ذبح عظیم الهی در قرآن 

حجت‌الاسلام علی عسکری، نماینده پیشین مشهد در مجلس شورای اسلامی در یادداشتی نوشت:

«روشن است که ذبح عظیم در فرهنگ و ادب اسلامی یک ترکیب وصفی به معنی مذبوح و ذبح بزرگ می‌باشد.

خداوند در داستان رویای صادقه حضرت ابراهیم و ماجرای قربانی کردن فرزندش اسماعیل، آیه و نشانه خداوندی‌اش را به شکل زیبا و با تراژدی خاص به تصویر کشیده است. آن هنگامی که ابراهیم به فرزندش اسماعیل گفت: ای پسرم در خواب دیدم که تو را به امر پروردگارم به دست خودم قربانی می‌کنم. رای تو چیست؟

اسماعیل گفت: پدر به آنچه فرمان داده شده‌ای، عمل کن، که اگر خدا بخواهد مرا از صابران خواهی یافت.

و چون تسلیم شدند، ابراهیم فرزندش را به پیشانی درانداخت، وی را ندا آمد ای ابراهیم حقا که در رویای خویش صادق بودی و ما نیکوکاران را چنین پاداش دهیم و این امتحان آشکاری بود که ما او را به ذبیحه‌ای بزرگ، فدیه دادیم «وفدیناه بذبح عظیم».

در مورد تفسیر این آیه شریفه و منظور از ذبح عظیم دو دیدگاه در منابع اسلامی مطرح شده است که به اختصار بدان‌ها اشاره می‌شود:

۱_ تفسیر ظاهری که در اغلب تفاسیر شیعه و سنی به آن پرداخته شده است.

در این تفسیر مقصود از ذبح عظیم همان «کبش» و به عبارت دیگر قوچی است که از سوی خدا بعنوان فدیه و جایگزین اسماعیل برای ابراهیم فرستاده شد و ابراهیم با ذبح آن عید قربان را تاسیس بنیان کرد.

عید مبارکی که یادمان ابراهیم بعنوان پیامبر توحید و بندگی خاص خدا از آن تاریخ تاکنون مطرح است‌ و وجهه شریعت حج یا همان قصد ذات ربوبی را از راه عشق و سرسپردگی به درگاه الهی نمایان ساخته و دست مایه‌ای برای سلوک عرفانی و تجلیل شاعرانه از ابراهیم نیز شده است.

همچنان که گفته شده:

ای دوستان شادی کنید / یادی از پیغمبر توحید و آزادی کنید

او که در راه خدا از مال و فرزندش گذشت/ با تبر، بت‌های جهل و خودپرستی را شکست

بنده پاک خدا و پیرو الله شد/ نامش ابراهیم بود اما خلیل الله شد

۲_ تفسیر باطنی و به تعبیر درست‌تر، تاویل که با تکیه بر دیدگاه معصوم (علیه‌السلام)، منظور نظر قرار می‌گیرد و بالاتر از تفسیر ظاهری است.

این نوع برداشت از آیات قرآن باید، مبتنی بر حدیث صحیح السند از معصومین (علیهم السلام) باشد. همچنان که درخصوص این آیه شریفه تعدادی از مفسران شیعه از جمله مرحوم ملافیض کاشانی از عیون اخبارالرضا (علیه السلام) مرحوم صدوق، حدیثی را مورد توجه قرار داده که سند حدیث معتبر و دلالت مفهومی آن تفسیر عاشورا و شهادت امام حسین (علیه السلام) است.

بنابر سند مرحوم صدوق، عبدالواحد بن محمد بن عبدوس نیشابوری از محمد بن علی بن قتیبه نیشابوری و او از فضل بن شاذان که از صحابه بزرگ امام رضا (علیه السلام) است نقل می‌کند که حضرت رضا علیه‌السلام فرمود: چون خداوند به ابراهیم دستور داد که بجای ذبح اسماعیل، قوچی را که فرستاده شده است ذبح کند، ابراهیم در دل آرزو کرد، کاش فرزندش اسماعیل را بجای قوچ قربانی کرده بود تا دلش همچون دل پدری که فرزندش را در راه خالق ذبح کرده به درد می‌آمد و سزاوار بالاترین درجات اهل ثواب از راه صبر نصیبش می‌شد.

خداوند متعال به او وحی کرد که محبوب‌ترین خلق من نزد تو کیست؟ ابراهیم گفت: در میان آفریدگانت برای من، محبوب‌تر از حبیبت محمد(ص) نیست.

خداوند متعال فرمود: او عزیزتر است نزد تو یا خودت؟

ابراهیم پاسخ داد: او عزیزتر است. خدا پرسید: فرزند او عزیزتر است یا فرزند خودت؟

پاسخ داد: فرزند او.

خدا فرمود: قربانی شدن فرزند او به ظلم و به ناحق به دست دشمنانش بیشتر دل تو را به درد می‌آورد یا کشته شدن فرزندت به دست خودت در راه اطاعت من؟

ابراهیم پاسخ داد: قربانی شدن فرزند او به دست دشمنانش برایم دل آزارتر است.

خداوند فرمود: ای ابراهیم گروهی که گمان می‌کنند از امت محمد (ص) هستند، فرزندش حسین (ع) را بعد از او از سر ظلم و عداوت می‌کشند. همچنان که گوسفندی را می‌کشند و با این کار مستوجب عذاب من می‌شوند.

ابراهیم بی‌تاب شد و اشک از دیدگانش جاری گشت. در چنین شرایطی خدا به او وحی کرد که ای ابراهیم گریه بر حسین(ع) و شهادت مظلومانه او را جایگزین صبر و جزع کشته شدن فرزندت اسماعیل قرار دادم و برای تو رفیع‌ترین درجاتی که ثواب صبر بر مصائب است را فراهم می‌کنم «و فدیناه بذبح عظیم» شاهد مثال بر این مطلب هم «و ترکنا علیه فی الآخرین» است که بلافاصله بعد از «و فدیناه بذبح عظیم» قرار دارد. این مطلب دلالت بر این دارد که واقعه قربانی کردن اسماعیل امتحانی برای او و پدرش ابراهیم بود و فلسفه زنده ماندن او این بود که از نسل او رسول خاتم(ص) به دنیا بیاید که فرمود: «حسین منی و انا من حسین» حسینی که با خون پاکش دین ابراهیم و دین جدش رسول خدا را زنده و پایدار ساخت و از رمز پرمعنای ذبح عظیم الهی در روز عاشورا پرده‌برداری کرد.»