مردم را از سالخوردگی نترسانید!

در پاسخ به مطلب تیتر اول روزنــــــامه ایران با عنــــــــوان «سقوط نرخ رشد جمعیت به زیر یک درصد» به‌عنوان یک معلم جمعیت‌شناسی دانشگاه تهران و به‌عنوان کسی که بیش از پنجاه سال از عمر خود را مصروف جمعیت‌شناسی و جمعیت‌پژوهی کرده است، ذیلاً توضیحاتی را ارائه می‌دهم.

روند تغییر و تحولات جمعیتی، پویایی و پیچیدگی‌هایی دارد که باید براساس مبانی علمی و توسط جمعیت‌شناسان خبره ارزیابی و در مورد آنها اظهارنظر شود. کشورما به خاطر انبوه متولدان دهه شصت، اینک در مرحله پنجره جمعیتی قرار گرفته که نوسانات ساختار سنی از بارزترین ویژگی‌های آن است. هنگامی که اواخر دهه۱۳۸۰موج دهه شصتی‌ها به نقطه اوج ازدواج و فرزندآوری (۲۰تا ۳۵سالگی) رسیدند میزان ازدواج حدوداً دو برابر شد وموالید هم سیرصعودی گرفت و تا بیش از یک‌ونیم میلیون تولد در سال افزایش یافت. از اواسط دهه۱۳۹۰دهه شصتی‌ها به رده سنی۳۰ تا۴۵ سالگی رسیده و از نقطه اوج خارج شدند که علت اصلی کاهش ازدواج، موالید و به تبع آن میزان رشد سالانه جمعیت در سال‌های اخیر است و این پدیده‌ای کاملاً طبیعی است و مطلقاً معنی بحران ندارد. درسال۱۴۳۰دهه شصتی‌های عزیز به سنین سالخوردگی و۶۵ سال به بالا خواهند رسید. در این زمان ساختار سنی کشورسالخورده خواهد شد، نوسانات ساختار سنی فروکش خواهد کرد و به رشد ذاتی جمعیت خواهیم رسید.

چنانچه با برنامه‌ریزی و تمهیدات لازم بخصوص تسهیل ازدواج بتدریج در یکی دو دهه آتی به باروری سطح جانشینی (میزان باروری که جمعیت را در بلند مدت حفظ می‌کند) برسیم به هنگام سالخوردگی جمعیت در ورطه رشد منفی نخواهیم افتاد. سالخوردگی جمعیت یک مفهوم آماری است، در حالی که پیری جنبه بیولوژیک و فردی دارد. با هزار تأسف برخی جمعیت‌شناسی نخوانده‌های مدعی - که خبرنگار روزنامه هم احتمالاً به‌خاطر بی‌اطلاعی به آنها ارجاع داده است - به جای واژه «سالخوردگی» جمعیت به غلط «پیری» جمعیت را به‌کار می‌برند. به‌خاطر داشته باشید که ما حق نداریم از سالخوردگی جمعیت هول و هراس بیافرینیم. همه ما در زمانی نه چندان دور و دراز به ۶۵ سالگی می‌رسیم و طبق تعریف در زمره جمعیت سالخورده قرار می‌گیریم. آیا رواست ادبیاتی به‌کار بگیریم که انگار جمعیت سالخورده برای ملک و ملت خطرناکند!!

ژاپن هم‌اکنون سالخورده‌ترین جمعیت دنیا را دارد و اتفاقاً از جمله پیشرفته‌ترین کشورهای دنیاست. هیچ وقت هم در رسانه و مجلس و دولتش اینچنین بلوا و هراس‌آفرینی به راه نمی‌اندازند. توجه داشته باشید طبق آخرین آمار فقط ۶ درصد جمعیت ایران در سن سالخوردگی هستند. در حالی که ۲۸ درصد جمعیت ژاپن در این سن قرار دارند. کشورهای قاره اروپا عموماً بیش از ۷۰سال است که جمعیت سالخورده دارند. در نیمه دوم قرن۲۱میلادی همه کشورهای جهان (حتی قاره آفریقا) ساختار سنی سالخورده خواهند داشت.
اصلاً روا نیست بی‌جهت مردم و مسئولان را از یک پدیده طبیعی بترسانیم.
پناه برخدا، به قول حافظ عزیر:
پری نهفته رخ ودیو درکرشمه حسن
بسوخت دیده زحسرت که این چه بوالعجبی‌ست!
والسلام علی من اتبع الهدی

*استاد جمعیت‌شناسی دانشگاه تهران
مشاور مؤسسه مطالعات و مدیریت جامع جمعیت کشور

منبع: ایران