دفاع مقدس، کشاورزی را از واردات محور به صادرات محور تبدیل کرد

به‌گزارش ایران، سال ۱۳۷۹ وزارت جهاد سازندگی منحل و در وزارت کشاورزی ادغام و وزارت جهاد کشاورزی جایگزین آن شد. محمدتقی امانپور، که در زمان دفاع مقدس و بعد از آن معاون وزیرجهادسازندگی بود و اکنون مدیرعاملی کانون جهادگران جهادسازندگی را برعهده دارد، در گفت و گو به تحولات توسعه روستایی و کشاورزی در زمان جنگ و پس از آن پرداخت.

با توجه به اینکه برنامه‌های توسعه‌ای روستایی و کشاورزی همزمان با دفاع مقدس آغاز شد آیا اهداف این برنامه‌ها تحت تأثیر جنگ ۸ ساله قرار گرفت؟
جهادسازندگی در خردادماد ماه ۱۳۵۸ به فرمان حضرت امام خمینی(ره) برای توسعه روستاها آغاز بکار نمود. فعالیت جهاد برای سازندگی همه‌جانبه و بسیار گسترده بود و همه فعالیت‌های عمرانی، کشاورزی، فرهنگی و بهداشت و درمان را در روستاها شامل می‌شد. زمانی که در شهریورماه ۱۳۵۹ جنگ آغاز شد جمهوری اسلامی توان دفاعی قابل توجهی نداشت. سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و بسیج مردمی تازه تأسیس شده‌بودند و ارتش جمهوری اسلامی نیازمند بازسازی بود. با دعوت عمومی امام خمینی(ره) برای حضور مردم در دفاع از کشور، جهادسازندگی امکانات خود را در سراسر کشور بسیج نمود و با تشکیل ستاد پشتیبانی و مهندسی رزمی در استان‌ها و شهرستان‌ها و با تشکیل گردان‌های مهندسی رزمی در مناطق عملیاتی و با تعیین نماینده رسمی در اتاق جنگ حضوری مؤثر و همه‌جانبه در دفاع مقدس ایفا نمود.

نقش جهادسازندگی در دفاع مقدس از سویی بسیج امکانات مورد نیاز رزمندگان اعم از تدارکات، امکانات حمل و نقل ایجاد درمانگاه و اورژانس در خطوط دفاعی، احداث سنگر و خاکریز و جاده بود بگونه‌ای که همه ‌جا رزمندگان بهره‌مند از خدمات بی‌دریغ جهادگران بودند و از سوی دیگر حضور تعیین‌کننده در عملیات‌ها. جهادگران هم در متوقف نمودن پیشروی متجاوزان با کارهای مهندسی به یاری رزمندگان شتافتند و هم در بیرون راندن آنها از کشور نقش تعیین‌کننده داشتند. جهادگران با ابتکارات حماسه‌آفرین مهندسی رزمی به رزمندگان کمک کردند که پیروزی در عملیات‌ها امکان‌پذیر، سریع و با کمترین تلفات باشد. مثلاً در طریق‌القدس با زدن جاده در رمل رزمندگان را به مقر فرماندهی و توپخانه و مهندسی دشمن نزدیک و امکان شکست آنان را فراهم کردند. در فتح‌المبین امکان نفوذ به خطوط پشت دشمن از دشت عباس و فکه را فراهم کردند که دشمن وادار به فرار شد و یا در عملیات والفجر ۸ امکان عبور پایدار از اروند را با احداث پل بعثت که ابداع مهندسی روزآمد و نوآورانه در پل‌سازی بود وباعث شگفتی جهانیان شد فراهم نمودند. جهادگران در بسیج امکانات مردمی برای جبهه‌ها نیز حماسه‌آفرین بودند. با توجه به محدودیت‌های حمل و نقل تدارکات نیرو، به جبهه و حمل مواد و مصالح در خطوط جبهه برای احداث جاده، خاکریز و سنگر که مشکل بزرگ رزمندگان بود جهادگران با سازماندهی کامیون‌های مردمی امکان اعزام یکصدهزار دستگاه کامیون و کمپرسی را به جبهه در طول ۸ سال دفاع مقدس فراهم کردند و این مشکل بزرگ را حل و قابلیت حمل و نقلی را به یک مزیت و توانمندی تبدیل نمودند. جهادسازندگی مسئولیت مهندسی رزمی را در دفاع مقدس عهده‌دار بود و تنها نهاد غیرنظامی بود که در تصمیمات و برنامه‌ریزی‌های عملیاتی حضور و مسئولیت داشته و تأثیرگذار بوده‌است تا آنجا که امام راحل(ره) فرمودند نقش جهاد در جنگ کمتر از نیروی نظامی نبوده و نیست و رهبر معظم انقلاب فرمودند اگر جهاد نبود پیروزی‌ها به این سرعت بدست نمی‌آمد.

