آب و محیط زیست، دو چالش مهم ایران/وضعیت برداشت از منابع آبی ایران فراتر از فاجعه است

دکتر رضا مکنون با بیان اینکه برنامه ششم توسعه سومین برنامه پنج ساله‌ای است که قرار است ما را به افق ۱۴۰۴ برساند، نسبت به عقب بودن کشور در اجرای این برنامه‌ها هشدار داد و تاکید کرد: آب و محیط زیست به عنوان دو محور کلیدی برنامه توسعه ششم ذکر شده است.

وی میزان برداشت آب از منابع آب‌های تجدیدپذیر را نیازمند الگو دانست و گفت: مهم است که بدانیم به چه میزان مجاز به استفاده از این آب‌ها به منظور مصارف صنعتی، کشاورزی و آب شرب هستیم.

عضو هیات علمی دانشگاه امیرکبیر با بیان اینکه آب‌های تجدیدپذیر ضامن بقای سیستم طبیعی هستند، دو شاخص فالکن مارک و سازمان ملل را الگویی برای میزان برداشت آب از منابع آب‌های تجدیدپذیر کشورها معرفی کرد.

مکنون تشریح کرد: شاخص فالکن مارک وضعیت هر کشور را بر اساس میزان سرانه آب تجدیدپذیر آن تعیین می‌کند. با توجه به آنکه میزان سرانه آب در حال حاضر در ایران ۱۱۰۰ متر مکعب به ازای هر نفر در سال است، ایران از این لحاظ در آستانه مرز بحران قرار دارد.

وی با بیان اینکه میزان برداشت از آب‌های تجدیدپذیر در طیفی بین ۱۰ درصد (وضعیت مطلوب برداشت) تا بیش از ۶۰ درصد (وضعیت فاجعه) قرار دارد، وضعیت ایران یعنی برداشت ۸۳ درصدی از منابع آب‌های تجدیدپذیر را چیزی فراتر از فاجعه توصیف کرد و افزود: در سال ۹۴ در وزارت نیرو تصویب شد که این میزان به ۶۰ درصد کاهش یابد.

عضو هیات علمی دانشگاه امیرکبیر حجم آب‌های تجدیدپذیر را ۸۸.۷ میلیارد متر مکعب اعلام کرد و تصریح کرد: این در حالی است که طی ۱۵ سال گذشته حجم این آب‌ها از ۱۱۵ میلیارد متر مکعب به عدد فوق تقلیل پیدا کرده؛ به عبارتی برنامه کاهش برداشت آب‌های تجدیدپذیر از ۸۳ درصد به ۶۰ درصد بر اساس حجم پیشین این آب‌ها (۱۱۵ میلیارد متر مکعب) محاسبه شده است.

مکنون با تاکید بر اینکه این موضوع باید مورد سوال و محاسبه مجدد قرار گیرد، از ابلاغ برنامه کاهش برداشت از آب‌های تجدیدپذیر به سازمان‌های مختلف از جمله وزارت نیرو و جهاد کشاورزی خبر داد و گفت: در این برنامه سهم هر سازمان از این آب‌ها تعیین شده است.

وی مصرف فعلی آب شرب و خانگی را به ازای هر نفر در هر روز ۲۲۰ لیتر و معادل ۶.۵ میلیارد متر مکعب در سال عنوان کرد و افزود: این میزان تا ۵۰ درصد قابل کاهش است.

عضو هیات علمی دانشگاه امیرکبیر با اشاره به اینکه سرانه مصرف آب شرب در هر روز پنج لیتر است، سرمایه‌گذاری بر مصرف آب در شهرها را مهم دانست و گفت: این میزان مصرف که معادل با ۱۵۰ میلیون متر مکعب در سال است،‌ می‌تواند به صورت بسته‌بندی عرضه شده که در این صورت یک پدافند ملی نیز به حساب می‌آید بنابراین مصرف آب شرب و پخت و پز باید از سایر مصارف جدا شود که این موضوع در بسیاری از کشورها موفقیت‌آمیز بوده است.

مکنون وظیفه اصلی کشاورزی در تمام کشورها را تامین امنیت غذایی برشمرد و توضیح داد: معیار امنیت غذایی که در بانک جهانی تعریف شده،‌ دریافت حدود ۹۰ گرم پروتئین و دو هزار و ۵۰۰ کیلو کالری در روز است. این در حالی است که مجموع تولید و واردات کشاورزی کشور معادل سه هزار و ۶۰۰ کیلو کالری برای هر نفر در روز است، این نیز باید مورد توجه قرار گیرد که ۳۰ درصد این میزان تولید ضایعات است.

وی ضمن معرفی الگوی تغذیه سالم، مصرف نان در کشور را ۲.۵ برابر مصرف دنیا عنوان کرد و گفت: عمده ۲۵۰۰ کیلو کالری دریافتی ما در روز به وسیله نان تامین می‌شود این در حالی است که مصرف شیر و تخم‌مرغ باید جایگزین بخشی از مصرف نان شود که این موضوع ذیل اصلاح الگوی تغذیه در کشور قرار می‌گیرد.

این عضو هیات علمی دانشگاه امیرکبیر ضمن انتقاد از رتبه نخست کشور در صادرات هندوانه به سایر کشورها که موجب خروج آب از کشور می‌شود، ژاپن را کشوری خودکفا در حوزه آب معرفی کرد و افزود: این کشور تنها از ۲۱ درصد آب‌های تجدیدپذیر خود استفاده می‌کند و باقی آن را به طبیعت بر می‌گرداند.

دکتر مکنون در پایان شیرین کردن آب‌های شور، بازیافت فاضلاب‌ها، باروری ابرها و انتخاب آب از کشورهای همسایه را جزو منابع غیرمتعارف آب معرفی کرد و گفت: بهتر است به جای بهره‌برداری بی‌رویه از آب‌های تجدیدپذیر، موارد فوق نیز مورد توجه قرار گیرد.