پرسشگری، زمینه‌ساز رشد و تفکر خلاق در کودکان

در فرهنگ ما هوش را توانایی پاسخ به پرسش‌ها دانسته‌اند، نه توانایی در پرسیدن پرسش‌ها؛ اما در حقیقت کودکی که می‌پرسد، می‌اندیشد و تفکر می‌کند؛ تفکر کردن از پرسش برمی‌خیزد و تا پرسشی نباشد ضرورتی برای فکر کردن هم وجود ندارد.

مهشید ذکایی‌فر، روانشناس کودک و مشاور فرزند‌پروری در گفت و گو با پانا، در خصوص اهمیت چالش‌های تفکر در کمک به رشد مهارت‌های کودکان گفت: اگر به کودکان نیاموزیم که پرسشگری کنند و فکر کنند در آینده کسانی پیدا می‌شوند که به جای آن ها فکر می‌کنند. کودکان در مواجهه با فرصت‌های ایجاد چرایی باورهایشان فکر می‌کنند، می‌اندیشند و پرسش‌های خود را مطرح می‌کنن و در این مسیر به سمت درست اندیشیدن هدایت می‌شوند.

وی که معتقد است مهارت پرسش با تکرار و تمرین کسب می‌شود، افزود: ایجاد چنین موقعیت‌های شکوفایی مهارت پرورش پرسشگری در کودکان، یک شبه ایجاد نمی‌شود و فرصت مناسب ایجاد چنین موقعیت‌های شکوفایی تفکر خلاق در دستان والدین است؛ روشن است، والدینی که برای کودکان این فرصت را فراهم می‌کنند تا از دیدگاه‌های مختلف به یک داستان و یا یک انیمیشن نگاه کنند و پرسش خوب خود را از آن بیابند، محیط تربیتی فرزند خود را غنی‌سازی می‌کنند.

ذکایی‌فر، پرسشگر بودن در کنار متفکر و منتقد بودن را از ملزومات فرزند‌پروری دانسته و تصریح کرد: لازم است که در کنار آموزش خواندن و‌ نوشتن به کودکان، به آنها یاد بدهیم که درباره آنچه می‌خواند سوال کند، زیرا در علم روانشناسی جدید، کودکی خلاق است که خصلت پرسشگری در او تقویت شده باشد.

وی «عادت‌زدایی» را از اصول مهم تربیتی در فررندان بیان و اظهار کرد: کودکان به راحتی به شرایط اطراف خود مانند غذایی خاص، عده‌ای از افراد آشنا، مکان‌ها و بازی‌های مورد علاقه خود، عادت می‌کنند که در واقع، با این عادت‌ها از منابع تجربه‌های تازه محروم می‌شوند؛ بنابراین یکی از اصول مهم تربیتی که لازم است والدین با ایجاد شرایط مختلف انجام دهند، عادت ‌زدایی برای کودکان است.

این روانشناس حوزه کودک، عادت به شرایط و رکود ذهنی در کودک را از آسیب‌های عدم پرسشگری دانست و عنوان کرد: پرسشگر نبودن کودک، منجر به ایجاد درگیری ذهنی می‌شود؛ با باقی ماندن سوالات او در ذهن و دست نیافتن به راه‌حل و پاسخ مناسب، باعث ایجاد فشار و استرس در کودک خواهد شد. بطوریکه در مقابل این شرایط، فواید تقویت روحیه پرسشگری را می‌توان، درگیری مثبت فکری و ذهنی، فهم نقاط ضعف، جمع‌بندی اندیشه‌های گوناگون، تشخیص راه درست و یافتن راهکارهای جدید برای حل منطقی مشکلات، نام برد.

وی در پاسخ به چگونگی تقویت پرسشگری و پرورش کودکان متفکر و نقاد گفت: برای اینکه پرسش کردن را در کودکان تقویت کنیم لازم است تا آنها را تشویق کنیم که پرسش‌های بیشتری مطرح کنند و همواره با اشتیاق به پرسش‌های آنها پاسخ دهیم. بهتر است از کودک سوالاتی را بپرسیم که می‌دانیم جواب آن سوالات را می‌داند، اجازه دهید تا احساس کند خودش پاسخ را پیدا کرده‌ است؛ در صورتیکه پاسخ سوال را پیدا نکرد، او را راهنمایی کنید تا جواب را بیابد و جواب را به او نگویید زیرا دادن جواب به آنها فرایند تفکر را متوقف می‌کند.

ذکایی‌فر پرسش‌های کودکان را در دو گروه مهم و متفاوت دسته‌بندی کرده و عنوان کرد: اصولا پرسش‌ها در دو دسته پرسش‌هایی که حافظه را تحریک می‌کنند مانند چه، کجا، کدام و پرسش‌هایی که تفکر را تحریک می‌کنند مانند چرا، چه اتفاقی می‌افتد اگر، دسته‌بندی می‌شوند. یک راه کاربردی جهت تحریک حس پرسشگری در کودکان این است که به فرزندان دفترچه یادداشتی داده شود که به همراه خود داشته باشند تا اگر سوال خوبی به ذهنش رسید آن را یادداشت کند؛ همچنین از کودکان بخواهید که افکارشان را بلند بیان کنند تا روش فکر کردن و نحوه یادگیری را در آنها را بهتر متوجه شوید.

این روانشناس حوزه کودک تلوزیون و بازی‌های رایانه‌ای را مسبب از بین رفتن خلاقیت در کودکان دانست و گفت: به کودکان وقت محدودی برای تماشای تلویزیون و انجام بازی‌های یارانه‌ای دهید زیرا خلاقیت آنها را از بین می‌برد، اما در وضع قوانین به عقاید آنها نیز احترام بگذارید و اجازه دهید تا عقاید خود را داشته باشند.

این مشاور فرزند‌پروری، معتقد است که لازم است والدین فضای یادگیری را برای ایده‌های جدید باز گذارند و خاطرنشان کرد: اجازه دهید کودکان در انجام تجربه‌ ایده‌های جدید راحت باشند و از خطا کردن نترسند. جواب های اشتباه آنها را به عنوان یک فرصت یادگیری در نظر بگیرید و هرگز کودک را بخاطر جواب اشتباه سرزنش نکنید. بدیهی است تمام این مراحل نیاز به مهارت دارند و ممکن است گاهی فرایند یادگیری و ایحاد مهارت‌ها طولانی شود اما پاداش این صبر کردن، پرورش کودکی است که در بزرگسالی تبدیل به انسان بزرگی خواهد شد.

خبرنگار: سمیه نیک‌‌فکر