آبخیزداری همدان؛ سنگر بی‌صدا در برابر سیلاب و تشنگی زمین
همدان (پانا) - در روزگاری که سایه بحران آب و فرسایش خاک بر سر زمین‌های کشاورزی و زیست‌بوم‌های بومی سنگینی می‌کند، برخی اقدامات، بی‌صدا اما پرثمر، در حال تغییر معادلات‌اند. سازه‌های آبخیزداری یکی از این سرمایه‌گذاری‌های استراتژیک‌اند که بی‌آن‌که سر و صدایی داشته باشند، نقش حیاتی در کنترل سیلاب، افزایش نفوذ آب به خاک، تغذیه سفره‌های زیرزمینی و جلوگیری از تبخیر آب بازی می‌کنند.
در استان همدان، طی سال‌های اخیر عملیات آبخیزداری به‌طور گسترده در حال اجراست؛ عملیاتی که اکنون در آستانه دهه‌های پختگی، نتایج ملموس و اثرگذاری را در پی داشته است. آنچه در دل کوهستان‌ها، آبراهه‌ها و دشت‌های این استان رقم خورده، حاصل سال‌ها مطالعه، تجربه، اجرا و نظارت مداوم است. خبرنگار پانا در گفتوگو با مسئولان ارشد منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان به بررسی آخرین وضعیت این پروژه‌ها پرداخته است.
ابوذر عطایی، رئیس اداره آبخوان‌داری و کنترل سیلاب اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان همدان در گفتوگو با خبرنگار پانا، از آبخیزداری به‌عنوان علمی یاد می‌کند که تلفیقی از شناخت طبیعت، بهره‌برداری درست و مدیریت منابع پایه است. او در این‌باره می‌گوید: «آبخیزداری چیزی فراتر از بندسازی است. این علم، نگاهی جامع به چرخه آب، خاک و پوشش گیاهی دارد و تلاش می‌کند این منابع را هم‌زمان حفظ و بازسازی کند. »
عطایی معتقد است که با اجرای آبخیزداری در سطح وسیع می‌توان ضمن کنترل سیلاب‌ها، ظرفیت تولید علوفه، پوشش گیاهی و ذخیره آبی استان را ارتقاء داد. او با بیان اینکه عملیات اجرایی در این حوزه به چهار دسته‌ی بیولوژیک، مکانیکی، بیومکانیکی و مدیریتی تقسیم می‌شود، افزود: «برای نمونه، هر هکتار عملیات آبخیزداری به‌طور میانگین ۲۷۰ مترمکعب کنترل سیلاب، ۸۱ مترمکعب ذخیره آب و ۱۰۰ کیلوگرم افزایش تولید علوفه را به همراه دارد. این یعنی یک تیر و چند نشان برای کشاورزی، منابع طبیعی و معیشت مردم. »
در ادامه بررسی‌ها، محمدمهدی آرتیمانی، معاون آبخیزداری اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری همدان، با جزئیاتی تازه‌تر از وضعیت سازه‌ها پرده برداشت. به گفته‌ی او، از سال ۱۳۷۱ تاکنون بیش از ۲۴ هزار سازه آبخیزداری از نوع خشکه‌چین، گابیونی، ملاتی و خاکی در همدان ساخته شده‌اند که ارتفاع آن‌ها بین یک تا ۱۵ متر متغیر است. این سازه‌ها در دل کوه و دشت بنا شده‌اند تا آب‌های سطحی را رام کنند و اجازه ندهند بارش‌های شدید به سیلاب‌های ویرانگر تبدیل شود.
آرتیمانی در تحلیل بارش‌های اخیر به نکته‌ی قابل توجهی اشاره می‌کند: «در زمستان گذشته و ابتدای امسال، ورود سامانه‌های بارشی مؤثر باعث شد که بیش از ۸۰ درصد سازه‌ها آبگیری شوند و نزدیک به ۴۰ درصد از آن‌ها سرریز داشته باشند. این نشان‌دهنده کارایی بالای این پروژه‌هاست؛ چراکه توانسته‌اند بخش زیادی از رواناب‌ها را کنترل و ذخیره کنند. »
وی تأکید کرد که شهرستان‌های شمالی همدان، به‌ویژه کبودراهنگ و رزن، بیشترین بهره را از این بارش‌ها و سازه‌های آبخیزداری برده‌اند: «در مناطقی مثل نهاوند نیز شاهد سرریز سازه‌ها بودیم. این یعنی بارندگی در کنار خاک نفوذپذیر، سبب پر شدن سریع‌تر سد‌ها و بند‌های خاکی شده و نتیجه‌اش ذخیره مطلوب آب در بخش‌های بالادستی است. »
اما نقش آبخیزداری تنها به مهار سیل ختم نمی‌شود. آرتیمانی یکی از مهم‌ترین دستاورد‌های آن را افزایش ذخایر آب زیرزمینی می‌داند. او تأکید دارد که طرح‌های آبخیزداری در سرشاخه دشت‌های بحرانی، به‌ویژه با ترکیب آن با اقداماتی نظیر مسدود کردن چاه‌های غیرمجاز، نصب کنتور هوشمند و اصلاح الگوی کشت، می‌تواند روند افت آبخوان‌ها را متوقف کند.
آرتیمانی اظهار داشت: «باید نگاه سنتی به آب را تغییر دهیم. دیگر زمان مصرف بی‌برنامه گذشته. امروز باید به ذخیره‌سازی هوشمند، مدیریت مصرف، و توسعه پایدار فکر کنیم؛ و آبخیزداری دقیقاً در همین چارچوب معنا پیدا می‌کند. »
استان همدان با داشتن بیش از یک میلیون و ۱۰۰ هزار هکتار اراضی مستعد آبخیزداری، یکی از استان‌های پیشرو در این زمینه به شمار می‌رود. طبق آمار‌ها، تاکنون در ۸۹۰ هزار هکتار مطالعات تفصیلی و در ۳۵۸ هزار هکتار، عملیات اجرایی به پایان رسیده است. این حجم از فعالیت در بیش از ۱۹۵ زیرحوزه انجام شده و نشان‌دهنده‌ی تلاش مستمر و برنامه‌ریزی‌شده منابع طبیعی استان است.
در برنامه هفتم توسعه، مقرر شده سالانه حدود ۵۰ هزار هکتار دیگر نیز تحت پوشش عملیات آبخیزداری قرار گیرد؛ هدفی که تحقق آن، نقش حیاتی در امنیت آبی و پایداری زیست‌محیطی استان ایفا خواهد کرد.
آبخیزداری شاید در ظاهر، سازه‌هایی ساده باشد که جایی دور از چشم مردم در دل طبیعت ساخته می‌شود. اما اثر آن، در زندگی روزمره‌مان جاری‌ست؛ از پر شدن چاه‌های کشاورزی گرفته تا ماندگاری سبز باغ‌ها، کاهش گرد و غبار، جلوگیری از فرسایش خاک و حتی امنیت جانی و مالی در برابر سیلاب‌های ناگهانی.
امروز وقت آن است که مسئولان، کشاورزان و مردم، این سرمایه‌گذاری زیربنایی را بیش از پیش جدی بگیرند. همدان، با عملکرد قابل‌تقدیرش در این زمینه، می‌تواند الگویی برای سایر استان‌ها باشد؛ الگویی از عقلانیت در بهره‌برداری از طبیعت.
ارسال دیدگاه