۲ دی ۱۳۹۲ در سینما فرهنگ با حضور برخی اعضای دولت اکران خصوصی شد و در ۱۶ بهمن ۱۳۹۲ در کاخ جشنواره فجر در سی و دومین دوره این جشنواره به نمایش درآمد اما متاسفانه در مراحل بعدی اکران به سبب برخی حواشی که گریبانگیر فیلم شد، به مشکل برخورد کرد. علیرغم چند سال تلاش دست اندرکاران فیلم و برخی مسئولان فرهنگی تا امروز به اکران عمومی نرسید.

ماجرای اکران عمومی فیلم «رستاخیز»
اکران «رستاخیز» آن گونه که درویش ابراز امیدواری کرده بود نه تنها پیش از محرم سال ۹۳ انجام نشد، بلکه کار اکران آن به سال ۹۴ کشید. در این مدت رایزنی های فراوانی از سوی نهادهای مختلف برای انجام تغییراتی در این فیلم انجام شد که درویش به بخشی از آن ها تن داد. فیلم در اسفند سال ۹۳ در جشنواره فیلم دینی «رویش» حوزه هنری اکران شد و درویش در نسخه جدید، بخش های زیادی از موارد انتقاد شده در برابر نسخه جشنواره را حذف کرده بود. هرچند که همچنان چهره حضرت ابوالفضل (ع) بدون هاله نور به نمایش درآمد، اما باز هم فیلم تازه که حدود دو ساعت و ۴۰ دقیقه بود بامشکلاتی رو به رو شد.
با همه این اوصاف در اردیبهشت سال ۱۳۹۴ تکلیف اکران فیلم «رستاخیز» مشخص و قرار شد این فیلم همزمان با عید فطر آن سال اکران شود. روز ۲۲ تیر ۱۳۹۴ اکران افتتاحیه این فیلم در باغ موزه دفاع مقدس آغاز شد. نسخه ای که در برای اکران جشنواره در نظر گرفته شده بود، دو ساعت و ۲۰ دقیقه و عملا ۴۰ دقیقه آن کوتاه شده بود، اما از همان مراسم رونمایی مشخص بود که این فیلم مشکلات فراوانی برای اکران خواهدداشت.
در این مراسم که ابتدا قرار بود فیلم نمایش داده شود، دقایقی پس از شروع فیلم، مسئولان محل برپایی مراسم از ادامه نمایش، جلوگیری و نمایش «رستاخیز» را متوقف کردند. این جلوگیری که بیش از ۲۰ دقیقه به طول انجامید سرانجام با پادرمیانی درویش و دیگر دست اندرکاران فیلم و پخش آن و نشان دادن مجوزهای اکران فیلم، ختم به خیر و هنر نمایش فیلم از سر گرفته شد، اما درحالی که روز ۲۳ تیر قرار بود اکران عمومی فیلم آغاز شود با اعتراض مراجع و برگزاری تجمعاتی در مقابل برخی از سینماهای کشور این فیلم از پرده پایین کشیده شد. این در حالی بود که در همان روز جشنواره بین المللی بغداد با «رستاخیز» افتتاح شد.
در این میان درویش در پاسخ به انتقاد درباره به تصویر کشیدن چهره حضرت ابوالفضل (ع) تاکید می کرد که در این باره موظف است به نظر مرجع تقلید خود دقت کند و همین کار را هم کرده است. فردای آن روز هم سازمان سینمایی طی اطلاعیه ای اعلام کرد که اکران فیلم سینمایی «رستاخیز» تا تامین نظر برخی از مراجع بزرگوار تقلید به تعویق می افتد. تصمیمی شتابزده در شرایط بحرانی از سوی سازمان سینمایی به ریاست حجت الله ایوبی که پش از آن نیز نشان داده بود که در شرایط بحرانی بهترین راه حل را پایین کشیدن فیلم از پرده می داند.
درویش شهریور ۹۵ در برنامه هفت شبکه سه حاضر شد و درباره «رستاخیز» گفت: ماجرای بعد از پایین کشیده شدن فیلم فرامتنی است و بسیاری از مسائل آن ربطی به اصل ماجرا ندارد. مگر فیلم زیرزمینی ساخته شده است؟ فیلمی که طی ۱۰ سال پروانه ساخت گرفته و نهایتا با پروانه نمایش اکران شده است. آن هم درباره موضوعی به مهمی عاشورا.
وی با ابراز گلایه از مسئولان سینمایی ادامه داد: به هر صورت با اتفاقی که افتاد، شان قوانین سینما زیر سوال رفت و آقایان گفتند به دلیل جشن هسته‌ای توقیف کردیم. مقطع اکران این فیلم با توافق هسته‌ای همزمان شد. چون جشن هسته‌ای در پیش بود آقایان گفتند نمی‌خواستیم حواشی‌ که برای فیلم پیش آمده این جشن را تحت‌الشعاع قرار دهد. اما بالاخره رای دادگاه صادر شد و دولت را مقصر اعلام کرد.
اکنون از ابراز امیدواری احمدرضا درویش در برنامه هفت برای اکران فیلمش در محرم نزدیک به ۵ سال گذشته و او بارها اعتراض خود را به اکران نشدن فیلم اعلام کرده است اما گویا دولت حسن روحانی در ایجاد شرایط برای اکران این فیلم ناموفق بود و حالا باید دید در دولت جدید چه اتفاق‌هایی می‌افتد.