صحنه در انتظار راویان

به‌گزارش ایران، در این ارتباط هنرمندان تئاتر با پرداختن به موضوع جنگ و مسائل رزمندگان، تئاتر دفاع مقدس را شکل دادند. با پایان گرفتن آتش جنگ هنرمندان بیشتری با اشتیاق و علاقه‌مندی به این نوع تئاتر روی خوش نشان دادند و توان و هنر خود را در این جهت به کار گرفتند، اما این رویکرد دوام زیادی نیاورد و تئاتر دفاع مقدس چند سالی است که به محاق فراموشی رفته و امری مربوط به گذشته تلقی می‌شود. پیرامون این موضوع گفت‌وگویی با رحمت امینی پژوهشگر حوزه تئاتر و کارگردان انجام داده‌ایم که پیش رویتان قرار دارد.

از تئاتر دفاع مقدس چه خبر؟ آیا فعالیتی تحت این عنوان وجود دارد؟
تئاتر دفاع مقدس تابعی از تئاتر کل کشور است و یکی از بخش‌های تئاترکشور است. زمانی که کلیت تئاتر با توجه به وضعیت کرونا تقریباً یک چهارم شده، بالطبع فعالیت تئاتردفاع مقدس هم تحت تأثیر قرار گرفته است، البته تئاتر دفاع مقدس نسبت به قبل رونق چندانی ندارد، گرچه قبلاً هم رونق آنچنانی نداشت و نهادهای ذیربط سال‌های زیادی است که چنانکه باید و شاید از این نوع تئاتر،حمایتی به عمل نمی‌آورند. با وجود این با بازگشایی «تماشاخانه سرو» که با حمایت حوزه هنری یکی دوسالی است راه‌اندازی شده ما شاهد به صحنه رفتن کارهایی با عنوان تئاتر دفاع مقدس هستیم که البته برای این نوع از تئاتر کشور با این همه مضامین ارزشمند کافی نیست.

تئاتر دفاع مقدس چه دوره‌هایی را طی کرده و اوج آن چه زمانی بوده است؟
تا چند سال بعد از جنگ تحمیلی، یعنی از سال ۶۸ به این سو یک دوره چهار، پنج ساله اوج تئاتر دفاع مقدس بود. در این دوره جنگ تازه تمام شده بود و رویدادها و خاطراتش توسط برخی از هنرمندانی که اتفاقاً خودشان در جنگ حضور داشتند تبدیل به آثار درخور توجهی شد و افرادی همچون؛ علیرضا نادری، سید حسین فدای حسین، مهرداد رایانی مخصوص و امثالهم که جنگ را دیده بودند و درام‌نویسی را هم بلد بودند دست به کار شدند و اتفاقات خوبی در آن دوران به وقوع پیوست. همچنین جشنواره تئاتر دفاع مقدس که توسط بنیاد حفظ آثار و ارزش‌های دفاع مقدس که آن سال‌ها برگزار می‌شد کمک شایانی به رونق تئاتر دفاع مقدس می‌نمود ،اما با دورشدن از سال‌های جنگ، افراد کمی به سراغ تئاتر دفاع مقدس می‌روند؛ آنانی هم که قدم در این وادی می‌گذارند با نقد‌های غالباً غیر منصفانه‌ای روبه رو می‌شوند.

اساساً به چه تئاتری می‌توان عنوان تئاتر دفاع مقدس داد و آیا اطلاق چنین عنوانی صحیح است؟
بله! به لحاظ موضوعی صحیح است. اگر بخواهیم تئاتر بعد از انقلاب را از نظر موضوعی تقسیم‌بندی کنیم مطمئناً یکی از موضوعات می‌تواند تئاتر دفاع مقدس باشد، اما اینکه بتوانیم آن را ژانر ویژه‌ای در نظر بیاوریم خیر، این نوع تئاتر ژانر نیست اما به‌دلیل اینکه در کشور ما جنگ بزرگی رخ داد و ۸ سال مقاومت پر از خاطرات و روایت هاست، قطعاً یکی از انواع نمایشنامه‌ها و اجراهایی که می‌تواند روی صحنه برود اجراهایی با موضوع دفاع مقدس است.

آیا می‌توانیم از این نوع تئاتر با عنوان تئاتر فصلی یاد کنیم؟ اگر آری چه عواملی باعث فصلی شدن آن شده است؟
بلی متأسفانه! چند عامل مهم را می‌توان برای این وضعیت نام برد، یکی اینکه دستگاه‌هایی که باید بطور ویژه به این موضوع بپردازند، بودجه کافی اختصاص نمی‌دهند. اگر هم بودجه مختصری اختصاص دهند می‌خواهند دخالت‌های زیادی داشته باشند و در آنچه که هنرمند می‌نویسد و می‌آفریند تأثیر مستقیم داشته باشند. این دو عامل مهم باعث شده که هنرمندان اقبال چندانی به این نوع از تئاتر نداشته باشند. تئاتر در ماهیت خود ناچار از رفتن به سوی موضوعات چالشی است و این خوشایند برخی دستگاه‌های اجرایی نیست. این نکته موجب شده تئاتر دفاع مقدس فصلی و در دوره‌های زمانی خاصی با تعداد اندکی کار روی صحنه برود و در بقیه سال پرونده‌اش بسته بماند.