حضور جهادگران در دفاع مقدس مانع از فعالیت سازندگی آنها در روستاها نبود؟
موفقیت جهادگران در جهادسازندگی و در عرصه دفاع مقدس متکی به ماشین‌آلات و یا توان مالی و یا دیگر امکانات نبود. موفقیت‌ها مرتبط بود با عشق و علاقه به خدمت و دفاع از سرزمین و موفقیت‌ها مربوط به خدمتگزاری صمیمانه و صادقانه و خستگی‌ناپذیر جهادگران به مردم و سرزمین بود. به همین دلیل جهادگران همزمان سه فعالیت موازی غیرممکن را حماسه آفرین انجام می‌دادند از سویی با همه توان و در حد نیاز رزمندگان در جبهه حضور داشته و عملیات را پشتیبانی می‌کردند از سوی دیگر هر جا مناطقی آزاد می‌شد به بازسازی آن مناطق اقدام می‌نمودند و همزمان کار و فعالیت خود در روستاها را ادامه می‌دادند و به خدمتگزاری به روستاییان مشغول بودند این سه فعالیت در طول دفاع مقدس همزمان و با حداکثر توان و موفقیت ادامه یافت این نوع فعالیت موفق و حماسه‌ساز خود به یک مدل و فرهنگ فعالیت و کار و به یک مکتب در توسعه تبدیل شد و با عنوان مدیریت جهادی شناخته و به جامعه معرفی شد و این همان رویکرد مدیریتی است که همه آرزو دارند که جهادی باشند و جهادی کار کنند و این همان خواسته رهبر معظم انقلاب است که تحقق اهداف بیانیه گام دوم را موکول به پیاده‌سازی مدیریت جهادی متکی به جهاد علمی نموده‌اند. در حقیقت مدیریت جهادی یعنی هماهنگی، همراهی و هم‌افزایی دست‌اندرکاران در یک هدف مشخص همراه با کار حرفه‌ای و توانمندسازی آنان.

جهادگران با خدمت در جبهه‌ها دنبال نام و نشان و آوازه و نمایش نبودند هدف آنها دفاع از سرزمین بود لذا بصورت مستمر و دائم در حال شناسایی نیازهای جبهه و مناطق عملیاتی و برنامه ریزی برای رفع نیازها و رفع مشکلات بودند و این بود که امکانات مشارکت همگانی بویژه حضور و مشارکت روستاییان و کشاورزان را در دفاع مقدس فراهم کردند. دلیل دیگر موفقیت جهادگران ایجاد نهضت جهاد علمی بود .

جهادگران نه تنها در حوزه فعالیت‌های کشاورزی و عمران و روستایی طی ۲۲ سال فعالیت نسبت به ایجاد ۱۵۰ ایستگاه مرکز، مؤسسه آموزشی و تحقیقاتی اقدام کردند و توانستند علم و فناوری مورد نیاز توسعه روستایی و کشاورزی در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ را فراهم کنند بلکه با ایجاد مرکز تحقیقات مهندسی جنگ جهاد سازندگی موفق شدند اولین مرکز تحقیقات فوق پیشرفته هوایی فضایی کشور که سازنده اولین دستاوردهای موشکی کشور برای فعالیت‌های فضایی نیز بود ایجاد نمایند. آنها اولین نمونه‌های موشک‌های سوخت جامد مرکب، اژدر، زیردریایی و بسیاری از تجهیزات مهندسی پیشرفته مورد نیاز جبهه‌ها را نمونه‌سازی و تولید نموده و دستاوردها و فناوری‌ها را به بخش دفاعی تحویل داده و بی‌توقع و بدون حاشیه از بخش دفاعی حمایت نمایند.

چگونه با وجود جنگ و محدودیت‌ها، برنامه‌های عمران روستایی و کشاورزی اجرا می‌شد؟
جهادگران با تولید علم و دانش و ایجاد اولین مرکز مطالعات روستایی در سال ۱۳۶۰ توسعه روستایی را با علم و دانش روزآمد، با تلاش خستگی‌ناپذیر و با ساماندهی و جلب مشارکت روستاییان بصورت همه‌جانبه آغاز نمودند. هدف جهادگران این نبود که پاره‌ای خدمات در روستا برای کشاورزان انجام بدهند. مثلاً کمک کنند که گندم‌های آنها درو شود، یا برای آنها مدرسه و جاده و امثال آن بسازند. اگرچه این کارها را نیز انجام داده‌اند هدف جهادگران جلب مشارکت روستاییان برای ساختن یک زندگی برتر همراه با تولید، اشتغال در روستاها بود به همین دلیل ابتدا برای آنها شوراهای اسلامی روستایی را راه‌اندازی کردند تا بتوانند در سرنوشت خودشان نقش داشته باشند.

