شمارش معکوس برای بقا در حیاتِ‌وحش
آیا می‌توانیم از انقراض حیات‌وحش جلوگیری کنیم؟
تهران(پانا) - سال‌هاست که فعالان حوزه محیط‌زیست، درخصوص به شماره افتادن نفس‌های حیات‌وحش هشدار می‌دهند. سوال اصلی اینجاست که اقدامات انجام شده توسط دستگاه‌های دولتی و سازمان‌های مردم‌نهاد تا چه اندازه در حفاظت از گونه‌های درمعرض خطر انقراض تاثیرگذار بوده‌است؟
به گزارش پانا، نام ایران که به گوش می‌رسد ناخودآگاه پرنده‌خیال، به سمت حیات‌وحش بی‌نظیر آن پرواز می‌کند. گاهی به دلِ‌جزیره "اشک دریاچه ارومیه"، زیستگاه گوزن زرد ایرانی می‌زند و گاه سر از رودهای سیستان و بلوچستان "پناهگاه گاندوها" در می‌آورد، گاهی در میان جنگل های سربه فلک برآورده شمال و "یوزپلنگ" ایرانی و گاه در شنزارهای سراسر سکوت و ستاره مرنجاب.
طبیعت زیبایی که بسان دُرّی گرانبها در میان انبوهی از ریگزارها، چشمان بسیاری را به خود دوخته است. هرجا طبیعتی زیبا و خاص باشد همانجا مامنی برای پناه جانوران و گیاهان بسیاری خواهد بود که در طول قرن‌ها خود را با این طبیعت عجین کرده‌اند تا زندگی مسالمت‌آمیز را تجربه کنند.
اما شواهد و هشدارها نشان می دهد که این دوستی صدها و یا حتی هزاران ساله توسط عاملی دیگر به نام "بشر" به خطر افتاده است. همانجا که انسان تصمیم گرفت پا را نیازهای خود فراتر گذارد و با دست بردن در طبیعت زندگی حیات وحش و طبیعت را به خطر بیندازد.
به گفته مسئولان حفاظت محیط زیست، ۱۶۰ گونه پستاندار، ۴۹۲ گونه پرنده و ۱۷۵ گونه ماهی و ۱۹۷ گونه خزنده به همراه ۲۰ گونه دوزیست در کشور شناسایی شده اند.
۸۶گونه جانوری کشور در معرض خطر انقراض
همگان می‌دانند که امروز از برخی گونه های بومی جانوری کشور تنها آوازه‌ای باقی مانده است و نسل های کنونی صرفا در موزه‌ها باید این حیوانات را مشاهده کنند. بر اساس آخرین آمار سازمان حفاظت محیط زیست، ۸۶ گونه جانوری کشور در معرض خطر انقراض قرار دارد که یوزپلنگ آسیایی، گوزن زرد ایرانی، خرس قهوه‌ای و پلنگ بخشی از این لیست بلند بالا هستند.
با این وجود در سال های اخیر به دلیل افزایش آگاهی عمومی و هشدارهای فعالان محیط زیست و حیات وحش اقداماتی در راستای حفاظت از این گونه ها صورت گرفته است.
یکی از مهمترین اقداماتی که در این راستا صورت گرفته، برگزاری کارگاه‌های آموزشی و برنامه‌هایی است که به جامعه محلی کمک می‌کند تا با اهمیت حفاظت از تنوع زیستی آشنا شوند.
سازمان حفاظت محیط زیست جمهوری اسلامی ایران با همکاری نهادهای غیردولتی و سازمان‌های بین‌المللی، اقدام به راه‌اندازی پروژه‌های حفاظتی گوناگون ازجمله پروژه «احیای یوز ایرانی» به منظور افزایش جمعیت این گونه و بازگشت آن به زیستگاه‌های طبیعی کرده است.
حفاظت از گونه‌های در معرض خطر در ایران تنها یک مسئولیت دولتی نیست، بلکه مشارکت جامعه مدنی و تمام اقشار نیز در این زمینه بسیار مهم است. با برگزاری کمپین‌های آگاهی‌بخشی و تشویق به حفاظت از محیط زیست، می‌توان شاهد تغییرات مثبت در رفتار مردم نسبت به طبیعت بود.
لزوم بومی‌سازی الگوهای حفاظت محیط زیستی در کشور
علیرضا شهرداری مربی جانور شناسی، فعال و کنشگر محیط زیست با اشاره بر‌اینکه تعداد گونه های در معرض خطر گسترده است، به خبرنگار پانا گفت: «مهمترین عامل تاثیرگذار در از بین رفتن گونه های زیستی، تخریب زیستگاه ها نظارت غلط و دانش کم برای حفاظت از گونه‌های در معرض خطر است.»
به گفته شهرداری، سازمان محیط زیست و فعالین پروژه‌های مختلفی در سال های اخیر انجام دادند، اما مشکل این است که گونه‌ها هنوز در معرض خطر هستند و هیچ کدام از این پروژه‌ها به دلایل کمبود بودجه و الگو گرفتن از پروژه های خارجی کفایت نکرده است.
وی همچنین تاکید کرد: «روش‌های حفاظت از گونه‌های در معرض خطر زمانی موفقیت‌آمیز خواهند بود که متناسب با شرایط کشور خودمان باشند نه الگو گرفته شده از پروژه های خارجی چرا که هیچ کدام در کشور ما درست انجام نشده است.»
این فعال حیات وحش اظهار کرد: «به‌طور نمونه، پروژه یوزپلنگ آسیایی که حدود ۲۷ سال پیش آغاز شده اما با وجود بودجه و تلاش های انجام شده همچنان این یوزپلنگ آسیایی در معرض خطر شدید انقراض است.»
