حفظ حقوق مالکیت فکری و کپی رایت در ایران

مالکیت فکری به معنی خلاقیت ذهن است و برخلاف مالکیت مادی مثل خانه و ماشین، وجود خارجی ندارد. با این حال صرف حمایت از فکر یا ایده مطرح نیست بلکه این فکر یا ایده برای حمایت شدن باید به صورت فیزیکی بروز پیدا کند که همان چیزی است که از نظر حقوقی حمایت می‌شود.

حقوق مالکیت فکری در واقع حمایت از خلاقیت منحصر به فرد پدیدآورنده آن است. مالکیت فکری برای کسب‌وکارها از این جهت مهم است که دارایی نامحسوس ولی در عین حال بسیار ارزشمند محسوب می‌شود. این دارایی نیز مانند اموال مادی قابل سرقت است که خود را در قالب کپی شدن نشان می‌دهد.

وضعیت کشورهای مختلف در حفظ حقوق مالک برای کپی رایت

در تعریفی ساده می‌توان گفت کپی‌رایت حقی است که مالک و مبدع یک اثر نسبت به اثر خلق شده دارد و به عبارت دیگر به معنای حق کپی کردن از اثر پدیدآورنده است.

در حال حاضر تقریباً تمام کشورهای جهان از کپی‌رایت نویسندگان، هنرمندان و مولفان خود در بازه زمانی معین حمایت می‌کنند. گستره حمایت کپی رایت در کشورهای مختلف متفاوت است و عموماً شامل کتاب، موسیقی، نقاشی، برنامه‌های کامپیوتری و غیره می‌شود.

بنابراین به عنوان مثال چنانچه بدون اجازه هر گونه محتوا (شامل متن، عکس، ویدیو، صوت)، یک فیلم یا موسیقی را تکثیر یا کتاب کسی را ترجمه کنیم یا یک نرم‌افزار را کپی کنیم، نقض حق به حساب می‌آید.

برای ثبت هر چیز یک امضا لازم است؛ امضایی که نشان می‌دهد صاحب اثر کیست و دیگر امکان تقلب و کپی در آن وجود ندارد. قانون کپی رایت سالهاست در کشور‌های مختلف دنیا رعایت می‌شود و البته طبق معمول در کشور‌های در حال توسعه این قانون کمتر رعایت می‌شود.

پیشرفت تکنولوژی در یک قرن گذشته باعث شده تا تجارت در جهان تعریف تازه‌ای به خود بگیرد؛ همه معاملات بین المللی موجب شد تا مفاهیم جدیدی مثل علائم تجاری و نام‌های تجاری رنگ جدیدی به خود بگیرد. تصور کنید یک محقق یا پژوهشگر سال‌ها تلاش می‌کند تا یک پروژه را به ثمر برساند و قبل از آن که تجاری سازی شود مورد سرقت قرار گیرد. این افراد برای حفظ اختراعات و خلاقیت‌های فکری خود چه کاری باید می‌کردند.

با همین رویکرد بود که سازمان جهانی مالکیت فکری تاسیس شد، سازمان جهانی مالکیت فکری، در معرفی خود می‌گوید وایپو یک انجمن سیاستی جهانی است که در آن، دولت‌ها، سازمان‌های بین دولتی، گروه‌های صنعتی و جامعه مدنی، برای حل مسائل مرتبط با مالکیت فکری، گرد هم آمده‌اند. کشور‌های عضو و ناظران، به‌طور منظم، در کمیته‌ها و نهاد‌های تصمیم‌گیری مختلف، ملاقات می‌کنند. چالش اصلی آن‌ها، این است که برای اطمینان از تطابق و همگامی سیستم بین‌المللی مالکیت فکری، با جهان در حال تغییر، مذاکراتی را در مورد تغییرات و قوانین جدید مورد نیاز، صورت دهند و البته به هدف اصلی خود که تشویق و ترویج نوآوری و خلاقیت است، ادامه دهند.

