داوود فتحعلی بیگی: تئاتر آنلاین فرصتی برای دیدن نمایش های تمام ایران است

تئاتر «عموهاشم» به بخش هایی از زندگی «هاشم فیاض»؛ تعزیه‌خوان مطرح سده‌ اخیر می‌پردازد. ماجرای این تئاتر مخالف خوان تعزیه است که برای اجرا مهمان یکی از اهالی آبادی می شود. مرد خانه ابتدا فکر می‌کند عمو هاشم شهادت‌خوان است، اما متوجه می‌شود اشقیاخوان است و با بهانه‌جویی کاری می‌کند که عموهاشم خانه شان را ترک کند و شب را در تکیه بخوابد و فردای آن‌ روز با دیدن خوابی عجیب توسط ننه رباب همسر مرد، اتفاقات درون نمایش رقم می خورد.

ایده اولیه شکل‌گیری نمایش «عموهاشم» از کجا شروع شد؟
«آقای «فیاض» یکی از تعزیه‌خوان‌های پیشکسوت تهران بودند که در سال ۱۲۹۸ متولد شدند. من از سال ۶۳ افتخار آشنایی با ایشان را داشتم و نزدیک ۲۵ سال با ایشان در ارتباط بودم. چند سالی پشت سر هم مدیر تالار محراب بودم. از سال ۱۳۶۶ تا ۱۳۷۴ در تالار محراب از طرف وزارت ارشاد و معاونت هنری، «تعزیه» برگزار می‌شد. سرپرست گروه تعزیه آقای فیاض بودند و یک ماه تعزیه اجرا می‌کردند. طبیعتاً در این رفت‌وآمدها و ارتباط‌ها، چیزهایی از ایشان یادگرفتم ازجمله اینکه گاهی خاطراتشان را می‌گفتند. به یکی از خاطراتی که ایشان برای من تعریف کرده بودند، ویژگی داستانی دادم و نمایشنامه «عموهاشم» شکل گرفت. خاطره‌اش این بود که روزی منزل پیرزن و پیرمردی مهمان بود و همسر پیرزن وقتی متوجه می‌شود که آقای فیاض «اشقیا خوان» است، عصبانی می‌شود و او به‌ناچار از منزل آن‌ها رفته و در ادامه آنچه در این نمایش روایت کردیم این است که «تعزیه‌خوان» شب را در حسینیه خوابید و خب قسمت آخر را خودم اضافه کردم که پیرمرد پشیمان می‌شود و برای دلجویی به حسینیه می‌آید. این سنت بود که «تعزیه‌خوان» هرکجا می‌رفت معمولاً مردم شب‌ها دعوتش می‌کردند، مخصوصاً کسانی که صدای خوشی داشتند تا بعد از شام بخواند و فیض ببرند. اما فردی که شمر بود (اشقیا خوان) برای مردم جالب نبود و این بود که معمولاً «شمرخوان» ها را دعوت نمی‌کردند. در این نمایش ما دو دیدگاه داریم که چالش داشتند. یک دیدگاه همسر پیرزن بود که دیدگاه عامیانه داشت و یک دیدگاه پیرزن بود که واقع‌بینانه بود. بعد پیرزن برای اینکه همسرش را توجیه کند که دیدگاهش واقع‌بینانه نیست لباس «هنده» پوشید که نقش «هنده» را بخواند و مرد اقرار می‌کند که «تو با یک لباس عوض نمی‌شوی» و ازاینجا پیرزن گفت «من با یکدست لباس عوض نمی‌شوم آن‌وقت آن بنده خدا که شمر می‌خواند با یکدست لباس عوض می‌شود؟»

