رضایت شهروندان تهرانی از جداسازی زنان و مردان در اتوبوس و مترو

مهر و آبان امسال پیمایشی از نوع گسترده در تهران انجام شد که اطلاعات جدیدی درباره نگرش شهروندان ساکن تهران در حوزه‌های اجتماعی و شهری به دست می‌دهد. این پژوهش علمی، دیدگاه‌ مردم تهران را از دو منظر بررسی کرده است: نخست اینکه آنها چقدر از زندگی کردن در تهران احساس راحتی می‌کنند، آینده این شهر را چگونه می‌بینند و نسبت به وضعیت کنونی تهران در مقایسه با گذشته چه احساسی دارند. زندگی در این شهر در گذشته برایشان راحت‌تر بوده یا در حال حاضر؟

در بخش دوم، دیدگاه پاسخگویان درباره مسایل اساسی پیش روی پایتخت بررسی شده از جمله: دستفروشی، مناسب‌سازی شهر برای معلولان و سالمندان و مادران، امنیت در شب، جداسازی زنان و مردان در مترو و اتوبوس و امنیت عبور و مرور در شهر؛ مسائلی که پایتخت سال‌هاست به آنها دچار است و کیفیت زندگی روزمره مردم هم تحت‌تاثیر آنهاست.

نتایج این پژوهش که با نمونه آماری ۸۱۳۴ نفر و به سفارش معاونت اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران انجام شده، نشان می‌دهد از نگاه اکثریت پاسخگویانی که در این تحقیق شرکت داشته‌اند، تهران شهری نیست که زندگی در آن راحت باشد. آنان به راحت بودن زندگی در تهران نمرة ۴۷/۱۲ (از ۲۰ نمره) داده‌اند. ۲۵ درصد هم نمره ۱۰ و کمتر داده‌اند. برای ۲۵ درصد هم تهران شهری راحت و خوب برای زندگی است. آنها به راحتی زندگی در تهران نمره ۱۷/۱۵ داده‌اند. این موضوع_ یعنی احساس راحت بودن زندگی_ در شمال و جنوب تهران به طور جداگانه هم بررسی شده اما یافته‌ها در این زمینه تفاوت معناداری را در شمال و جنوب تهران نشان نمی‌دهند، به گونه‌ای که نمره احساس راحت‌بودن زندگی در شمال تهران با عدد ۱۲.۵۶ تفاوت چندانی با نمره جنوب شهر در این زمینه که عدد ۱۲.۲۶ بوده نداشته است.

در مورد محله‌ زندگی، ارزیابی بهتری وجود دارد. میانگین نمره پاسخگویان به راحتی زندگی در محله فعلی‌شان عدد ۵/۱۳(از ۲۰نمره) است. ۲۵ درصد محله خود را برای زندگی مناسب نمی‌دانند. این گروه نمره ۱۰ و کمتر به محله خود داده‌اند. ۲۵ درصد هم نمره ۱۶ و بالاتر را درباره راحتی زندگی در محله‌شان انتخاب کرده‌اند. در این مورد هم دو قطب نگرش وجود دارد که ارزیابی متفاوتی از محله خود دارند. بخشی محله خود را محله مناسبی می‌دانند و بخشی هم محله خود را برای زندگی مناسب نمی‌دانند.

در این پیمایش که داده‌های آن در بازه زمانی شنبه ۱۳ مهر تا دوشنبه ۲۰ آبان امسال گردآوری شده، از پاسخگویان پرسیده‌اند: «آیا زندگی در تهران در گذشته راحت‌تر بود؟ » ۴۸ درصد پاسخگویان گفته که زندگی در گذشته برایشان راحت‌تر بوده است. در حالی که ۳۱ درصد معتقدند در حال حاضر زندگی در تهران برای آنها راحت‌تر از گذشته است.

بخش مهمی از یافته‌ها این پیمایش تازه، مربوط به بررسی دیدگاه‌های پاسخگویان درباره آینده تهران است. در مورد آینده، شدت ارزیابی منفی در پاسخ‌ها بیشتر است. ۷۱ درصد می‌گویند اگر تهران در همین مسیر پیش برود، برای زندگی جای بدتری خواهد شد و تنها ۱۴درصد معتقدند که اگر تهران در همین مسیر پیش برود، در آینده جای بهتری برای زندگی خواهد بود.

