تفاوت‌های آموزش ابتدایی در ژاپن و ایران: از مهارت‌آموزی تا تمرکززدایی
تهران (پانا) - براساس پژوهشی تطبیقی که فصل‌نامه علمی مطالعات راهبری سیاست‌گذاری عمومی منتشر کرده است در مدارس ابتدایی ژاپن، پایه آموزش‌ها بر آموختن مهارت‌های زندگی است اما در مدارس ابتدایی ایران هم‌چنان آموزش دروس پررنگ‌تر از مهارت‌آموزی دنبال می‌شود.
مهدی عسگری، محمدحسن الهی‌منش و رضا پریزاد، نویسندگان مقاله «مقایسه سیاست‌گذاری آموزش ایران و ژاپن در مقطع ابتدایی» در این مقاله نوشته‌اند در سال‌های اول و دوم ابتدایی ژاپن علم حساب، مهارت‌های زندگی، موسیقی، هنر (نقاشی و کاردستی)، آموزش جسمانی، اخلاق و فعالیت‌های خاص مانند فعالیت‌های جمعی، در مقطع سوم و چهارم مهارت‌های زندگی با مطالعات علوم و اجتماعی و مطالعات تلفیقی و در مقاطع پنجم و ششم، اقتصاد خانه (پخت و پز و خیاطی) آموزش داده می‌شود. منظور از مطالعات تلفیقی شامل چگونگی ارتباط با جامعه، فهم بین‌المللی، فرهنگ‌های جهانی، مطالعات رایانه و اطلاعات، محیط زیست، سلامت و بهداشت می‌شود. در واقع تاکید در این دوره بر آموزش شیوه زندگی است.
اما در ایران هم‌چنان آموزش دروس نقش پررنگ‌تری دارد. به دانش‌آموزان سال اول ابتدایی زبان فارسی، ریاضی، علوم تجربی و قرآن آموزش داده می‌شود. از سال دوم به بعد، تعلیم و تربیت اسلامی/ مذهبی و از سال سوم به بعد نیز مطالعات اجتماعی به این دروس اضافه و علاوه بر این، در سال ششم دو درس «تفکر و پژوهش» و «کار و فناوری» ارائه می‌شود.
این پژوهش می‌گوید آموزش مدرسه ابتدایی در ژاپن مبتنی بر آموزش اجتماعی شخص و بهبود شخصیت کودک در حیطه‌های شناختی، اخلاقی و احساسی و جسمانی است. در ژاپن به دانش‌آموزان ابتدایی آموزش داده می‌شود که فرهنگ و سنت‌های زادگاه و کشور خود را حفظ کند و به فرهنگ‌های کشورهای خارجی هم احترام بگذارد و سعی در توسعه دوستی با مردم جهان داشته باشد. دانش‌آموزان ابتدایی از سال سوم به بعد در فعالیت‌های اجتماعی با انجمن‌های شهروندان ارشد مشارکت می‌کنند. هر کلاس در مدارس ابتدایی ژاپن به چندین هان (گروه‌ها یا تیم‌های که معمولا از ۵ تا ۶ نفر تسکیل می‌شوند) تقسیم می‌شوند و دانش‌آموزان در قالب این گروه‌های در فعالیت‌های کلاسی مانند مطالعه گروهی در طول کلاس‌ها، وظایف مربوط به تمیزکاری، فعالیت‌های اجتماعی و صرف ناهار در مدرسه می‌شود.
در اغلب مدارس عمومی ژاپن (۹۹درصد در سال ۲۰۰۴) ناهار توزیع می‌شود. دانش‌آموزان ناهار مدرسه را با همکلاسی‌ها و معلم در کلاس صرف می‌کنند و بخشی از این هزینه‌ها را والدین می‌پردازند. اهداف آموزشی ناهارهای مدرسه در مقطع ابتدایی، بهبود عادت و رفتارهای صحیح غذاخوردن و یادگیری مشارکت و همکاری در فعالیت‌های روزمره زندگی است. جشن ورودی، گردش‌های اجتماعی، روزهای ویژه مدارس ابتدایی، نمایش‌های هنری، جشن فارغ‌التحصیلی و مسابقه‌های گروهی بخشی از فعالیت‌های جمعی دانش‌آموزان ابتدایی محسوب می‌شوند که برخی از آن‌ها با مشارکت والدین و دیگر اعضای خانواده دانش‌آموزان برگزار می‌شود.
اداره حاکمیتی در برابر اداره محلی
در ژاپن وزارت آموزش، فرهنگ، ورزش، علم و فناوری سیاست‌های کلی آموزش و رئوس برنامه تحصیلی را تعین می‌کند، معیارهای ملی آموزش را مشخص و ملاک‌های گزینش معلم و مدیر را معین می‌کند. وزارت آموزش ژاپن همچنین کمک‌هزینه‌هایی به دولت‌های محلی و هیات‌های استانی و شهری برای تجهیز مدارس می‌دهد. این وزارت‌خانه تقریبا هر ۱۰ سال یک بار در رهنمودهای برنامه آموزش ملی بازنگری می‌کند اما مسئولیت اصلی اجرای نظام آموزش و پرورش ژاپن بر عهده دولت‌های محلی و هیئت‌ها و مقامات آموزشی استانی و شهری است. دولت‌های محلی مسئول اجرای برنامه‌های آموزشی، نظارت بر مدارس، تصویب بودجه مدرسه و استخدام پرسنل هستند و مدارس ژاپن هم اجازه دارند برنامه‌های ویژه خود را براساس رهنمون‌های آموزشی ملی تدوین کنند.
