جایگاه ایران در آزمون های بین المللی تیمز و پرلز

به گزارش خبرگزاری پانا، مریم کیان اعلام کرد: یکی از مهم‌ترین و گسترده‌ترین مطالعات انجام شده از سوی IEA، «مطالعه بین‌المللی روندهای آموزش ریاضیات و علوم» (TIMSS) و همچنین «مطالعه بین‌المللی پیشرفت سواد خواندن» (PIRLS) است که تاکنون بیش از ۶۰ کشور در آن شرکت کرده‌اند.

کشور ایران به منظور ارزیابی و بهبود نظام آموزشی خود از سال ۱۳۷۰ شمسی برابر با ۱۹۹۱ میلادی، رسماً همکاری خود را با انجمن بین‌المللی ارزشیابی پیشرفت تحصیلی آغاز کرد و تاکنون در پنج مطالعه تیمز در فاصله سال‌های ۱۹۹۵، ۱۹۹۹، ۲۰۰۳، ۲۰۰۷ میلادی و تیمز پیشرفته ۲۰۰۸ میلادی و همچنین در برخی مطالعات پرلز یعنی مطالعات سال‌های ۲۰۰۱، ۲۰۰۶ و ۲۰۱۱ میلادی شرکت کرده است.
«مطالعه‌ بین‌المللی‌ پیشرفت‌ سواد خواندن» (پرلز)، یک‌ برنامه‌ ابتکاری‌ برای‌ ارزیابی‌ «توانایی‌ خواندن‌ کودکان‌ در پایه‌ چهارم‌ ابتدایی»‌ است‌ که‌ برخی کشورهای جهان‌ در آن‌ شرکت‌ دارند. روندهای‌ این‌ مطالعه‌ به‌ فاصله‌ی‌ هر ۵ سال‌ یکبار مورد سنجش‌ و اندازه‌گیری‌ قرار می‌گیرد.
به‌ طور کلی‌، مطالعه‌ بین‌المللی‌ پیشرفت‌ سواد خواندن، روند داده‌ها را در سطح‌ بین‌المللی‌ براساس‌ محورهای‌ ذیل مورد مقایسه‌ قرار می‌دهد:
- مقایسه‌‌ عملکرد کشورها از نظر پیشرفت‌ سواد خواندن‌ در پایه‌‌ چهارم‌ ابتدایی
- مقایسه‌ صلاحیت‌ها و توانایی‌های‌ دانش‌آموزان‌ در ارتباط‌ با اهداف‌ و معیارهای‌ آموزش‌ خواندن
- مقایسه‌ تأثیر عوامل محیطی‌، فرهنگی‌، خانوادگی‌ و چگونگی‌ آموزش‌ والدین‌ به‌ کودکان‌ در زمینه‌‌ سواد خواندن
- مقایسه‌‌ عوامل‌ مربوط‌ به‌ سازمان‌ دهی‌، زمان‌بندی‌ درسی‌، مواد آموزشی‌، فرایند «یادگیری‌ خواندن» در مدارس
- مقایسه‌‌ نظام‌ برنامه‌ریزی‌ درسی‌ و رویکردهای‌ تدریس‌ در «آموزش‌ خواندن‌«
«سواد خواندن»‌ و ابعاد آن‌ یکی‌ از مهم ترین‌ توانایی هایی‌ است‌ که‌ دانش‌آموزان‌ در طول‌ یادگیری های‌ خود در سال های‌ اولیه‌ دبستان‌ کسب‌ می‌کنند و این‌ توانایی‌ در رشد عقلانی‌ اجتماعی‌ و عاطفی‌ هر کودک‌ نقش‌ مؤثری دارد. توانایی‌ و مهارت‌ خواندن‌، کودکان‌ را قادر می‌سازد که‌ بتوانند در جامعه‌ خویش‌ به‌ طور فعال‌ و آگاهانه‌ مشارکت‌ داشته‌ باشند. پرلز، «سواد خواندن» را این گونه تعریف کرده است: «توانایی‌ ساخت‌ معنا و درک‌ مطلب‌ و استفاده‌ و کاربرد شکل‌های‌ متفاوت‌ زبان‌ نوشتاری‌ مورد نیاز جامعه‌ و ارزشمند برای‌ فرد» . در این‌ پروژه‌، سواد خواندن‌ از سه‌ جنبه‌ ذیل مورد مطالعه‌ قرار می‌گیرد:
۱ـ فرایند درک‌ مطلب‌
۲ـ هدف های‌ خواندن‌
۳ـ رفتارها و نگرش‌های‌ خواندن‌
جنبه‌های‌ مربوط‌ به‌ فرآیند درک‌ مطلب‌ و هدف‌های‌ خواندن‌ از طریق‌ پرسش‌ و پاسخ‌های‌ مربوط‌ به‌ متن‌های‌ دفترچه‌های‌ آزمون‌ و جنبة‌ رفتارها و نگرش‌های‌ خواندن‌ از طریق پرسشنامه‌های‌ پنج‌گانه‌ (معلم‌، دانش‌آموز، اولیا، مدرسه‌، چگونگی‌ سوادآموزی‌) مورد مطالعه‌ و ارزشیابی‌ قرار می‌گیرد. عمق‌ و تنوع‌ محتوای‌ آزمون‌ پرلز به‌ گونه‌ای‌ تنظیم‌ شده‌ است‌ که‌ دانش‌آموزان‌ را به‌ ساخت‌ معنا و بررسی‌ و بسط‌ آن‌ در موقعیت های‌ متفاوت‌ «خواندن‌» ملزم‌ می‌کند و سطح‌ توانایی‌ آنها را در ابعاد مختلف‌ یاد شده‌ از طریق‌ پاسخگویی‌ به‌ سؤال های‌ گوناگون‌ (چند گزینه‌ای‌ و باز ـ پاسخ‌ یا تشریحی‌) اندازه‌گیری‌ می‌کند.