«آیا زندگی در تهران در آینده راحت تر خواهد بود و نگرانی‌ها کمتر خواهد شد؟ » بسیاری از مردم به این پرسش فکر می‌کنند و یا با دیگران در این باره بحث می‌کنند که آینده چه خواهد شد. آیا وضعیت بهتر می‌شود یا بدتر و آیا نگرانی بیشتر خواهد شد یا کمتر. در تحقیقی که انجام شده، همین پرسش مطرح و از پاسخگویان خواسته شد نظر خود را در این باره بگویند. ۸۸ درصد آنها گفته‌اند موضوعاتی که موجب نگرانی آنان شده است، در آینده بیشتر خواهد شد؛ به عبارت دیگر، نه فقط امیدی به کاهش نگرانی ندارند، بلکه احساس می‌کنند در آینده وضعیت بدتر خواهد شد، و چیزهایی که امروز آنان را نگران کرده است، از دید آنان در آینده بیشتر خواهد شد. ۵ درصد پاسخگویان انتظار دارند که در آینده نگرانی‌ها کمتر شود. این یافته نشان می‌دهد که وقتی پاسخگویان از منظر آینده به ارزیابی موضوعات می‌پردازند، نگرانی و بدبینی آنان افزایش می‌یابد. بخش بزرگی از پاسخگویان امیدی ندارند که مشکلات تهران در آینده کمتر شود. ۶۳ درصد چنین تصوری دارند. در مقابل، حدود ۱۱ درصد امید زیادی به بهبود وضعیت دارند. با آن که اکثریت، نسبت به بهبود مشکلات در یکی دو سال آینده امیدی ندارند ولی بیش از یک سوم تقریباً امیدوارند که مشکلات تهران در یکی دو سال آینده کمتر شود.

مقایسه یافته‌ها در دو بخش گذشته و آینده نشان می‌دهد که وقتی پاسخگویان وضعیت تهران را با گذشته مقایسه می‌کنند، نگرش‌ها قطبی شده اما شدت ارزیابی منفی در نظر آن‌ها تا حدی با نظرات مثبت تعدیل می‌شود. در حالی که وقتی در باره آینده نظر می‌دهند، شدت ارزیابی منفی در میان‌شان عمومیت دارد. این نکته، بدبینی به آینده و نبود چشم‌انداز روشن برای آینده را نشان می‌دهد. این نگرش، بیشتر نبود چشم‌انداز آینده و احساس هراس از آن را بیان می‌کند. به عبارت دیگر، آینده در نگاه آنها حالت نویدبخشی ندارد که احساسی از امید را برانگیزد.

در بخش دیگری از این پیمایش تازه‌ که در تهران انجام شده، یافته‌هایی درباره نگرش پاسخ‌گویان درباره «عملکرد مدیریت شهری»، «پاسخگویی به مطالبات و شکایات مردم»، «نگرش مردم نسبت به محله»، «دسترسی‌پذیری شهر برای گروه‌های خاص مانند سالمندان و معلولان» و «میزان رضایت‌مندی پاسخگویان از خدمات شهری، نگهداشت معابر، حمل و نقل عمومی و سرویس‌های بهداشتی» ارائه شده است.

یافته‌ها نشان می‌دهد میزان رضایتمندی کلی پاسخگویان حاضر در این پیمایش از عملکرد مدیریت شهری «متوسط رو به کم» بوده است و تنها حدود یک درصد آنها به اندازه «خیلی زیاد» از عملکرد مدیریت شهری رضایت داشته‌اند.

در میان شاخص‌‎های مورد بررسی در این پیمایش، بخشی به موضوعات چالش برانگیز حوزه اجتماعی تهران در سال‌های اخیر مانند دستفروشی و احساس امنیت در شب مربوط است.

