چرایی تعویق رشد

تحریم‌های اقتصادی و نفتی علیه ایران و بحران اقتصادی داخلی از مهم‌ترین مواردی است که بر گزارش صندوق بین‌المللی پول تاثیرگذار بوده است. تحریم‌ها با اثر‌گذاری بر مجرای فروش نفت، می‌تواند درآمدها و رشد اقتصادی بخش نفت را تحت تاثیر قرار دهد. از طرف دیگر افزایش تورم و قیمت‌ها و افزایش نرخ ارز، از سمت عرضه و تقاضا فشار وارد می‌کنند و باعث بالا رفتن نرخ تورم می‌شود.

افزایش تورم، سبب بالا رفتن قیمت مواد اولیه به خصوص برای تولید کالاهای واسطه‌ای و سرمایه‌ای می‌شود که این امر اصطلاحا تورم هزینه‌ای ایجاد می‌کند. نوسانات نرخ ارز نیز هم بر سمت عرضه تاثیرگذار است هم بر سمت تقاضا. از سال ۹۱ شاهد دو شوک شدید ارزی بوده‌ایم. این دو شوک علاوه بر اینکه ارزش پول ملی را به‌شدت کاهش داد، قدرت خرید خانوارها را نیز به یک دهم رسانده است. به بیان دیگر خانواده‌ها ۹ قسمت از ۱۰ قسمت قدرت خرید خود را از دست داده‌اند. بیان دیگر کاهش قدرت خرید خانوارها، کاهش تقاضا موثر در اقتصاد است.

هرچه تقاضا کمتر باشد، با فرض ثبات تولید، کالاهای تولیدی به چرخه مصرف وارد نمی‌شوند بلکه موجودی‌های انبار زیاد می‌شود. نوسان نرخ ارز در سمت عرضه نیز منجر به کاهش واردات کالاها و برخی مواد اولیه شد که نیاز تولید‌کنندگان بوده‌اند. کمبود مواد اولیه، هزینه‌های تولید را افزایش داده است و تورم هزینه‌ای را بر تولید‌کنندگان تحمیل کرد. زمانی که هزینه‌های تولید افزایش یابد، بنگاه‌ها با پتانسیل کمتر به فعالیت ادامه می‌دهند و بیکاری و تورم افزایش بیشتری می‌یابند. فشار هزینه، تورم، بیکاری و تولید کمتر همان مارپیچی است که اقتصاد کشور در آن افتاده است و به همین دلیل رشد اقتصادی در سال جاری و آینده، منفی خواهد بود. البته این نکته را نباید فراموش کرد که بحران ارزی کشور، مسبب رشد اقتصادی منفی کشور است.

پیش‌بینی روند مثبتی که از سال ۲۰۲۰ در اقتصاد ایران مشاهده می‌شود، نشات گرفته از عوامل اقتصادی و غیراقتصادی است. معمولا اقتصاد کشورها بر اساس روند شاخص‌ها و متغیرهای اقتصادی پیش‌بینی می‌شود. صندوق بین‌المللی پول نیز با بهره‌گیری از شاخص‌های اقتصادی که کشورها منتشر می‌کنند و جای‌گذاری این شاخص‌ها در مدل‌های اقتصادسنجی روند رشد آنها در سال‌های آتی را پیش بینی می‌کنند.

شاخص‌های کلان اقتصادی مانند نرخ ارز، اصلاحات ساختاری در نظام بانکی (یا اقدام دولت‌ها به ایجاد بانک مرکزی مستقل)، روند نرخ تورم در سمت عرضه و تقاضا و رشد نقدینگی از عواملی است که بر پیش‌بینی‌ها تاثیر می‌گذارد. به نظر می‌رسد برنامه‌هایی که دولت برای اقتصاد در نظر دارد، در طی دو سال ۲۰۱۸ و ۲۰۱۹ تاثیرات منفی می‌گذارد و در سال ۲۰۲۰ روند بهبودی را شاهد خواهیم بود. مانند بیماری که در طول مدت درمان خود، دارو مصرف می‌کند و بعد از مدتی علائم بهبودی در او مشاهده می‌شود.

یکی از عوامل دیگری که بر رشد اقتصادی ایران بسیار تاثیرگذار است، عوامل غیر اقتصادی است. سال ۲۰۲۰ انتخابات امریکا برگزار می‌شود. از آن جایی که موضع‌گیری‌های امریکا (مانند خروج از برجام و اعمال تحریم‌ها) بر برخی شاخص‌های کلان اقتصادی کشور اثراتی گذاشته است، به نظر می‌رسد صندوق بین‌المللی پول، انتخابات آتی امریکا را بر رشد اقتصادی ایران، مثبت ارزیابی کرده است. البته تاثیر عوامل غیراقتصادی بر رشد اقتصادی کاملا قابل پیش‌بینی نیست.

منبع: اعتماد

* اقتصاددان