بررسی سطح هزینه و درآمد خانوار از سال ۹۶ تا ۱۴۰۱

به گزارش دنیای اقتصاد، این آمار پس از تعدیل درآمد و هزینه با رقم تورم به‌دست آمده است. اقتصاددانان معتقدند که هزینه‌کرد خانوارها، نشان‌دهنده وضعیت رفاهی آنها است؛ به‌نحوی که اگر هزینه‌ها (مخارج) کاهش یابد، رفاه خانوار نیز افت می‌کند و بررسی هزینه در مقایسه با درآمد برای ارزیابی رفاه ارجحیت دارد. مطابق بررسی‌ها طی نیم‌دهه اخیر، مخارج واقعی خانوارهای شهری حدود ۱۴درصد و مخارج واقعی خانوار روستایی به میزان ۹درصد افت کرده است. البته در سال گذشته نسبت به سال قبل از آن میزان مخارج واقعی خانوار شهری تقریبا بدون تغییر بوده و ۵/ ۲درصد به مخارج واقعی خانوار روستایی افزوده شده است. هرچند این گزارش نشان می‌دهد که وضعیت نسبت به سال۹۹ بهتر شده است، اما هنوز نسبت به ۵سال پیش(قبل از بازگشت تحریم‌ها) جاماندگی دارد. کارشناسان معتقدند که بالا بودن نرخ تورم به‌ویژه در نیمه دوم دهه۹۰ و رشد اقتصادی زیگزاگی در این سال‌ها، از عوامل موثر بر کاهش رفاه خانوارها محسوب می‌شود.

مرکز آمار ایران اخیرا چکیده نتایج طرح آمارگیری هزینه و درآمد خانوارهای شهری و روستایی سال ۱۴۰۱ را منتشر کرده است. در این گزارش هزینه و درآمد خانوارهای شهری و روستایی که نشان‌دهنده میزان رفاه آنهاست در کنار میزان استفاده آنها از کالاهای مختلف همچون لوازم خانگی و... ذکر شده است. داده‌های انتشاری توسط مرکز آمار داده‌های اسمی هزینه و درآمد بوده است و این رسانه برای تحلیل بهتر داده‌ها، آنها را با توجه به تورم تعدیل کرده است. بررسی داده‌های هزینه و درآمد خانوار در سال‌های اخیر نشان می‌دهد سطح رفاه خانوارها به صورت کلی هنوز به سال‌های اوج آن در دهه اخیر، یعنی سال‌های پس از برجام، نرسیده است و با افت شدید درآمد و هزینه‌ها در دوره کرونا و تحریم، سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ سال‌های ترمیم این وضعیت بوده است.

درآمدها و هزینه‌ها در ۱۴۰۱

طرح آمارگیری هزینه و درآمد خانوارهای شهری و روستایی همه‌ساله با هدف برآورد متوسط هزینه‌ها و درآمد یک خانوار شهری و یک خانوار روستایی در سطح کشور و استان‌ها انجام می‌شود. این طرح از سال ۱۳۴۲ در مناطق روستایی و از سال ۱۳۴۷ در مناطق شهری به اجرا درآمده است. از سال ۱۳۵۳ علاوه بر هزینه‌های خانوار، اطلاعات درآمد نیز گردآوری شد. اهمیت این طرح در امکان بررسی روند مصرف کالاها و خدمات، مطالعه روابط متقابل ویژگی‌های اجتماعی و اقتصادی خانوارها، ارزیابی آثار سیاست‌های اقتصادی در زمینه تامین عدالت اجتماعی و بررسی توزیع درآمد، بررسی خانوارهای زیر خط فقر و سرانجام نقش مهم آن در تامین اطلاعات مورد‌نیاز حساب‌های ملی و منطقه‌ای به‌خصوص در بررسی‌ها و برنامه‌ریزی‌های اقتصادی و اجتماعی کشور است.