یافته‌های این پیمایش نشان می‌دهد، تصور عمومی این است که دستفروشان به علت بیکاری به این شغل روی آورده‌اند و نباید مانع فعالیت آنان شد. ۷۰درصد پاسخگویان چنین نظری دارند و در مقابل، ۲۳ درصد با این نظر مخالفند. این یافته‌ها نشان دهنده احساس همدلی گسترده‌ جامعه با دستفروشان است. در بخش دیگری از این پیمایش موافقت یا مخالفت با این گزاره به نظرخواهی پاسخگویان گذاشته شد که«اگر دستفروشان جمع نشوند، شهر پر از دستفروش می‌شود»، با توجه به پاسخ سوال قبلی انتظار می‌رود چنین دیدگاهی در بین پاسخگویانی که در پاسخگویی به سوالات قبلی احساس همدلی گسترده‌ای با دستفروشان داشته‌اند، طرفداری نداشته باشد اما نکته جالب این است که بیش از ۵۵ درصد پاسخگویان به جمع‌کردن دستفروشان اعتقاد دارند و ۳۵ درصد با جمع کردن آنها مخالفت کرده‌اند. به نظر می‌رسد پاسخگویان از سویی به زمینه‌های شکل‌گیری پدیده دستفروشی (مانند فقر، بیکاری و ...) توجه دارند و با همین رویکرد معتقدند نباید مانع فعالیت گروهی شد که احتمالا جز دستفروشی راه دیگری برای گذران زندگی نیافته‌اند اما در مقابل با گسترش پدیده دستفروشی در شهر موافق نیستند. این یافته‌ها نشان می‌دهد که درباره نحوه مواجهه با دستفروشان نه فقط بین مسئولان اختلاف دیدگاه وجود دارد بلکه این تناقض حتی درون خود فرد هم دیده می‌شود. از یک سو، آنان بر این تصورند که دستفروشی نتیجه بیکاری است و نباید مانع فعالیت آنان شد و از سوی دیگر، معتقدند که دستفروشان را باید جمع کرد در غیر این صورت شهر پر از دستفروش می‌شود. اینجا همان نقطه‌ای است که ضرورت سیاستگذاری اجتماعی دقیق در مواجهه با این پدیده بار دیگر مطرح می‌شود. رویکردی که در سال‌های اخیر جامعه‌شناسان و نیز منتقدانِ برخوردهای سلبی و ضربتی با پدیده دست‌فروشی به آن توجه داشته‌ و خواستار برنامه‌ریزی و اجرای راهکارهایی برای کاهش دستفروشی با در نظر گرفتن زمینه‌های اجتماعی این پدیده شده‌اند.

این پیمایش یافته‌های دیگری هم دارد از جمله درباره «جداسازی زنان و مردان در شهر و مشخصا در اتوبوس و مترو».اکثریت پاسخگویان از «جداسازی زن و مرد در اتوبوس و مترو» رضایت داشته‌اند. ۶۶ درصد از پاسخگویان رضایت را از این موضوع بیان کرده‌اند و در مقابل ۱۵ درصد از این جداسازی ناراضی‌اند.

در مورد «وضعیت راحتی و امنیت پیاده‌روها» اختلاف نظر وجود دارد. ۴۸ درصد ارزیابی منفی از میزان امنیت و راحتی پیاده‌روهای محله خود دارند. ۵۲ درصد هم ارزیابی نسبتا خوب یا خوب از وضعیت پیاده‌روهای محله خود دارند. این تفاوت دیدگاه حاکی از تفاوتی است که در محله‌ها وجود دارد که موجب دو نوع تجربه و نظر شده است. درباره رفت و آمد موتورسیکلت‌ها در پیاده‌روها هم از مردم سوال شده که ۴۸ درصد آنها راحتی و امنیت پیاده راه‌ها را از این نظر بد توصیف کرده‌اند.

از یافته‌های تازه این تحقیق، پرسش از مردم درباره وضعیت رفت و آمد در معابر شهر با کالسکه کودک است. ۶۳ پاسخگویان وضعیت معابر را در این زمینه نامناسب ارزیابی کرده‌اند. در بخش مربوط به خدمات شهری مناسب کودکان هم ۴۷ درصد پاسخگویان وضعیت زمین‌های بازی کودکان را خوب توصیف کرده‌اند، ۲۱ درصد گفته‌اند متوسط است و ۳۲ درصد معتقدند که وضعیت زمین‎های بازی کودکان بد است.