سپس به سوادآموزی آنها کمک نموده و با همکاری آموزش و پرورش نهضت سوادآموزی را راه‌اندازی کردند و با ایجاد کتابخانه‌های سیار و ثابت توان علمی آنها را افزایش دادند و با احداث مدرسه و مسجد آموزش و یادگیری مهارت‌های دینی و علمی مورد نیاز را نهادینه کردند با این رویکردها موفق شدند با مشارکت خود روستاییان زیربناهای مورد نیاز آنها اعم از جاده‌های مواصلاتی، مدرسه و درمانگاه و مسجد، آب و برق و دیگر زیرساخت‌ها را فراهم کنند. بگونه‌ای که در شروع فعالیت جهاد ۹۵درصد روستاییان از خدمات زیربنایی محروم بودندکه تبدیل به ۹۵ درصد بهره‌مندی از خدماتی همانند آب، برق، راه، مدرسه و دیگر زیرساخت‌ها شدند. این موفقیت در بین نهضت‌های توسعه روستایی جهان بی‌نظیر است. اینکه سازندگی کشوری بتواند صرفاً طی دو دهه محرومیت را به بهره‌مندی تبدیل کند. قابل ذکر است که در شروع فعالیت جهاد ۶۵ درصد مردم و جمعیت کشور در روستاها ساکن بودند. تعطیلی و انحلال جهاد سازندگی، واگذاری و توزیع فعالیت‌های عمران روستاها به دیگر دستگاه‌ها لطمه بزرگی به توسعه و عمران روستا وارد نمود به‌گونه‌ای که روستاییان بی‌پناه و مناطق روستایی از قافله سازندگی و توسعه‌ پایدار عقب ماندند. هم‌اکنون ۷۵ درصد جمعیت در شهرها و ۲۵ درصد در مناطق روستایی ساکن هستند و فاصله توسعه شهر و روستا بسیار زیاد و محرومیت‌ها گسترش یافته است.

جهاد سازندگی در بخش کشاورزی چه کرده ‌است و در طول ۲۲ سال چه اقداماتی را به نتیجه رسانیده ‌است!؟
حضور جهادگران در مناطق روستایی همه‌جانبه بوده‌است. از جمله ارائه خدمات کشاورزی. اگرچه جهادسازندگی وظیفه محدود و صرفاً کمک به عشایر و همچنین کشت دیم و تولید علوفه را در دهه ۶۰ عهده‌دار بود و وظایف بخش اصلی کشاورزی در دهه ۷۰ در امور دام و منابع طبیعی به جهادسازندگی منتقل شد. البته اواسط دهه ۶۰ امور شیلات و آبزیان نیز که خیلی عقب مانده و متوقف بود به جهاد سازندگی واگذار شد اما حضور جهاد در کمک به کشاورزان از همان ابتدا وسیع و همه‌جانبه بود.

از همان ابتدا با تشکیل جهادهای دهستان در ساختار سازمانی خود با هرگونه کمک به کشاورزان از جمله در توزیع کود، سم و نهاده ها و ابزار و ماشین‌آلات کشاورزی آنها را یاری می‌کردند تا جایی که موفقیت‌های جهادگران باعث شد دولت جمهوری اسلامی پیشنهاد انحلال وزارت کشاورزی و واگذاری وظایف آن را به جهاد سازندگی طی لایحه‌ای در سال ۱۳۶۵ به مجلس شورای اسلامی ارائه نماید که با مخالفت نمایندگان مجلس مصوب نشد. اما همین مجلس در سال۱۳۶۹ وظایف امور دام و منابع طبیعی را به جهاد سازندگی واگذار کرد. جهادگران در حوزه وظایف واگذار شده تحول بسیار خوبی را ایجاد کردند. در پایان سال ۱۳۶۹ سیمای امور دام عبارت بود از کشوری که جوجه یک روزه، پنیر و کره و گوسفند و دام زنده، گاو اصلاح شده، مرغ یخ‌زده و گوشت وارد می‌کرد و تنها با اقدامات جهادگران طی ده‌سال از ۱۳۶۹ تا ۱۳۷۹ این روند معکوس شد.

