70 سال تنفس در هوای موسیقی ایرانی

حسین دهلوی موسیقی‌دان، آهنگساز و رهبر ارکستر ایرانی که علاوه بر خلق آثار ماندگاری چون «باله بیژن و منیژه» و «اپرای مانی و مانا»، برخی از بهترین آهنگسازان و رهبران ارکستر ایرانی را تربیت کرده است.

دهلوی از عشقش به موسیقی این‌طور می‌گوید: «زندگی بدون موسیقی اصلاً برایم قابل تصور نیست و همیشه هم فکر می‌کنم که زندگی بدون موسیقی خیلی خالی است. لازمه ادامه حیات این است هر کسی بنا به سلیقه‌اش، ذوق موسیقی داشته باشد و زندگی‌اش با موسیقی عجین باشد. به همین دلیل هم هست که می‌گویند موسیقی غذای روح است.»

او یکی از کارکردهای موسیقی را ایجاد روحیه نشاط در جامعه عنوان می‌کند و می‌گوید: «موسیقی و ترویج آن برای روحیه مردم خیلی خوب است و براین باورم که اگر زندگی مردم با موسیقی عجین باشد، دیگر چهره‌های غمگین نخواهیم داشت.»

نگاهی به کارنامه حسین دهلوی

حسین دهلوی متولد هفتم مهر سال ۱۳۰۶ در تهران، آموزش موسیقی را در پنج سالگی نزد پدرش معزالدین دهلوی که از شاگردان مرحوم علی اکبرخان شهنازی (نوازنده و ردیف دان نامدار تار و فرزند میرزا حسینقلی) آغاز کرد. دوره اول ویلن را نزد پدر فراگرفت و سپس دوره دوم را نزد ابوالحسن صبا گذرانید و وارد هنرستان موسیقی شد و از آن پس به فراگیری علمی موسیقی گرایش پیدا کرد.

دهلوی بیش از نیم قرن حضوری فعال در صحنه موسیقی ایران داشته است: از رهبری ارکسترهای اداره هنرهای زیبا در دهه ۱۳۳۰ خورشیدی گرفته تا سال‌ها تدریس و مدیریت هنرستان موسیقی ملی و همچنین آفرینش دهها اثر بر مبنای موسیقی ایرانی. باله «بیژن و منیژه»، «سبکبال»، اپرای «خسرو و شیرین» و «فروغ عشق» در زمره مشهورترین آثار او هستند.

دهلوی فارغ التحصیل آهنگسازی از هنرستان عالی موسیقی است (1339). او در دوره هنرستان با همکاری ابوالحسن صبا ارکستر شماره یک هنرهای زیبا را راه اندازی کرد پس از درگذشت صبا (1336) رهبری این ارکستر را، که بعداً ارکستر صبا نامیده شد، برعهده گرفت. در سال 1341 حسین دهلوی به ریاست هنرستان موسیقی ملی برگزیده شد و تا فروردین 1350 در این مقام باقی بود. او خود در دوره دوم هنرستان رشته های تئوری موسیقی ایران، تلفیق شعر و موسیقی، فرم موسیقی ایران، هارمونی و ارکستر را شخصاً تدریس می کرد.

عکس: از راست حسین دهلوی، فرامرز پایور، حسین تهرانی. سال 1349

فعالیت‌های این موسیقی‌دان ایرانی بعد از انقلاب دچار رکود شد و این هنرمند به تالیف و انتشار کتاب روی آورد. چندین کتاب در زمینه موسیقی منتشرکرده است که هریک از آنها به منزله کتاب‌های مرجع در عرصه موسیقی ایرانی هستند. «پیوند شعر و موسیقی آوازی» یکی از مهم‌ترین آثار نوشتاری دهلوی است که ماحصل 50 سال تحقیق و تدریس اوست و برنده کتاب سال 1379 نیز شده است.

اپرای مانا و مانی، که ساخت آن سه سال به طول انجامید، به خاطر محدودیت‌های استفاده از صدای خواننده زن تا به حال به اجرا درنیامده و فقط موسیقی‌ سازی آن در خرداد 1379 با همت و رهبری علی رهبری با ارکستر فیلارمونیک اسلواکی در شهر براتیسلاو اجرا و ضبط شده است. این اثر سرانجام 32 سال پس از نوشتن در سال 1391 با همکاری گروه کر فلارمونیک ایران و گروه کر ملل و گروه موسیقی پارس به سرپرستی ناصر نظر، رهبری علیرضا شفقی‌نژاد و کارگردانی محمد عاقبتی با گروه بازیگران کودک به صحنه رفت. این اثر در روز جهانی کودک با مشارکت بیش از 300 کودک به اجرا در آمد.

یکی از مهمترین آثار حسین دهلوی کتاب «پیوند شعر وموسیقی آوازی» است که جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی در بخش هنر را به خود اختصاص داد.این کتاب حاصل بیش از 40 سال تجربه دهلوی در تلفیق موسیقی با شعر ایرانی است که به شیوه ای علمی و متدیک فرایند کار را توضیح می‌دهد.

امروز دهلوی

حسین دهلوی این روزها با جسمی رنجور و روانی افسرده روزگار می‌گذراند. او دیگر حتی آثار خود را به یاد نمی‌آورد و احتمالا اجرای اپرای مانی و مانا او را خوشحال نکرده است. سوسن اصلانی همسر حسین دهلوی در اردیبهشت ۹۵ در گفت‌وگویی با روزنامه شرق از حال نامساعد خالق مانا و مانی و بی‌توجهی مسئولان فرهنگی و هنری به وی خبر داد. هومن دهلوی، فرزند حسین دهلوی، نیز در نودمین زادروز او در گفتگویی با بی‌بی‌سی گفت که حسین دهلوی به دلیل بیماری فراموشی دیگر چیزی از گذشته به یاد نمی‌آورد. برای نودمین زادروز دهلوی هیچ برنامه خاصی در ایران سازماندهی نشد و تلاش‌های هومن دهلوی، که او نیز در خارج از ایران به فعالیت در زمینه آهنگسازی مشغول است برای اجرای دوباره بخشی از آثار پدرش به جایی نرسید.

عاطفه بزرگ‌نیا