دغدغه‌های والدین دانش‌آموزان؛ فضای مجازی تهدید یا فرصت؟

مراد بیرانوند، مشاور خانواده است که در گفت و گو با پانا در خصوص وضع دانش آموزان در فضای مجازی و تبعاتی که ایجاد شده عنوان کرد: «اگر بخواهیم در خصوص شرایط این دانش‌آموزان نقد منصفانه ای داشته باشیم باید بگویم که اگر دانش‌آموزان به سمت فضای مجازی بروند تا حدودی طبیعی است، چرا که در شرایط کنونی، محل تعلیم و تربیت، فضای مجازی شده و والدین، معلمان و نظام تعلیم و تربیت بچه‌ها را به سمت اینکه از این فضا استفاده کنند سوق می دهند، بنابراین خواسته یا ناخواسته زمان حضور دانش‌آموزان در فضای مجازی افزایش پیدا کرده است.»

بیرانوند، تاکید کرد:«جدا از آموزش رسمی، جذابیت‌های فضای مجازی می‌تواند بچه‌ها را بیشتر جذب کند و به سمت خودش بکشاند. در این صورت آسیب های فضای مجازی بیشتر خودشان را نشان می دهند. اینکه دانش‌آموزان در این شرایط انگیزه شان کم شده و کمتر به سمت درس و مشق و انجام تکالیف می‌روند. مثلاً بچه های ابتدایی تکالیفشان را کمتر انجام می‌دهند، دانش آموزان بزرگتر در مقطع متوسطه، کمتر مطالعه می‌کنند و فقط در زمان امتحانات به گونه‌ای آزمون را از سر می گذرانند، این هم به نوعی طبیعی است، چون بخش زیادی از تقویت ها از بین رفته اند. وقتی در گذشته دانش آموز تکلیفی را انجام می‌داد به مدرسه می برد و معلم می‌دید و تشویق می‌کرد. با جملاتی همچون، آفرین خیلی خوب نوشتی، دانش آموز انگیزه می گرفت، جلوی بقیه دیده می‌شد، با دوستانش رقابت می‌کرد، هنگامی که به خانه می‌آمد والدینش یادداشت های معلمش را می‌دیدند و او را تحسین می کردند. بر این اساس دانش آموز برای تکرار آن رفتارها تقویت می شد و تکالیفش را با انگیزه انجام می داد، ولی در شرایطی که آموزش ها غیرحضوری شده اند، همه این تقویت ها و ایجاد انگیزه ها از بین رفته اند و این شرایطی است که ویروس کرونا ایجاد کرده است. بنابراین اگر بخواهیم منصفانه قضاوت کنیم، دانش‌آموزان چندان گناهی ندارند، حتی در این شرایط نیازمند کمک بیشتر هستند.»

این مشاور در خصوص اینکه چگونه باید در این شرایط به دانش آموزان کمک کنیم بیان کرد: «بنده دو سه نکته در این زمینه عرض می کنم. اولین کاری که باید انجام بدهیم این است که برای فعالیت های بچه ها، برنامه‌ریزی کنیم. به زبان خیلی ساده اگر بخواهم بگویم، منظور من از برنامه ریزی، در اینجا یعنی نوشتن و لیست کردن کارهایی است که یک دانش آموز باید در طول روز انجام دهد. اینکه چه کارهایی باید انجام گیرد و در چه‌ مدت زمانی. وقتی دانش آموز لیست کارهایی که باید در طول روز انجام دهد را ببیند و بداند که چه کارهایی می خواهد انجام دهد و هر کدام، چقدر زمان می خواهد، باعث می شود که در کار هایش نظم پیدا کند و ذهنش منظم و سازماندهی شود و بتواند کارهایی که می خواهد انجام دهد را اولویت بندی کند که کدام اقدام را اول انجام بدهد، سپس آن یکی کار را به ثمر برساند و اگر کاری که مهم است انجام نشود کاملا به چشم می آید. یعنی والدین می توانند نظارتشان بر روی فعالیت هایی که بچه‌ها انجام می دهند را بیشتر کنند. نکته دیگر اینکه مسئولیت پذیری بچه ها بالا می‌رود، چون نوشتن برنامه باعث می‌شود که مسائل در ذهن بچه‌ها بماند و احساس مسئولیت کنند که چه کاری باید انجام دهند. بعلاوه اینکه دانش آموز مدیریت زمان را نیز یاد می گیرد و متوجه می شود اگر اینگونه در فضای مجازی سه، چهار ساعت بچرخد، به آن تکالیفش نمی‌رسد که انجامشان بدهد یا اگر هم برسد در زمان مناسب نمی تواند. اما وقتی این برنامه ریزی را اجرا کند، نتیجه خوبی می گیرد و احساس سر حال بودن می کند. از طرفی با این نوع برنامه ریزی، اولیا نیز فقط نیمه خالی لیوان را نمی بینند، یعنی والدین هم احساس نمی کنند فرزند فقط دارد در فضای مجازی می چرخد و اگر هم در فضای مجازی می گردد از طرف دیگر تکالیفش را هم انجام می دهد، مطالعاتش را دارد، کار هایش را به خوبی انجام می دهد و خیلی از تنش های خانوادگی کاهش پیدا می کند و استرس‌های خانواده‌ها و دانش‌آموزان کمتر می شود. بنابراین اولین کاری که والدین باید انجام بدهند این است که برای بچه‌هایشان برنامه‌ریزی کنند.»