وی افزود: «میان اداره منابع طبیعی، راه و شهرسازی و همچنین اداراتی که مربوط به حفظ شرایط زیستگاه این گونه های در معرض خطر است نیازمند همکاری هستیم.»
به گفته شهرداری، همچنین در بحث بودجه‌بندی با اینکه اداره محیط زیست مسئولیت بسیار سنگینی بر عهده دارد جزء اداراتی است کمترین مقدار بودجه را دریافت می‌کند.
شهرداری خاطر نشان کرد: «از چالش‌هایی که محیط زیست با آن ها مواجه است می‌توان به رفتار‌های خصومتی، حکومتی، سلیقه‌ای و همچنین مشکلاتی که برای فعالین محیط زیست پیش می آید اشاره کرد که این عوامل نقش بازدارندگی دارند.»
وی با بیان اینکه آگاهی عمومی از آموزش درست در سن کودکی به دست می آید، اظهار کرد: باید رسانه های بزرگ، صدا و سیما و فعالان این حوزه در کنار هم بر پایه اطلاعات درست و مقالات بزرگ علمی اطلاع رسانی کنند و آگاهی بخش باشند.
ایران به عنوان یکی از کشورهای غنی از نظر تنوع زیستی، در سال‌های اخیر اقداماتی نوین و چشمگیر در راستای حفاظت از گونه‌های در معرض خطر صورت داده است. این ابتکارات شامل همکاری‌های بین‌المللی، برنامه‌های بازپروری و ایجاد مناطق حفاظت شده جدید می‌باشد که هدف اصلی آن حفظ و احیای این گونه‌ها و اکوسیستم‌های طبیعی کشور است.
در سال‌های اخیر، تهران به‌عنوان پایتخت ایران، میزبان بی‌شماری از نشست‌های بین‌المللی در زمینه حفاظت از محیط زیست بوده است. این نشست‌ها، فرصتی را برای کشورهای مختلف فراهم آورده‌اند تا تجارب و ایده‌های خود را در زمینه نجات گونه‌های در معرض خطر به اشتراک بگذارند.
یکی دیگر از ابتکارات مهم، ایجاد پارک‌های ملی جدید و گسترش مناطق حفاظت شده است که فضای امنی را برای گونه‌های در معرض خطر فراهم می‌آورد. این مناطق حفاظت شده نه تنها از جانوران و گیاهان حفاظت می‌نماید بلکه به حفظ اکوسیستم‌های محلی نیز کمک می‌نماید. از سویی دیگر با ایجاد زیرساخت‌های گردشگری پایدار، جامعه محلی قادر به بهره‌برداری از منابع طبیعی به‌صورت پایدار و در عین حال حفاظت از آنها خواهد بود.
۸۰ گونه جانوری کشور در خطر انقراض
فهیمه اسلامی دامپزشک و فعال محیط زیست در گفت‌و‌گو با خبرنگار پانا گفت: «بالغ بر ۸۰ گونه جانوری کشور، در فهرست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت قرار دارند. در این فهرست گونه های به شدت در معرض خطر انقراض، در معرض تهدید و گونه‌های آسیب پذیر مشخص شدند. »
وی بیان کرد: «مهمترین عامل از بین رفتن گونه ها و بحرانی شدن جمعیت گونه‌های جانوری، تخریب زیستگاه است. تخریب زیستگاه به اشکال مختلف مانند جاده سازی، معدنکاری، چرای بی رویه، تغییر کاربری اراضی، ازهم گسیختگی و جزیره ای شدن زیستگاه‌ها صورت می‌گیرد.»
همچنین این فعال محیط زیست افزود: «از دیگر عوامل به خطر افتادن گونه های جانوری، خشکسالی و تعییر اقلیم سبب کاهش جمعیت جانوران علفخوار و به تبع آن کاهش جمعیت گوشت‌خوار و افزایش تعارض حیات وحش منطقه می شود. قاچاق جانوران و ورود گونه های مهاجم نیز از دیگر عوامل تخریب زیستگاه است که همین امر سبب شده جمعیت آنها به مرحله بحرانی برسد.»
وی خاطر نشان کرد: «سازمان حفاظت محیط زیست در برابر حفاظت از گونه های حیات وحش یک‌سری وظایف قانونی دارد، در همین راستا برنامه "عمل برای حفاظت از گونه های در معرض انقراض" را تهیه کرده است و تاکنون برای ۲۳ گونه مختلف در معرض خطر انقراض مانند خرس سیاه، گوزن زرد ایرانی و گورخر ایرانی برنامه حفاظتی تهیه کرده است که بندهای متنوعی مانند افزایش کیفیت زیستگاه دارد.»
اسلامی افزود: «سازمان های غیردولتی و مردم نهاد نقش خیلی مهمی دارند. اگر این سازمان ها به کمک سازمان حفاظت محیط زیست بیایند حفاظت مشارکتی رخ می دهد. ارائه پیشنهادات، انتقادات و همچنین ورود در حوزه‌های مختلف و مطالبه گری سبب پاسخگو کردن مسئولان دولتی می‌شود.»
در نهایت، ابتکارات نوین حفاظت از گونه‌های در معرض خطر در ایران نشان‌دهنده عزم راسخ کشور برای تضمین یک آینده پایدار برای تنوع زیستی و حفاظت از میراث طبیعی نسل‌های آینده است. امید است این روند همچنان با قوت ادامه یابد و ایران به عنوان یک مدل موفق در زمینه حفاظت از محیط زیست در سطح جهانی شناخته شود.
ارسال دیدگاه