کشور در پایان دهه هفتاد جوجه یک روزه، پنیر، گوشت مرغ، دام زنده و گاو اصلاح شده صادر کرد. تحول در یک بخش همچون امور دام بگونه‌ای که روندها معکوس شود آن هم طی یک دهه بی‌نظیر و حماسه‌ساز است. در منابع طبیعی نیز جهاد سازندگی افتخار و حماسه آفرید. با ساماندهی ساختارها حفاظت از مراتع و جنگل‌ها را سازماندهی نموده و نهضت بزرگ آبخیزداری و آبخوانداری آغاز شد. جهاگران فناوری آبخوانداری را برای مهار سیلاب‌ها ابداع و به جهان معرفی کردند آبخوانداری چاره‌ساز مشکل کمبود آب کشور است. متأسفانه پس از ادغام جهاد و کشاورزی و انحلال وزارت جهاد سازندگی این روندها با همان شتاب و کیفیت ادامه نیافته و کمبودها و مشکلات بسیاری مقابل بخش کشاورزی و توسعه روستایی ایجاد شده که امیداست دولت سیزدهم دوباره با آغاز فعالیت جهادگرانه نهضت جهادی توسعه روستایی را برای حمایت از بخش کشاورزی و تحقق توسعه پایدار کشاورزی آغاز کند. امری که نیازمند نوآوری و استفاده کارآمد از تجربیات مدیریت جهادی است. ناگفته نماند توفیقات جهادسازندگی در توسعه روستایی، اقدامات ارزشمند در امور شیلات و آبزیان را از فعالیت محدودی که در صید و صیادی ماهی جنوب داشت به یک نهضت بزرگ پرورش آبزیان در شمال و جنوب و از جمله پرورش میگو تبدیل کرد. ناوگان صیادی در شمال کشور را راه‌اندازی نمود و ناوگان صیادی جنوب را به قدرتمندترین ناوگان صیادی منطقه تبدیل نمود و از جمله انگیزه‌های قدرتمند نمایندگان برای واگذاری امور دام و منابع طبیعی به جهادسازندگی بود.

بعد از جنگ، همان برنامه‌ها برای توسعه کشاورزی و روستایی دنبال شد یا اینکه با تغییر شرایط کشور، برنامه‌های توسعه ای به گونه‌ای دیگر اجرا شد؟
موفقیت جهادگران به خلوص، صداقت، خدمتگزاری عاشقانه و خستگی‌ناپذیر و کار علمی و فناورانه و حرفه‌ای مربوط است. این‌ها روی هم رفته فرهنگ‌سازی شده و به رویکرد و مدل مدیریت جهادی و جهاد علمی شناخته و معرفی شده‌است. آنها دنبال کار نمایشی نبودند آنها دنبال توانمند کردن، همراه‌کردن و همدل کردن مردم اعم از شهری، روستایی برای سازندگی بودند. جهادگران با جهاد علمی دنبال کار حرفه‌ای بودند کار با ارتقاء علم ودانش و فناوری و بکارگیری علوم و فناوری‌های روزآمد. ایجاد ۱۵۰ مرکز، مؤسسه و ایستگاه‌های آموزشی و تحقیقاتی در سراسر کشور و تربیت بیش از ۱۵ هزار جهادگر دانشمند و توانمند و حرفه‌ای برای خدمتگزاری و انجام بیش از ده هزار پروژه تحقیقات کاربردی در بخش کشاورزی که منجر به طراحی الگوی توسعه پایدار کشاورزی شد. الگویی که جهادسازندگی فرصتی برای پیاده‌سازی آن پیدا نکرد و منحل شد یک نهضت عظیم علمی برای سازندگی است. نهضتی که به جهاد علمی مشهور شد.

همان رویکردهایی که رهبر معظم انقلاب مکرراً آن را تأکید می‌کنند .ایشان تأکید می‌کنند که فعالیت‌ها دانش‌محور باشد، ساختارها و فرایند فعالیت‌ها دانش‌بنیان باشد این همان جهاد علمی است. امروز فراخوان رهبر معظم انقلاب اسلامی برای گام دوم و تمدن‌سازی وپیاده‌سازی مدیریت جهادی متکی به جهاد علمی است. این یک فراخوان عمومی است چه برای آنان که قبلاً جهادی بودند و شناسنامه جهادی دارند و چه آنها که از این فرهنگ الهام گرفته و گروه‌ها و نهضت‌های کنونی جهادی را تشکیل داده و چه آنهایی که در عرصه دفاع از سرزمین در داخل و خارج، در عرصه تولید و اشتغال و کارآفرینی حماسه آفریده و به‌دنبال تحول وضع موجود هستند کلید تحول وضع موجود در راستای تمدن‌سازی مدیریت جهادی و جهاد علمی است.