بیرانوند ادامه داد: «دوم اینکه والدین می توانند، فعالیت های خانوادگی تعریف کنند. فعالیت‌هایی که در خانواده و در کنار اعضای خانواده بتواند انجام گیرد. فعالیتهایی مثل: بازی‌ها، سرگرمی‌ها، فعالیت‌هایی که در جمع خانوادگی انجام می شود و می‌تواند انرژی بچه‌ها را به نحوی تخلیه کند. بنابراین اگر بخواهیم یک نقد منصفانه داشته باشیم هم به دانش‌آموزان حق می‌دهیم که در این شرایط دشوار قرار دارند و هم تلاش می کنیم که بتوانیم اثر مثبت و خوبی روی شرایط شان داشته باشیم که دچار مشکل نشوند. اگر آنها رغبتی به درس و مشق و مدرسه ندارند، باید پرسید چه باید کرد تا از حجم آسیب های کرونا در سال پیش رو کمتر شود؟ باید بپذیریم شرایطی که در آن قرار داریم یک شرایط ویژه و خاص است و شاید بشر کمتر چنین شرایطی را تجربه کرده باشد که کل دنیا گرفتار شوند و همه دنیا دچار خطر مرگ بشوند. به طوری که حتی نمی توانند در مراسمات و عزاداری ها شرکت کنند و یا عزیزانشان را ببینند. بنابراین شرایط بسیار دشوار است.»

او در خصوص اینکه چه باید کرد در شرایط کرونا آسیب کمتری به دانش آموزان وارد شود، عنوان کرد: «در این زمینه لازم می دانم به چند نکته اشاره کنم. نکته اول اینکه فاجعه سازی نکنیم. فاجعه سازی یک خطای ذهنی است که باعث می شود برآورد ما از آسیب‌ها و مشکلات، غیرواقعی و اغراق آمیز باشد. این کار توان روانشناختی ما را برای مقابله کمتر می‌کند. شیوع بیماری کرونا خودش به اندازه کافی دشوار و آسیب‌زا است، حالا شما فرض کنید ما در ذهنمان فاجعه سازی کنیم و تهدید این موضوع را چندین برابر کنیم. در واقع، ما باید در برخورد با همه گیری کووید ۱۹ تلاش کنیم، برآوردمان معقول و منطقی و متعادل باشد تا بتوانیم واکنش متعادل نشان دهیم و مقابله موثر داشته باشیم، یعنی اینکه نه این بیماری را دست‌کم بگیریم که در این صورت مقابله ما موثر نخواهد بود و بیماری روز به روز فراگیری بیشتری پیدا خواهد کرد و انسان های بیشتری را مبتلا می کند و به کام مرگ می کشاند و از طرفی اگر واکنش مان افراطی نباشد که زمین‌گیر و به شدت دچار استرس می شویم و عملکردهای عادی و روزمره مان مختل و زندگی مان از مدار عادی خارج می‌شود. بنابراین به نظر من منطقی ترین و بهترین واکنش و راهبرد مقابله، باید متمرکز بر رعایت دقیق دستورالعمل های بهداشتی باشد. مواردی مثل: شست و شوی دست ها، استفاده از ماسک سه لایه و یک ماسک پارچه ای بر روی آن که ماسک سه لایه را بر روی صورت ثابت نگه دارد، رعایت فاصله گذاری اجتماعی، بیشتر از یک و نیم تا دو متر و پرهیز از دید و بازدیدها و عدم شرکت در تجمعات خانوادگی و...، اینها می‌توانند ما را در قطع کردن زنجیره انتقال این ویروس و ریشه کن کردن این بیماری یاری دهند. ضمن اینکه ما نه از این ور بام افتادیم نه از آن ور بام. نه بی خیال شده ایم که بیماری بر ما غلبه کند و نه آنقدر دچار اضطراب شده و به هم ریخته ایم که استرس، ما را از پای درآورد.»