مطالعه پرلز از سال ۲۰۰۱ میلادی در یک چرخه پنج ساله، «درک خواندن» را ارزیابی کرده است. ۴۰ کشور با ۴۵ نظام آموزشی در پرلز ۲۰۰۶ شرکت کرده‌اند و پرلز ۲۰۱۱ میلادی نیز انجام است. IEA ، مسؤولیت هدایت و مدیریت هر دو پروژه تیمز و پرلز را به مرکز بین‌المللی مطالعه تیمز و پرلز در «دانشگاه علوم تربیتی بوستون آمریکا» محول کرده است. دبیرخانه‌ این مرکز، واقع‌ در کشور هلند است. مؤسسه ها و مراکز علمی‌ دیگری‌ از سایر کشورها نیز با این‌ انجمن‌ همکاری‌ فعال‌ دارند. از جمله‌، مرکز آمار کانادا، مرکز داده‌پردازی، مرکز خدمات‌ سنجش‌های‌ آموزشی. هزینه‌ مطالعه‌ بین‌المللی‌ پرلز از منابع‌ مختلف‌ از جمله‌ از محل‌ درآمد پرداخت‌ حق‌ عضویت‌ کشورهای‌ شرکت‌ کننده‌، «بانک‌ جهانی» و نیز دپارتمان‌ مرکز آموزش‌ ملی‌ آمارگیری‌ آموزش‌ و پرورش‌ ایالات‌ متحده‌ آمریکا، تأمین‌ می‌شود. حق‌ عضویت‌ در مطالعه‌ پرلز ۲۰۰۶ میلادی با توجه‌ به‌ گستره‌ و وسعت‌ آن‌، برای‌ هر کشور ۰۰۰ , ۳۰ دلار آمریکا در سال‌ می‌باشد که‌ در طول‌ چهار سال‌ عضویت‌، هر کشور در مجموع‌ ۰۰۰ , ۱۲۰ دلار آمریکا باید پرداخت‌ کند.
در راستای این مطالعه ده کشور با ویژگی‌های اجتماعی- اقتصادی بسیار متفاوت و از بخش‌های فرهنگی و جغرافیایی مختلف دنیا، در تیمز پیشرفته ۲۰۰۸ میلادی شرکت کردند. این کشورها شامل ارمنستان، ایران، ایتالیا، لبنان، هلند، نروژ، فیلیپین، روسیه، اسلوونی و سوئد بودند. رتبه عملکرد دانش‌آموزان رشته ریاضی فیزیک دوره پیش‌دانشگاهی ایران در تیمز پیشرفته ۲۰۰۸ میلادی در درس ریاضیات از میان ۱۰ کشور شرکت‌کننده در جایگاه چهارم قرار دارد. پس از ایران، به ترتیب کشورهای اسلوونی، ایتالیا، نروژ، ارمنستان، سوئد و فیلیپین قرار دارند.
یافته‌های بین المللی مطالعات تیمز ۲۰۰۷ میلادی در بخش ریاضیات و علوم پایه چهارم ابتدایی، نشان می‌دهد که کشورهای هنگ کنگ، سنگاپور، چین تایپه، ژاپن، قزاقستان و روسیه حائز پنج رتبه اول در میان کشورهای جهان هستند. همچنین بعد از آنها کشورهای انگلستان، هلند، لیتوانی، دانمارک، سوئد، استرالیا و مجارستان قرار دارند.