در سطح دولت‌های محلی در ژاپن، هیات رئیسه آموزشی ۵ عضو دارد که فرماندار آن را تعیین می‌کند. این هیات مسئول فعالیت‌های استانی آموزش شامل استخدام معلمان، پرداخت کمک‌هزینه به شهرداری‌ها برای اداره مدرسه، انتخاب رئیس اداره آموزش و پرورش استان و نظارت بر نحوه اداره دبیرستان‌ها است. هیئت رئیسه آموزش و پرورش در سطح محیط‌های شهری را شهردار انتخاب می‌کند. ادراه هر مدرسه هم مستقیما زیرنظر شهرداری‌های هر منطقه است. تامین بودجه مدارس عمومی نیز در ژاپن از طریق ترکیبی از حمایت‌های ملی، دولت‌های محلی و شهرداری‌ها انجام می‌شود و حتی مدارس خصوصی هم کمک هزینه عمومی دریافت می‌کنند و دولت ژاپن ۵۰ درصد حقوق معلمان این نوع مدارس را می‌پردازد. در ژاپن حدود ۹۹ درصد مدارس ابتدایی، ۹۴ درصد دبیرستان‌های مقدماتی و ۷۸ درصد دبیرستان‌های پیشرفته به صورت عمومی و زیر نظر شهرداری‌ها اداره می‌شوند.
در ایران آموزش و پرورش حاکمیتی است و همه سطوح مدیریت ملی، استانی و شهری به صورت متمرکز زیر نظر وزارت آموزش و پرورش قرار دارند. شورای عالی آموزش و پرورش و در کنار آن شورای عالی انقلاب فرهنگی بالاترین مراجع سیاست‌گداری آموزشی در ایران هستند. تعیین خط‌مشی، هدف‌ها، مقررات، ضوابط و برنامه‌های وزارت آموزش و پرورش و تهیه برنامه‌ها و مطالب کتاب‌های درسی از جمله وظایف شورای عالی آموزش و پرورش است و تمام اعضای آن همگی منتخب نهادهای دولتی و حاکمیتی هستند. حتی تحول در وزارت آموزش و پرورش که منجر به تدوین سند تحول بنیادین شد عملا بیش از نگاه تعامل‌گرایانه با جامعه، چشم به مشارکت‌های نهادهای حاکمیت و همکاری قوای سه‌گانه دارد و تغییرات سال‌های اخیر این وزارت‌خانه محدود به ساختار تشکیلات ستادی و اجرایی در مرکز و استان‌ها بوده و در مسیر تمرکززدایی و انتقال قدرت سیاست‌گذاری و اجرا به سود جامعه مدنی و شهروندان قرار نداشته است.
کتاب‌نویسی متمرکز در ایران در مقابل تالیف خصوصی در ژاپن
همه فرآیند برنامه‌ریزی، تالیف، نظارت، بازبینی و حتی چاپ کتاب‌های درسی در ایران مستقیما زیرنظر وزارت آموزش و پرورش انجام می‌شود. در ژاپن «انجمن تحقیقات و تصویب» وزارت آموزش ژاپن صرفا کتب درسی را بررسی و تایید می‌کند. این انجمن شامل استادان دانشگاه و معلمان ابتدایی و متوسطه است. اما کتاب‌های درسی را ناظران خصوصی و نویسندگان معتبر براساس راهنمای محتوای درسی وزارت آموزش تالیف و چاپ می‌کنند. کتاب‌های درسی تایید شده هم به انتخاب هیات‌های شهری آموزش در مدارس این کشور استفاده می‌شوند و به صورت رایگان در اختیار آموزش اجباری قرار می‌گیرند.
در ایران اگرچه کتاب‌های درسی از سوی کارشناسان و آموزگاران باتجربه تالیف می‌شود، نهادهای جامعه مدنی هیچ نقشی در فرآیند تصمیم‌گیری محتوای آموزشی مدارس ندارند و حتی معاونت آموزش ابتدایی آموزش و پرورش هم به طور مستقیم قادر به برنامه‌ریزی درباره محتوا و حجم کتاب‌های درسی این دوره نیست و این وظیفه به دفتر پژوهش و تالیف کتب درسی محول شده است.
تعامل عامل موفقیت نظام آموزش ژاپن
این پژوهش ریشه موفقیت در نظام آموزشی ژاپن را تعامل بالا در همه مراحل تصمیم‌گیری و اجرایی و در مقابل ناکامی نسبی نظام آموزشی ایران را هم به پایین‌بودن سطح تعامل در اجزای مختلف نظام آموزشی ایران مربوط می‌داند. از نظر پژوهشگران تمرکز سیاسی و اداری قدرت باعث شده است تا همه اجرای این نظام به صورت دستوری و از بالا به پایین طراحی شود و آن‌ها توصیه کرده‌اند امور آموزش و پرورش هر استان، شهر و منطقه و مدرسه باید با نظر و تایید شهروندان و به کمک صاحب‌نظران تعلیم و تربیت محلی انجام شود.
ارسال دیدگاه