حال در قانون ایران کپی رایت اثر هنری، نام تجاری و یا اثر ادبی چه حکمی دارد؟ برای پاسخ به این سوال با یک حقوقدان به گفت و گو‌ پرداختیم.

وضعیت کپی رایت در قانون ایران

سمیع الله کاظمی، وکیل پایه ذیک دادگستری در گفت و گو با پانا در این باره افزود: «وضعیت کپی رایت در ایران پیچیده است. ایران به هیچ یک از معاهدات بین‌المللی کپی رایت مانند کنوانسیون برن نپیوسته است. بنابراین آثار هنری خارجی در ایران از حمایت قانونی برخوردار نیستندئ البته در ایران قوانین داخلی برای حمایت از حقوق پدیدآورندگان وجود دارد، مانند قانون حمایت از حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان (۱۳۴۸) و قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم‌افزارهای رایانه‌ای (۱۳۷۹) با وجود این قوانین، اجرای موثر آنها ضعیف است و نقض کپی رایت به‌راحتی رخ می‌دهد.»

وی افزود: «قانون حمایت از حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان مصوب ۱۳۴۸، حمایت قانونی از آثار هنری را فراهم می‌کند. طبق این قانون، هرکس که بدون اجازه اثر دیگری را به نام خود یا شخص دیگری نشر دهد، می تواند حسب مورد به حبس محکوم می‌شود. علاوه بر این، سایر ضمانت اجراهای کیفری مانند جزای نقدی، و جبران خسارت وجود دارد. همچنین، مراجع قضایی می‌توانند دستور جلوگیری از نشر و ضبط آثار را صادر کنند.»

برای جلوگیری از نقض کپی رایت در ایران، از چه روش‌هایی می‌‌توان استفاده کرد؟

کاظمی گفت: « یک روش ثبت اثر است اگرچه ثبت اثر اختیاری است، اما ایجاد سند مالکیت برای اثراندیشه‌ای می‌تواند به عنوان مدرک مالکیت در دادگاه مورد استفاده قرار گیرد. همچنین ایجاد محتوای اصیل مانند ساخت محتوای منحصر به فرد برگرفته از ابتکار هنرمند و خلق اثر و نه اثر تقلیدی، مطمئن‌ترین راه برای جلوگیری از مسائل حقوقی کپی رایت است.استفاده از محتوای رایگان یا دارای مجوز مثل استفاده از منابعی مانند موسیقی رایگان یا دارای مجوز می‌تواند از مشکلات کپی رایت جلوگیری کند.»

این وکیل دادگستری افزود: «برای جلوگیری از نقض کپی رایت در محتوای آنلاین نیز علاوه بر موارد یاد شده می توان  از نمایش علامت کپی رایت یعنی اینکه افزودن نماد کپی رایت به وب سایت استفاده کرد که می‌تواند به عنوان یک هشدار برای کلاهبرداران باشد. همچنین استفاده از واترمارک  افزودن واترمارک (طرحی است که علاوه بر طرح زمینه، به صورتی غیر محسوس بر روی اسناد کاغذی چاپ می‌شود) به تصاویر و ویدیوها از استفاده بدون مجوز جلوگیری می‌کند. استفاده از نرم افزارهای حفاظت از کپی رایت این نرم افزارها می‌توانند محتوای کپی شده را شناسایی و گزارش دهند.»

در آخر باید گفت هرچند ضمانت کیفری و حقوقی و راهکارهای پیشگیری وضعی به اختصار بیان شد ولی باید بیش از این موارد حقوقی و جرم شناسی به فرهنگ سازی پرداخت چرا که ضعف فرهنگی و عدم استفاده منصفانه تا زمانی که مرتفع نشود عدم احترام به کپی رایت و سرقت ادبی و سو استفاده از اثر حاصل ابتکار افراد امری است اجتناب ناپذیر که موجب زوال هنر و اندیشه در سطح کلان جامعه خواهد شد و درخت فرهنگ و هنر را خواهد خشکاند.