کاریکاتور مقبولیت دارد چون صراحت بیان دارد

باوجود این‌که کاریکاتورها بخش مهمی از رویکرد انتقادی مطبوعات در دنیا هستند، به اعتقاد هنرمندان این حوزه، در ایران نگاه درستی به کاریکاتور مطبوعاتی نمی‌شود و چاپ یک طرح انتقادی در نشریات، گاهی اوقات باعث راه افتادن جنجال‌هایی مثل توقیف روزنامه‌ها می‌شود.
با آغاز دوران رونق کاریکاتور در ایران از دهه‌ی 70، کاریکاتورهایی با موضوعات سیاسی و اجتماعی به نشریات ایران راه پیدا کردند و در مواردی هم با نگاه تند و انتقادی خود و برنتابیدن نقد شوندگان منجر به تعطیلی نشریه و روزنامه شدند. کاریکاتورهای دو روزنامه‌ی «شرق» و «مغرب» از معروف‌ترین طرح‌هایی هستند که باعث ایجاد جنجال و تعطیلی این روزنامه‌ها شدند.
«سید مسعود شجاعی طباطبایی» هنرمند کاریکاتوریست و مدیرکل مرکز هنرهای تجسمی حوزه هنری، جدیدترین طرح‌های کارتونی خود را با محوریت دولت، انتخابات و سیاست خارجی خلق کرده است.
کاریکاتور مقبولیت دارد چون صراحت بیان دارد
شجاعی در گفت‌وگو با پانا درباره آزادی بیان هنر کاریکاتور گفت: «در کاریکاتور واژه «آزادی» از صراحت بیان و انعکاس سرعت انتقال پیام به وجود می‌آید. درواقع کاریکاتور یک واکنش سریع است نسبت به پدیده‌های روز و چون از طنز و استعاره و کنایه و این‌ها استفاده می‌شود، بنابراین از مقبولیت بیشتری هم برخوردار است.»
شجاعی طباطبایی افزود: «مردم ما ذاتاً طنزاندیش و طنزپرداز هستند. در فضای مجازی می‌بینید که وقتی مطلبی درج می‌شود تا چه اندازه در کامنت ها، طنز موج می‌زند. کاریکاتوریست‌ها هم این قریحه را دارند که بتوانند مفاهیم را در قالب طنز و استعاره بیان کنند، البته قابلیت پیام‌رسانی این اتفاق نسبت به سایر رسانه‌ها بیشتر است زیرا متکی بر تصویر است.»
مسعود شجاعی طباطبایی درباره چرایی اعتراضی بودن هنر کاریکاتور عنوان کرد: «تصویر، سرعت انتقال بیشتری نسبت به هر اتفاق دیگری اعم از شعر و ادبیات دارد و چون طنز در آن نهفته است، تأثیرگذاری عمیقی دارد. درنهایت کاریکاتور هنر معترضی است و هنری است که در آن کاریکاتوریست نسبت به وقایع اطراف خودش واکنش نشان داده و به شکل آنی و سریع می‌تواند به پاسخ برسد. اگر بخواهیم تفاوتی میان کاریکاتور با سایر هنرهای تجسمی و حتی ادبیات و نمایش قائل شویم، همین سرعت در انتقال مفاهیم است.»
غلط مصطلح «کاریکاتور» به‌جای «کارتون»
مسعود شجاعی طباطبایی با اشاره به اینکه کلمه کاریکاتور یک غلط مصطلح است، عنوان کرد: «کاریکاتور در ایران یک غلط مصطلح و رایج است. خارج از ایران کاریکاتور به طراحی اغراق‌آمیز از چهره گفته می‌شود ولی چون زنده‌یاد مرحوم کیومرث صابری یا همان «گل‌آقا» این اصطلاح را جا انداخته‌اند، می‌توانیم بپذیریم. خارج از کشور واژه کارتون را استفاده می‌کنند و چند باری سعی شد از آن واژه استفاده شود اما مردم گمان می‌کنند این واژه اشاره به انیمیشن دارد، بنابراین می‌توان از همان کاریکاتور استفاده کرد.»
حتی کاریکاتورهای اجتماعی هم مفهوم سیاسی دارند
شجاعی با اشاره به مفاهیم مختلفی که در کاریکاتورها بیان می‌شود، افزود: «حتی کاریکاتورهای اجتماعی هم غالباً مفهوم سیاسی دارند و اعتراض به پدیده‌ای دارند یا مطالبه جدی مردمی را بیان می‌کنند و کاریکاتوریست با زبان و بیان شیوای طرح‌هایش آن اعتراض را به تصویر می‌کشد.»
وی افزود: «وقتی در کاریکاتورها به چنین مفاهیمی پرداخته می‌شود، اعم از آقازاده‌ها یا اختلاس یا مطالبه‌های جدی مردم مطرح می‌شود، بسیار مورد استقبال مردم قرار می‌گیرد.»
کاریکاتور برآمده از تفکر شخصی است یا اعتقاد کارتونیست
«شجاعی طباطبایی» درباره اینکه طرح کاریکاتور تا چه اندازه برگرفته از تفکر شخصی کارتونیست است، اظهار کرد: «تفکر یک مسئله است و اعتقاد مسئله دیگری است. تفکر آن نگاه به‌اصطلاح خاصی است که هنرمند نسبت به یک اتفاق دارد و با آن تفکر می‌تواند به دنبال ایده یابی برود اما فرد ممکن است یک چارچوب نظام‌مند متناسب با مباحث سیاسی داشته باشد و این مباحث در چارچوب اعتقاد و نوع نگرش سیاسی آن هنرمند ارزیابی شود. پس بین این دو تفاوت وجود دارد.»
وی اظهار کرد: «فارغ از جناح‌بندی‌های چپ و راستی که وجود دارد، عده‌ای نگاهشان مبتنی بر اتفاق روز است. برای مثال عده‌ای از کاریکاتوریست‌ها نسبت به موضوع انتشار فایل صوتی آقای ظریف نگاه مثبت داشتند و عده‌ای نگاه منفی و این برمی‌گردد به اعتقاد آن کارتونیست و طبیعی است که این تفاوت نگاه و اختلاف اعتقادی نسبت به مباحث سیاسی وجود داشته باشد. اعتقاد یعنی همان تفکری که جان‌مایه کار هنرمند است متناسب با آن مباحثی که مطرح می‌کند.»