آیا با توجه به ابعاد انسانی جنگ تحمیلی می‌توان به تئاتر دفاع مقدس صورتی عینی تر بخشید؟
بله! به نظر من که درحوزه تئاتر هم پژوهش انجام می‌دهم هم کارگردانی می‌کنم، در حوزه دفاع مقدس هم کار کرده ام، موضوعات انسانی ذیل جنگ تحمیلی جای کاربسیار دارد ولی باید هنرمند را آزاد گذاشت تا بتواند ابعاد مختلف جنگ را عینی‌تر ببیند، اگر بخواهیم روی یک بخش‌های خاص تمرکز کنیم و آنها را نشان دهیم به نظرم تئاتر دفاع مقدس هم همچون برخی از هنرهای دفاع مقدس به موزه می‌رود.

نقش نهادهای رسمی در پشتیبانی از تئاتر دفاع مقدس تا چه حد در احیای آن مؤثر است؟
بسیار زیاد؛ یعنی اگرحوزه هنری، بنیاد حفظ آثار و ارزش‌های دفاع مقدس، بنیاد شهید و امثال اینها وارد گود شوند اوضاع تئاتر دفاع مقدس مطلوب می‌شود، البته از حق نگذریم یک دوره‌ای هم بنیاد حفظ آثار، هم بنیاد شهید و هم حوزه هنری با جشنواره هایشان خیلی خوب عمل کردند، اما به دلیل عدم استمرار فعالیت نهاد‌های رسمی، چراغ تئاتر دفاع مقدس کم فروغ تر شد.

چرا تئاتر دفاع مقدس به اندازه سینمای دفاع مقدس رشد نکرد؟
به نظرم اگر بخواهیم در یک مقایسه اجمالی بین سینما و تئاتر چه در ایران و چه در جهان قیاسی انجام دهیم، سینما هم به لحاظ تکثیر فیلم و هم به لحاظ به نمایش درآمدن برپرده سینما و هم در مدیومی به‌ نام تلویزیون جای خودش را بین مخاطبان خیلی باز کرده است. سینما یک هنرعمومی تر است، در حالی که تئاتر یک هنر فرهنگی تر و ویژه قشری از جامعه است. اگرچه در تئاتر هم در کل جهان نمونه‌های مردم پسندش هم وجود دارد. در هر صورت مسئولان هم گویی به سینما بیشتر روی خوش نشان می‌دهند و با سینما می‌توانند درواقع توجهات را به خودشان جلب کنند و تئاتر بویژه تئاتر دفاع مقدس همیشه هنر مظلومی بوده است.

آیا از نبود متن‌های مناسب می‌توان به عنوان یکی از علل کم رونقی تئاتر دفاع مقدس نام برد؟
بله، البته! دلیل هم دارد زیرا نویسنده متن حمایت نمی‌شود. اگر نویسنده حمایت شود، به تبع آن اجرا‌ها هم حمایت می‌شوند و قاعدتاً تولید شکل می‌گیرد. بنابراین تقاضا برای اجرای تئاتر با موضوع تئاتر دفاع مقدس بالا رفته و چرخه تولید رونق می‌گرفت. حال آنکه نویسند انگیزه ندارد در موضوع دفاع مقدس نمایشنامه بنویسد یعنی با چه امید و انگیزه‌ای بنویسد؟ بنابراین نبود متن‌های مناسب برای تئاتر دفاع مقدس و نبود متن‌های خوب یکی از دلایل وضعیت فعلی تئاتر دفاع مقدس است.

برای احیای تئاتر دفاع مقدس بیرون از چارچوب دستگاه‌های دولتی، با ایجاد رابطه میان تولیدکنندگان و هنرمندان و سوژه‌های دفاعی آیا می‌توان اقدام مؤثری نمود؟
قطعاً بله!اما به سختی، چون حتی در این صورت هم به حمایت دستگاه‌های اجرایی نیاز خواهد بود. برای رونق تولید در حوزه تئاتر دفاع مقدس باید مخاطب را در نظر گرفت. اگر اجرایی مخاطب را جذب کرد احتمالاً دستگاه‌های اجرایی را هم مجاب به حمایت می‌کند و حمایت دستگاه‌ها، نویسندگان را راغب به تولید اثر مورد توجه می‌نماید. برای به راه افتادن این چرخه نیروی اولیه لازم است که باید با همکاری نهادهای حامی و روحیه بسیجی وار هنرمندان شکل گیرد.

به نظر شما برای رونق بخشی به تئاتر دفاع مقدس چه مقدماتی لازم است؟
برای رونق بخشی به تئاتر دفاع مقدس، ابتدا باید رونق بخشی به اصل تئاتر وجهه همت باشد. تئاتر نزد مسئولان عالیرتبه اعم از دولتی و سایر دستگاه‌های ذیربط همواره به جای اینکه به عنوان یک هنر مقوم فرهنگ باشد در آیین نامه شورایعالی فرهنگ عمومی با همین عنوان از آن یاد شده، به عنوان چرخ پنجم مطرح بوده است. از این‌رو ما باید ابتدا مقوم فرهنگ عمومی بودن تئاتر را در ذهن‌ها جا بیندازیم البته ممکن است حواشی‌ای پیرامون آن وجود داشته باشد و ممکن است تئاتر‌هایی روی صحنه برود که واجد پیام‌های نامناسب باشد، که آنها قابل حل است و آنها را می‌شود کنار گذاشت. باید به مجموعه هنرمندان دست اندرکار تئاتراعتماد کرد تا تئاتر بطور کلی و تئاتر دفاع مقدس که می‌تواند زوایای مختلف جنگ را که هنوز ناگفته‌های زیادی دارد به نمایش درآورد و این مستلزم حمایت جدی است.‌