پاسخگویان در مورد وضعیت اماکن عمومی برای استفاده معلولان هم نظرات متفاوتی دارند. ۵۷ درصد معتقدند که امکانات شهری برای استفاده معلولان مناسب نیست و آنان از اماکن عمومی نمی‌توانند استفاده کنند. در حالی که ۳۸ درصد بر خلاف این گروه فکر می‌کنند و امکانات شهر را تا حدودی مناسب یا خیلی مناسب می‌دانند. از آنجایی که به لحاظ فیزیکی و کالبدی شهر به نحوی شکل یافته است که معلولان نمی‌توانند از آن استفاده کنند، این یافته‌ها نشان دهنده آن است که مسایل و مشکلات معلولان در استفاده روزمره از شهر، از دید بخش بزرگی از مردم پنهان مانده و شناخت و تجربه‌ای کافی درباره آن ندارند.

در مورد مناسب بودن شهر برای سالمندان هم الگوی پاسخ مشابهی ابراز شده است. ۵۸ درصد پاسخگویان معتقدند که وضعیت پیاده‌روهای شهر برای رفت و آمد افراد مسن مناسب نیست. در مقابل، ۴۲ درصد معتقدند که پیاده‌روها برای افراد مسن مناسب است.

از نظر اکثریت افراد، تهران شهری امن است. ۴۴ درصد پاسخگویان از رفت و آمد در هنگام تاریکی احساس امنیت زیاد دارند و ۱۹ درصد نیز تا حدی احساس امنیت می‌کنند.

در میان خدمات شهری مورد بررسی در این تحقیق، رضایت‌مندی شهروندان از میادین میوه و تره بار نسبتا بالاست و ۶۵ درصد پاسخگویان از خدمات ارائه شده در این بخش راضی بوده‌اند. در زمینه دسترسی به اتوبوس، میزان رضایتمندی پاسخگویان بالاتر هم هست به گونه‌ای که ۷۳ درصد پاسخگویان دسترسی به اتوبوس را خوب، ۱۵درصد آنها متوسط و تنها حدود ۱۲ دسترسی‌شان را بد توصیف کرده‌اند. درباره «به موقع آمدن اتوبوس» هم ۶۴ درصد وضعیت کنونی خدمات را خوب دانسته‌اند.

از یافته‌های دیگر این پژوهشی میزان دسترسی به خدمات سرویس بهداشتی است. از پاسخگویان پرسیده‌اند «دستشویی‌های عمومی شهر و پارک‌ها تا چه حد در دسترس شما بوده‌اند؟ » و ۵۷ درصد از شرکت کنندگان در این تحقیق گفته‌اند این خدمات «گاهی» در دسترس آنها بوده و تنها ۲ درصد گزینه «همیشه» را انتخاب کرده‌اند که نشان‌دهنده کمبود خدمات در این بخش است. پاسخگویان از نظافت و بهداشت سرویس‌ها هم رضایت نداشته‌اند و ۵۱ درصد آنان میزان رضایتشان را در این باره «کم» اعلام کرده‌اند.

در زمینه ارتباط مدیریت شهری با شهروندان و سامانه‌های ارتباطی ۱۸۸۸ و ۱۳۷ با وجود اطلاع رسانی‌های انجام شده، تنها ۴۰ درصد پاسخگویان هر دو سامانه را می‌شناسند و ۲۱ درصد هم تنها ۱۳۷ را می‌شناسند و ۶۴ درصد پاسخگویان در یک سال گذشته هیچ تماسی با این سامانه‌ها نداشته‌اند.

این نظرسنجی با عنوان «پیمایش سنجش رضایت شهروندان از شهر و مدیریت شهری»، به سفارش اداره کل مطالعات اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران، توسط پژوهشگاه علوم انسانی جهان دانشگاهی با حجم نمونه ۸۱۳۴ نفر در بازه زمانی یک ماهه (۱۵ مهر تا ۱۵ آبان ۹۸) با روش پیمایش و مصاحبه انجام شده است.