این مشاور در ادامه خاطرنشان کرد: «نکته دوم این است که خودمان مسئولیت پذیر باشیم. این مهارت بسیار مهم است. سازمان بهداشت جهانی مهمترین و اساسی ترین مهارت را در رعایت سلامت فرد و جامعه، خود مسئولیت پذیری می‌داند. چه برای کسی که علائم کرونا را دارد و چه برای کسی که علائم کرونا را ندارد. «خود مسئولیت پذیر بودن»، یعنی به پیامدهای رفتار خودمان در محیط توجه کنیم و نسبت به آنها حساس باشیم. به عبارتی ضمن اینکه همه تلاش مان را به خرج می دهیم تا دستورالعمل های بهداشتی را رعایت کنیم، اما اگر به هر دلیلی به کرونا مبتلا شدیم، سعی کنیم نتیجه رفتاری را که می‌خواهیم انجام دهیم بر جامعه ببینیم. نسبت به دیگران احساس مسئولیت کنیم. مثلا من نباید به خیابان بروم و ماسک خود را روی زمین بیاندازم، شاید بنده خدایی بیاید و دچار آلودگی بشود یا داخل جوی آب بیفتد و محیط زیست را آلوده کند و یا چنانچه به دکمه آسانسور، دستگیره در، دکمه های صفحه خودپرداز یا ... دست می زنیم دستانمان را با آب و صابون بشوییم و ضدعفونی کنیم. ما مسئولیم و باید رعایت کنیم و اگر به هر دلیل خدای ناخواسته دچار کرونا شدیم باز هم باید حواسمان باشد به دیگران منتقل نکنیم، خودمان را قرنطینه کنیم، آزمایش بدهیم و از شش های مان عکس و سیتی اسکن بگیریم و به هیچ عنوان در جمع‌های خانوادگی حضور پیدا نکنیم. از وسایل نقلیه عمومی تا جایی که امکان دارد استفاده نکنیم و حتی به کسانی که با ما ارتباط دارند اطلاع دهیم تا آنها بیشتر مراقب خودشان باشند و آزمایش بدهند و در کل نسبت به جامعه ای که در آن زندگی می کنیم احساس مسئولیت کنیم.»

او تصریح کرد: «اگر خود مسئولیت پذیری را همه افراد یک جامعه رعایت کنند، مطمئن باشید می‌توانند حلقه‌های زنجیره انتقال بیماری کرونا را قطع کنند و این تبعات برای والدین و دانش آموزان کمتر شود. نکته آخر در این باره این است که باید جرات‌مند باشیم. یعنی اگر در موقعیتی قرار گرفتیم که احتمال انتقال ویروس کرونا را بالا می برد، موقعیتی مثل دست دادن و عدم رعایت فاصله اجتماعی، برداشتن ماسک ها در یک فضای بسته و... بتوانیم جراتمندانه اعلام خطر کنیم و تذکر بدهیم، نه اینکه بگوییم الان ناراحت می‌شوند، بلکه مودبانه و محترمانه تذکر بدهیم تا به کسی اهانت نشود و آنها را به رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی دعوت کنیم اگر کسی به ما نزدیک شد و خواست به ما دست بدهد بگوییم: چون دوستت دارم به شما دست نمی دهم. تا به امید خدا این بیماری به مرور ریشه کن شود.»