طبق آمارهای منتشره در این طرح متوسط هزینه سالانه هر خانوار شهری در سال ۱۴۰۱ حدود ۱۳۷میلیون تومان بوده است که ۳/ ۴۸درصد در قیاس با سال قبل از آن افزایش داشته است. متوسط هزینه سالانه خانوارهای روستایی نیز در سال ۱۴۰۱ حدود ۷۹میلیون تومان بوده است که در قیاس با سال قبل افزایش ۹/ ۵۱درصدی داشته است. بررسی داده‌ها نشان می‌دهد سهم هزینه‌های خوراکی و دخانی از هزینه‌های خانوار شهری ۵/ ۲۷درصد و از هزینه‌های خانوار روستایی ۷/ ۴۱درصد بوده است. سهم هزینه‌های غیرخوراکی نیز به ترتیب از هزینه‌های خانوارهای شهری ۵/ ۷۲درصد و از هزینه‌های خانوارهای روستایی ۳/ ۵۸درصد بوده است. متوسط درآمد اظهار‌شده‌ سالانه‌ یک خانوار شهری حدود ۱۶۷میلیون تومان بوده است که نسبت به سال قبل، ۵/ ۴۸درصد افزایش داشته است.

بر این اساس در سال ١٤٠١ رشد متوسط درآمد سالانه خانوارهای شهری بیشتر از رشد متوسط هزینه کل سالانه است. آمارهای تعدیل‌شده با تورم نیز اطلاعات مهمی را در رابطه با تغییرات وضعیت رفاهی خانوارهای ایران نشان می‌دهند. آمار متوسط هزینه خانوارهای شهری و خانوارهای روستایی تعدیل‌شده با شاخص قیمت مصرف‌کننده با سال پایه ۱۴۰۰ نشان می‌دهد هزینه خانوارهای شهری در قیاس با سال ۱۳۹۶ حدود ۱۴درصد کاهش داشته و هزینه خانوارهای روستایی نیز حدود ۹درصد کاهش داشته است. به این ترتیب سطح رفاهی خانوارهای شهری و روستایی در ایران، پس از گذشت پنج سال هنوز به سال ۱۳۹۶ نرسیده است.

ترکیب هزینه‌های خانوار

بررسی ترکیب هزینه‌های خانوار نشان می‌دهد گوشت با بیش از ۲۰درصد بالاترین سهم را در هزینه‌های خوراکی در خانوارهای شهری و روستایی دارد. میوه‌ها و سبزیجات نیز به ترتیب بالاترین سهم را در ترکیب هزینه‌های خوراکی دارند. در میان هزینه‌های غیرخوراکی نیز مسکن، سوخت و روشنایی با ۵/ ۵۲درصد بالاترین سهم را در هزینه‌های خانوار شهری داشته است. پس از مسکن بالاترین هزینه در میان ترکیب هزینه‌های غیرخوراکی خانوارهای شهری، به ترتیب متعلق به بهداشت و درمان با ۵/ ۱۲درصد و حمل‌و‌نقل و ارتباطات با ۶/ ۱۱درصد بوده است. در میان هزینه‌های خانوارهای روستایی نیز مسکن، ‌سوخت و روشنایی بالاترین سهم را با ۸/ ۳۲درصد داشته است. حمل‌و‌نقل و ارتباطات، و بهداشت و درمان نیز به ترتیب با ۸/ ۱۷ و ۱۶درصد سهم‌های بعدی را در میان هزینه‌های غیرخوراکی خانوارهای روستایی دارند. منابع تامین درآمد خانوارهای شهری نشان می ‌‌دهد ۸/ ۳۲درصد درآمد از مشاغل مزد‌و‌حقوق‌بگیر، ١٦درصد از مشاغل آزاد کشاورزی و غیرکشاورزی و ۵۱/ ۲درصد از محل درآمدهای غیرشغلی خانوار تامین شده است.