نظر شما درباره تئاتر آنلاین چیست؟
«امروزه یکی از اقتضاهای امروز ما تئاتر آنلاین است. این فرصت می‌تواند برای هنر تئاتر یک امتیاز باشد به این دلیل که ما وقتی نمایشی را در یک سالنی اجرا می‌کنیم ۲۰ روز تا یک ماه است و خیلی‌ها در این حدفاصل زمانی پرونده‌شان بسته می‌شود. این مدت‌زمان برای حتی یک درصد از این جمعیت کثیر تهرانی واقعاً کم است و تازه این را فقط برای شهر تهران گفتم و در کل کشور که بماند. این چند هزار نفر از یک درصد جمعیت شهر تهران اگر بخواهند بیایند و تئاتر را تماشا کنند باز از این تعداد امکان دارد یک‌دهم این‌ها برای تماشای تئاتر بیایند. به‌هرحال یا وقت نمی‌کنند و یا علاقه‌مندی نشان نمی‌دهند ویا مسیرشان به سالن‌ها دور است. خیلی وقت‌ها این فرصت فراهم نمی‌شود که نمایش‌ها فیلم‌برداری شود و بعد بتوانند در فضای مجازی و یا از طریق فیلم - ویدیو پخش کنند و علاقه‌مندان ببینند. پخش آنلاین تئاترها یکی از فرصت‌هایی است که هم برای دوستداران و علاقه‌مندان هنر تئاتر می‌تواند امکان تماشا دهد، هم برای کسانی که در این عرصه فعالیت می‌کنند و یا دوست دارند، فعالیت کنند. طبیعتاً یکی از مهم‌ترین راهکارهای تقویت هنر تئاتر این است که بتوانیم آثار همدیگر را ببینیم. حالا این کار برای هنرمند شهرستانی باشد یا برای هنرمند تهرانی تفاوتی ندارد. قبل از اینکه کرونا بیاید گاهی اوقات ۵۰ یا بعضاً تا عدد ۱۰۰اجرای تئاتر داشتیم و قاعدتاً با این شرایط اجرای آنلاین برای تئاتر یک فرصت بسیار طلایی است تا هرکسی علاقه‌مند‌است هر تئاتری را که دوست دارد، ببیند. این مهم هم برای انتقال تجربه خوب است و هم برای اینکه تماشاگرهای بیشتری بتوانند با این تئاتر ارتباط برقرار کنند. اگرچه دیده شدن تئاتر به‌صورت زنده و روی صحنه لذتی دارد که ممکن است آن جنس از لذت تئاتر از طریق فیلم منتقل نشود ولی حداقل این است که از این طریق بسیاری از تجربه‌های نمایشی هنرمندان این عرصه ماندگاری پیدا می‌کند. درواقع با این اتفاق رفته‌رفته یک گنجینه‌ای می‌شود برای کسانی که بخواهند پژوهش کنند و کسانی که می‌خواهند یاد بگیرند، تجربه کنند.»

مهم‌ترین دغدغه‌های هنرمندان تئاتر در این شرایط کرونا چیست؟
«مهم‌ترین دغدغه هنرمندان تئاتر در این شرایط این است که در حال حاضر بیکار هستند. اولا سالهاست که از طریق تشکل‌های صنفی از وزارت کار درخواست دارند که تئاتر را به‌عنوان یک شغل به رسمیت بشناسند. اگر چنین شود، هنرمندان رشته تئاتر هم شامل قانون استفاده از بیمه بیکاری می‌شوند. این‌یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های هنرمندان تئاتر است که هنوز من فکر می‌کنم محقق نشده و اگر هم شده بنده باخبر نیستم. بسیاری از هنرمندان معیشتشان از این راه یعنی اجرای تئاتراست. بعضی‌ها شاید مثل من یک حقوق بازنشستگی دارند و یا مثلاً کارمند جایی هستند و از روی علاقه و ذوق گاهی اوقات تئاتر اجرا می‌کنند اما یک عده هم هستند که تئاتر شغل و معاش شان است.»

شما تا چه اندازه از هنرمندان جوان و تازه‌کار حمایت می‌کنید؟
«جوان تا تئاتر را یاد نگیرد و نیاموخته باشد نمی‌تواند در این حوزه فعال شود. صرفاً هم خواندن درس کفایت نمی‌کند و باید در کنار افراد باتجربه باشند تا به پختگی برسند. بعد از کسب یک دوره تجربه رفته‌رفته می‌توانند خودشان را محک بزنند و به عرصه عمومی برسانند. در کنار علاقه باید استعداد هم باشد. همچنین موضوع بازار کار هم باید در نظر بگیرند. متأسفانه ما در شرایطی داریم زندگی می‌کنیم که بازار کار برای فعالیت تئاتر بسیار محدود است، به همین علت خیلی‌ها را سراغ دارم که علی‌رغم اینکه تحصیلات دانشگاهی در رشته تئاتر، بیکار هستند. درواقع ظرفیت شغلی برای این‌همه فارغ‌التحصیل وجود ندارد که بخواهند کار تئاتر انجام دهند و درنتیجه سراغ مشاغل دیگر می‌روند. این شدنی نیست که شما بخواهید ۲ یا۳ سال یک‌بار به سراغ تئاتری بروید. تجربه باید مستمر باشد تا به هنرمندی برسد و تازه مصالح معاش هم که جای خودش را دارد. من به جوان‌ها توصیه می‌کنم که تئاتر کار کنند باوجود همه مشکلاتی که وجود دارد اما باید به یک کار مستمر فکر کنند نه اینکه بیایند و بعد سرخورده شوند و تمامی زحماتشان هدر برود.»

شما از جوانی که هم سواد دارد هم توانایی حمایت می‌کنید؟
«حمایت که دست بنده نیست. امثال من بیش از ۴۵ سال است که در این عرصه فعالیت می‌کنیم اما مگر ما چقدر فرصت داریم. این نکته مهمی است. من باید این فرصت را داشته باشم که بتوانم علاقه‌مندان را هم ببینم و از وجودشان در کاره‌ایم استفاده کنم. وقتی من نمی‌توانم شش ماه یک‌بار تئاتر خوب اجرا کنم چطور می‌توانم این جوانان هنرمند را ببینم و از وجودشان استفاده کنم. البته من از کسانیکه استعداد داشتند فعالیت کردم و خوب هم درخشیدند.»