یافته های مطالعه تیمز ۲۰۱۱ میلادی در بخش علوم و ریاضیات پایه چهارم نشان می دهد که از ۵۰ کشور شرکت کننده در این مطالعه، کشورهای سنگاپور، چین تایپه، هنگ کنگ، فنلاند و روسیه حائز رتبه های اول تا پنجم شده اند. همچنین یافته های مطالعه پرلز در سال ۲۰۱۱ میلادی با شرکت ۴۵ کشور جهان نشان می دهد که کشورهای هنگ کنگ، روسیه، فنلاند و سنگاپور در جایگاه چهار کشور برتر جهان قرار دارند. ایرلند شمالی، آمریکا، دانمارک، کرواسی، چین تایپه، ایرلند جنوبی و انگلستان رتبه های بعدی را کسب کردند. در آمریکا، ایالت فلوریدا و در کانادا، ایالت اُنتاریو، نتایج بسیار خوبی را به دست آورده اند.

یافته‌های مطالعات تیمز و پرلز درباره ایران نشان می‌دهد که جایگاه و عملکرد کشور ایران در تمام دوره‌های تیمز در فاصله سال‌های ۱۹۹۵، ۱۹۹۹، ۲۰۰۳ و ۲۰۰۷ میلادی و پرلز ۲۰۰۱ و ۲۰۰۶ میلادی، همواره از میانگین عملکرد بین‌المللی به طور معناداری پایین‌تر بوده است(به استثنای عملکرد دانش‌آموزان دوره پیش‌دانشگاهی ایران در ریاضیات تیمز پیشرفته ۲۰۰۸ که تقریباً برابر با میانگین کشورهای شرکت‌کننده بوده است).
دانش‌آموزان کشور ایران، در سه دوره اخیر آزمون‌های تیمز و پرلز شرکت کرده و در سال ۲۰۰۶ میلادی، بین ۴۵ کشور جهان، چهل و دوم شدند. در سال ۲۰۰۱ میلادی هم از ۳۵ کشور به رتبه ۳۲ رسیده بودند. این نتایج، نشان می‌دهد که هنوز زیر استاندارد جهانی در حوزه آموزش قرار داریم.
بدون تردید این رتبه و جایگاه، شایسته کشور ایران که براساس سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ شمسی قرار است به عنوان قدرت اول منطقه در عرصه مختلف علمی و فناوری مطرح شود، نیست. با نگاهی گذرا به نتایج ملی مطالعات تیمز در دوره‌های مختلف مشاهده می‌شود که متأسفانه عملکرد دانش‌آموزان ایران در آموزش ریاضیات از وضعیت خوبی برخوردار نیست. به‌ویژه روند عملکرد دانش‌آموزان دختر و پسر ایران در پایه سوم راهنمایی از تیمز ۱۹۹۵ تا ۲۰۰۷ میلادی با ۱۵ نمره کاهش همراه بوده است که این رقم کاهش برای پسران ۲۹ نمره گزارش شده است. افزون بر آن، متوسط درصد پاسخ‌‌های صحیح دانش‌آموزان ایران به کل سؤال‌های ریاضیات و علوم تیمز ۲۰۰۷ میلادی، حدود ۳۷ درصد و متوسط درصد پاسخ صحیح آنها به سؤال های مطابق با برنامه درسی آموزش داده شده، حدود ۴۰ درصد گزارش شده است که این رقم در مقایسه با متوسط درصد پاسخ صحیح دانش‌آموزان کشورهای شرکت‌کننده(حدود ۵۰ درصد) نشان‌‌دهنده عملکرد پایین دانش‌آموزان ایران به‌‌ ویژه در درس ریاضیات است. جالب اینجاست که نتیجه آزمون تیمز رابطه معنادارى با توسعه یافتگى و عملکرد هر کشور در این زمینه دارد.
بازتاب نتایج و یافته‌های تیمز، پرلز و تیمز پیشرفته در کشورهای شرکت‌‌کننده حساسیت‌ها و واکنش‌‌های متفاوتی را به همراه داشته است. گستره این واکنش‌ها از حد اطلاع‌یابی صرف تا اهتمام همه‌جانبه برای انجام اصلاحات آموزشی و فراتر از آن، تغییر سیاست‌ها و راهبردهای کلان و ملی بوده است.
این آزمون ها، نوعی محک ارزیابی نظام‌های آموزشی در کشورها و میزان موفقیت نظام آموزش و عملکرد آنها است. بسیاری از دولت ها، رتبه کشور خود را به ضعف و قوت برنامه‌های آموزشی خود، تعبیر می‌کنند. برخی کشورهای دنیا، مانند نروژ، نسبت به نتایج این دو آزمون آنقدر حساس هستند که نمرات پایین‌تر از حد استاندارد دانش‌آموزان آنها، به تغییرات اساسی در مدیریت های آموزش و پرورش این کشور منتهی می‌شود.
/مریم کیان/