تغییرات استفاده خانوار از وسایل زندگی

بررسی متوسط هزینه کل سالانه خانوارهای شهری نشان می‌دهد استان تهران با حدود ۱۹۶میلیون تومان بیشترین و استان کرمان با حدود ۷۹میلیون تومان کمترین هزینه را در سال ١٤٠١ داشته‌اند. همچنین استان تهران با ۲۳۰میلیون تومان بیشترین و استان خراسان شمالی با حدود ۱۰۲میلیون تومان، کمترین متوسط درآمد سالانه خانوارهای شهری را در سال ١٤٠١ به خود اختصاص داده‌اند. بررسی متوسط هزینه کل سالانه خانوارهای روستایی نشان می‌دهد استان مازندران با ۱۳۰میلیون تومان بیشترین و استان سیستان‌و‌بلوچستان با ۴۲میلیون تومان کمترین هزینه را در سال ١٤٠١ داشته‌اند.

همچنین استان مازندران با حدود ۱۶۸میلیون تومان بیشترین و استان سیستان‌وبلوچستان با ۴۴میلیون تومان، کمترین متوسط درآمد سالانه یک خانوار روستایی را در سال ١٤٠١ به خود اختصاص داده‌اند. مقایسه درصد خانوارهای روستایی استفاده‌کننده از لوازم عمده زندگی در سال ١٤٠١ نسبت به سال ١٤٠٠ نشان می ‌‌دهد خانوارهای استفاده‌کننده از اجاق گاز از ۵/ ۹۸ به ٨/ ٩٧، تلویزیون رنگی از ۱/ ۹۵ به ٦/ ٩٣، جاروبرقی از ۹/ ۶۸ به ٤/ ٦٩، ماشین لباسشویی از ۸/ ۵۹ به ٥/ ٦٠، یخچال فریزر از ۲/ ۵۵ به ٨/ ٥٤، اتومبیل شخصی از ۹/ ۳۵ به ١/ ٣٧، مایکروویو و فرهای هالوژن‌دار از ٢/ ١ به ٣/ ٢درصد و ماشین ظرفشویی از ۵/ ۰ به ٤/ ٠درصد تغییر یافته است.

در سال ١٤٠١ عمده‌ترین نوع سوخت مصرفی ٤/ ٧٩درصد از خانوارهای روستایی برای گرما، گاز طبیعی (شبکه عمومی) و ٥/ ٩درصد نفت سفید بوده است. مقایسه درصد خانوارهای شهری استفاده‌کننده از لوازم عمده زندگی در سال ١٤٠١ نسبت به سال ١٤٠٠، نشان می‌‌دهد خانوارهای استفاده‌کننده از اجاق گاز از ٨/ ٩٨ به ٥/ ٩٨، تلویزیون رنگی از ۶/ ۹۷ به ٠/ ٩٧، جاروبرقی از ١/ ٩٢ به ٦/ ٩١، ماشین لباسشویی از ١/ ٨٨ به ٠/ ٨٨، یخچال فریزر از ٨/ ٧٠ به ٧/ ٦٧، اتومبیل شخصی از ٩/ ٥٣ به ٧/ ٥٣، مایکروویو و فرهای هالوژن‌دار از ٩/ ١١ به ٩/ ١٢ و ماشین ظرفشویی از ٣/ ٨ به ٠/ ٨درصد تغییر یافته است. نگاهی به این داده‌ها نشان می‌دهد استفاده از لوازم خانگی به طور کلی در خانوارهای شهری کاهش یافته است، اما در خانوارهای روستایی به صورت محدودی افزایش یافته است. همچنین ضریب جینی با کاهش ۰۰۶۱/ ۰واحدی به ۳۸۷۷/ ۰ رسیده است؛ اگرچه این کاهش در ضریب جینی لزوما اتفاقی مثبت نیست زیرا رفاه خانوارها به صورت کلی افزایش چندانی در دهه اخیر نداشته است و تنها همگی با هم دچار افت رفاه شده‌اند.