ازدواج صوری و حکم شرعی آن چیست‌؟

افرادی که اقدام به ازدواج صوری می‌کنند، عموما به دنبال دور زدن قانون یا دریافت منفعت ناشی از آن هستند، اما از چالش‌ها و مشکلاتی که انجام این نوع ازدواج، به دنبال دارد، نظیر غیر قانونی بودن آن و متهم شدن به رابطه نامشروع در صورت اثبات صوری بودن ازدواج، اطلاعی ندارند.

برای پاسخ به سوال ازدواج صوری چیست، ابتدا باید به تعریف دو مفهوم ازدواج و صوری، بپردازیم. مطابق ماده ۱۰۶۲ قانون مدنی: «نکاح، واقع می‌شود به ایجاب و قبول به الفاظی که صریحا دلالت بر قصد ازدواج نماید.» مطابق این تعریف، می‌توان گفت، اصلی‌ترین و اولین شرطی که برای تحقق عقد نکاح و وقوع ازدواج، باید وجود داشته باشد، قصد و نیت طرفین است.

صوری، به معنای صورت سازی و غیر واقعی بودن است و منظور از ازدواج صوری، همان ازدواج غیر واقعی است که در آن، طرفین، دارای قصد ازدواج نبوده و تنها برای برخورداری از آثار و نتایج آن، اقدام به خواندن صیغه نکاح و ثبت ازدواج می‌کننند.

افراد ممکن است به دلایل متفاوتی، اقدام به انجام ازدواج صوری نمایند؛ دلایلی مانند مهاجرت، دریافت ارث و میراث و همچنین، وجود فشارهای خانوادگی می‌تواند باعث شود، افراد به ازدواج غیر واقعی روی بیاورند. برای مثال، در مواردی که فرد، قصد مهاجرت به کشور دیگری دارد، بسته به قوانین کشور مقصد، یکی از راه‌های دریافت اقامت، ازدواج با تبعه آن کشور است.

یا در شرایطی که ارثیه‌‌ای از خویشاوندان فرد به وی رسیده و شرطی مبتنی بر متاهل بودن، برای چنین فردی در نظر گرفته شده است، فرد اقدام به ازدواج صوری می‌کند؛ در مواقعی نیز شاهد هیچ یک از این دو حالت نیستیم و افراد، تنها به دلیل اجبار خانوادگی، دست به انجام ازدواج غیر واقعی زده و ناچار به قبول آثار آن می‌شوند.

در خصوص صحت یا بطلان ازدواج صوری، باید گفت این نوع ازدواج به دلیل فقدان قصد یکی از طرفین یا در مواقعی، هر دوی آن‌ها، از شرایط صحت عقد برخوردار نبوده و نمی‌توان آن را تحت عنوان عقد ازدواج به رسمیت شناخت و آثار قانونی این عقد را برای آن لازم الاجرا دانست.

نکته‌‌ای که باید به آن توجه کرد، این است که ازدواج صوری با ازدواج مصلحتی، متفاوت است. در ازدواج مصلحتی، طرفین، دارای قصد و نیت برای عقد ازدواج هستند و تفاوت آن با ازدواج عادی، در منشا قصد آن‌ها است که برای بهره‌مندی از یک مصلحت یا جلوگیری از ورود ضرر، اقدام به ازدواج می‌‌کنند، اما در ازدواج صوری، طرفین یا یکی از آنها، هیچ قصدی مبنی بر انجام مفاد عقد ندارند و تنها به دنبال نتایج حاصل از آن می‌باشند.

از نظر اسلام، ازدواج و عقد نکاح در دو حالت می‌تواند واقع شود: ازدواج موقت و دائم که برای تحقق هر یک از این دو نوع ازدواج، قصد و رضایت، شرط است و تنها با انجام عمل ایجاب و قبول توسط طرفین، ازدواج محقق می‌شود. بنابر، این مسئله و مفهوم ازدواج صوری که بر غیر واقعی و ظاهری بودن عقد دلالت دارد، باید گفت، حکم ازدواج صوری در دین اسلام، بطلان عقد است.

همچنین، در صورتی که طرفین عقد، رابطه زناشویی با یکدیگر برقرار کنند، به دلیل وجود نداشتن عقد نکاح صحیح، به یکدیگر نامحرم بوده و رابطه آن‌ها در حکم رابطه نامشروع و زنا قرار می‌گیرد. در صورت بروز چنین شرایطی، آثار و مجازات زنا در خصوص آن‌ها اجرا می‌شود.