برجام در مخمصه «بقا»، «خروج» و «پایان»

شهر وین در دو روز گذشته شاهد برگزاری نشست‌های مربوط به دور هشتم مذاکرات برجام در سطوح مختلف رفع تحریم‌ها و موضوعات هسته‌ای با حضور تیم مذاکره‌کننده ایران و گروه ۱+۴ (آلمان، فرانسه، انگلیس، روسیه و چین) بود.

دور قبلی مذاکرات در دولت سیزدهم دوشنبه هشتم آذر با برگزاری نشست افتتاحیه کمیسیون مشترک برجام آغاز و بعد از دو روز گفت‌وگو و نشست‌های مختلف، دهم آذر هیأت ایرانی به ریاست علی باقری معاون سیاسی وزیر امور خارجه دو سند شامل رفع تحریم‌ها و موضوعات هسته‌ای به طرف مقابل ارائه کرد. به دنبال درخواست طرف اروپایی برای مشورت با پایتخت‌ها، تنفسی در مذاکرات ایجاد و دوباره دور هشتم مذاکرات ار روز پنجشنبه 18 آذر از سر گرفته شد.

طبق خبرهای رسیده از وین در این دور از مذاکرات، سه کشور اروپایی عضو برجام که بعد از ارائه دو پیشنهاد ایران، واکنش‌هایی منفی اتخاذ کرده بودند، اینبار از مواضع خود عقب‌نشینی کرده و وارد گفت‌وگو درباره پیشنهاد‌های ایران شده‌اند.

تلاش‌ها برای بقا و تولد مجدد برجام؛ باقری: اراده‌ها جدی است

علی باقری کنی، مذاکره‌کننده ارشد ایران، روز پنج‌شنبه، پس از پایان نشست کمیسیون مشترک برجام گفت «احساسم این است که طرف مقابل اراده جدی‌تری برای ورود به گفت‌وگوهای موثر و نتیجه‌بخش پیدا کرده است.» دیروز، جمعه نیز، میخائیل اولیانوف، دیپلمات روسیه در مذاکرات گفت «احساسم این است که طرف مقابل اراده جدی‌تری برای ورود به گفت‌وگوهای موثر و نتیجه‌بخش پیدا کرده است» و یک دیپلمات ارشد اروپایی هم گفت «‌مذاکرات وین در مسیر منطقی در حال پیش رفتن است و طرفین در حال مشارکت در جزئیات بیشتر هستند.»

در حال حاضر نمایندگان ایران و نمایندگان کشورهای عضو برجام در وین به سر می‌‌برند تا دور هشتم گفت‌وگوها را ادامه دهند، ولی رابرت مالی، مذاکره‌‌کننده ارشد آمریکا هنوز به وین نرفته است. در این خصوص مذاکره‌‌کننده ارشد ایران، در گفت‌وگو با رویترز با اشاره به عدم حضور نماینده آمریکا، حضور مذاکره‌‌کنندگان ایرانی در وین را نشانه جدی‌‌ بودن ایران دانسته و گفته است مذاکره درباره پیش‌‌نویس‌‌های جدید ایران ادامه دارد.

در این باره، قاسم محبعلی، دیپلمات سابق کشورمان با بیان اینکه در هر حال شروع مذاکرات امر مثبتی است، به پانا گفت: «ولی در حال حاضر مواضع ایران و آمریکا حداکثری است و نباید انتظار داشته باشیم خواسته‌های دو طرف به صورت کامل برآورده شود و خیلی هم بعید است چنین اتفاقی بیافتد.»

این تحلیلگر مسائل بین‌الملل معتقد است که هم ایران و هم آمریکا باید پیشنهادات خود را تعدیل کنند تا مذاکرات به خوبی ادامه پیدا کند. وی تاکید کرد که «موضوع مذاکرات بازگشت به توافق هسته‌ای 2015 است. بنابراین اینکه خواستار باشیم که کل تحریم‌ها برداشته شود نیاز به مذاکرات اضافه و توافق فراتر دارد. طبیعی است که توافق فراتر می‌تواند موضوعات دیگری را نیز در بر بگیرد.»

محبعلی به موضوع راستی‌آزمایی هم به عنوان یکی از پیشنهادهای جمهوری اسلامی ایران اشاره و اضافه کرد:‌ «مفهوم راستی‌آزمایی این است که توافق گام به گام باشد و هر گامی که هر کدام از طرفین برمی‌دارد، طرف مقابل هم گام متناسب بردارد اما نحوه راستی‌آزمایی در توافق جامع برجام پیش‌بینی نشده است.»

محبعلی: اگر برجام 2015 مد نظر است احتمال بازگشت به برجام وجود دارد

وی نزدیک شدن به انتخابات آمریکا و نیز پایان عمر برجام را یکی از موضوعات بسیار بااهمیت در ارتباط با مذاکرات دانست و گفت: «محبوبیت بایدن و دموکرات‌ها نسبت به انتخابات ریاست‌جمهوری اخیر در آمریکا کاهش پیدا کرده است؛ آن زمان هم بایدن و ترامپ زیاد فاصله‌ای با هم نداشتند. به هر حال برجام در مرزی قرار دارد که اگر بخواهد ادامه پیدا کند احتمال دارد جمهوری‌خواهان نسبت به آن موضع قوی‌تری در کنگره بگیرند و آن را با مشکلاتی مواجه کنند.»

20 ماه مانده به پایان به عمر برجام

محبعلی ادامه داد: «از طرف دیگر عمر برجام تا 2023 است و 8 سال برجام در این 2023 پایان می‌یابد که تقریبا 1 سال و نیم از عمر آن باقی مانده است. اگر مذاکرات به نتیجه نرسد عملا ممکن است موضوع بازگشت به برجام منتفی شود.»

این تحلیلگر سیاست خارجی تصریح کرد: «هم طرف‌های مقابل و هم ایران باید آمادگی داشته باشند که بعد از 2023 درباره برجام تصمیم بگیرند. بنابراین با توجه به انتخابات 2022 کنگره آمریکا و انتخابات 2024 ریاست‌جمهوری آمریکا، می‌توان گفت اطمینان‌بخشی نسب به آینده وجود ندارد. اگر برجام 2015 مد نظر است احتمال بازگشت به برجام وجود دارد چون توافقات روشن است و دو طرف می‌توانند تعهدات خود را اجرا کنند. اما اگر قرار است حاشیه‌ها و موارد دیگری به آن اضافه شود، خوش‌بینی درباره احیای آن وجود نخواهد داشت.»

عدم توافق دو جانبه و احتمال «خروج» از برجام

این دیپلمات سابق کشورمان در پایان تصریح کرد: «در هر صورت این ایران و آمریکا هستند که باید با هم توافق کنند و اگر توافق قوی دوجانبه بین ایران و آمریکا اتفاق نیافتد نگرانی وجود دارد که خروج از برجام را شاهد باشیم. بنابراین اگر می‌خواهیم به یک توافق پایدار برسیم باید ایران و آمریکا رودرروی هم بنشینند و کشورهای اروپایی و چین و روسیه هم، در به نتیجه رسیدن آن نقش داشته باشند. اگر توافق پایدار بین دو طرف شکل بگیرد دیگر نگرانی از اینکه تغییر دولت در آمریکا اتفاق بیافتد و مشکلی متوجه توافق شود، وجود نخواهد داشت.»