راه اندازی مجتمع قضایی ویژه اطفال آسیب دیده

به گزارش خبرنگار پانا، میزگرد بررسی و واکاوی علت تعلل مجلس در تصویب "لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان" با حضور دکتر حسین اسدبیگی رئیس اورژانس اجتماعی کشور، دکتر قاسم زاده روانشناس کودک، طیبه سیاوشی نماینده مردم تهران و عضو فراکسیون زنان مجلس و حجت الاسلام حسن نوروزی نایب رئیس کمیسیون قضایی مجلس شورای اسلامی، در خبرگزاری پانا برگزار شد. در بخش نخست این میزگرد آمارهایی از میزان کودک آزاری در سال ۹۵ توسط سازمان اورژانس اجتماعی اعلام شد به طوری که طبق آمار در سال ۹۵ در مجموع تماس‌هایی که با خط ۱۲۳ درباره کودک آزاری گرفته شده تعداد ۱۷۳ هزار و ۷۲۵ مورد در ۳۱ استان بوده است و در کل تعداد ۷۰۰ هزار تماس با اورژانس اجتماعی صورت گرفته است. بیشتر این آزارها سال‌ها ادامه داشته به‌طوری که ۲۵ درصد آزارها بیش از ۳ سال ادامه داشته است. ۲۲.۵ درصد یک تا سه سال، ۱۰ درصد هفت ماه تا یک سال، ۱۲ درصد یک تا هفت ماه و ۲۶.۵ درصد نیز زیر یک ماه بوده است.

همچنین درباره عوامل تأخیر در بررسی لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان مواردی مطرح شد و قرار است این لایحه تا یک ماه آینده در صحن مجلس بررسی و تصویب شود. بخش دوم و پایانی این میزگرد درباره تأثیر تصویب لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان در احقاق حقوق کودکان و همچنین تأثیر آموزش به خانواده ها است که در پی خوانید .

پانا: طبق قانون، سازمان بهزیستی متولی اصلی سلامت اجتماعی در کشور است. با توجه به این موضوع، سازمان بهزیستی برای کاهش آسیب‌های اجتماعی به ویژه در رابطه با اطفال و نوجوانان چه اقداماتی انجام داده است؟

اسدبیگی: لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان لایحه‌ای مترقی است و از همه ابعاد به خصوص برای پیشگری از کودک آزاری در آن توجه شده و اگر به تصویب رسد در این زمینه پیشرو هستیم. احکام برنامه ششم، سازمان بهزیستی را متولی سلامت اجتماعی اعلام کرده است. از سازمان بهزیستی انتظارات زیادی در برنامه ششم توسعه است به طوری که کاهش ۲۵ درصدی طلاق و کاهش ۲۰ درصدی کودک آزاری در این احکام دیده شده است. سازمان بهزیستی می‌تواند به اندازه یک وزارتخانه باشد اما متاسفانه در سال‌های گذشته وزارت رفاه با دو وزارت خانه دیگر ادغام شد و معتقدم در این مسیر با شیوه‌ای که پیش می‌رویم، نتوانیم انتظاراتی که از بهزیستی برای برخورد با آسیب‌های اجتماعی وجود دارد را برآورده کنیم. در عین حال سازمان بهزیستی با تمام ظرفیت خود، اقدامات برنامه‌ریزی شده را انجام می‌دهد.

در خط ۱۲۳ تهران فقط ۵ نفر به تماس‌های مردمی پاسخ می‌دهند

پانا: با این اوصاف، چقدر تصویب لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان می‌تواند بهزیستی را در انجام وظایف محوله یاری کند؟

اسدبیگی: در لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان باید همه مسایل را در نظر گرفت. آموزش عمومی و پیشگیری دو موضوع مهمی است که باید مد نظر قرار گیرد. از طرفی بهزیستی این ظرفیت را دارد که در زمینه آسیب‌های اجتماعی به قضات کمک کند. اما در مواقعی مشاهده می‌کنیم مسایلی که به بهزیستی ارجاع داده می‌شود به این حوزه مربوط نیست. برخی از فعالان اجتماعی موافق اینکه بهزیستی ضابط قضائی شود، هستند اما ما چندان علاقه‌ای به این موضوع نداریم چرا که مسایل بیشتر خواهد شد و همه چیز را از بهزیستی می‌خواهند که به ما ارتباطی ندارد. از طرف دیگر ممکن است مردم بهزیستی را به چشم پلیس ببینند ولی وظایف تفکیک شده است. اگر بهزیستی ضابط قضایی شود ممکن است از ما به عنوان کسی که قوه قهریه را اجرا می‌کند یاد شود نه اینکه بهزیستی مددکار و روانکاو است.

بهزیستی ، پلیس تخصصی دستگاه قضا در آسیب های اجتماعی

نوروزی: سعی داریم پارادوکسی که وجود دارد را برطرف کنیم. در ابعاد مختلف لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان به این مسایل توجه شده است. در واقع در این لایحه به فراخور توان بهزیستی به مسایل ورود کرده‌ایم. به طوری که دفتر حمایت از کودکان در قوه قضائیه به منظور همکاری با سایر نهادها ایجاد شده است. علاوه بر این در ماده ۴ و ۵ لایحه مذکور، بحث قضائی در کنار نیروی انتظامی و بهزیستی دیده شده است. منظور ما این نیست که بهزیستی پلیس قضائی است بلکه هدف این است که از بهزیستی به عنوان پلیس تخصصی دستگاه قضا نام ببریم.

در ماده ۶ لایحه به طور شفاف عنوان شده که نیروی انتظامی کودکان آسیب دیده را شناسایی و به مراجع قضایی و سپس به سازمان بهزیستی معرفی کند. سازمان بهزیستی موظف است با استفاده از مددکاران اجتماعی نسبت به شناسایی، پذیرش و توانمندسازی کودکان آسیب دیده و کودکان کار اقدام کند. در لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان وظایف ارگان‌های مربوطه مشخص است و هر نهادی باید کار تخصصی خود را انجام دهد.

پانا: در ساماندهی وضعیت کودکان به ویژه کودکان کار، میان دستگاه‌های اجرایی موازی کاری پیش می‌آید و این مساله موجب می‌شود تا در مواقعی دستگاه‌ها به وظایف خود به درستی عمل نکنند، درصورت تصویب لایحه کودکان و نوجوانان چقدر دستگاه‌ها هماهنگ می‌شوند و از موازی کاری جلوگیری می‌شود؟

نوروزی: شهرداری تهران در موضوع ساماندهی کودکان کار با توجه به جمعیت تهران ورود کرد و این فقط در تهران انجام شده و اینگونه نیست که در سایر شهرها، شهرداری به این موضوع ورود کند. دستگاه‌های متولی موظف هستند وظایف خود را انجام دهند و این کار را به صورت تخصصی انجام دهند. سازمان بهزیستی متولی این موضوع است و برنامه‌ها توسط این نهاد به صورت تخصصی انجام می‌شود. از طرفی طبق لایحه، سایر نهادها باید در خدمت بهزیستی باشند تا حقوق کودکان و نوجوانان حفظ شود.

قاسم زاده: آئین‌نامه‌ای از سوی وزارت کار برای ساماندهی کودکان کار تدوین شده اما چهارسال است که این آئین‌نامه بلاتکلیف مانده است. برای اینکه یازده سازمان دولتی در اجرای این آئین‌نامه دخیل هستند اما هنوز سه سازمان زیر بار مسئولیت‌های خود نرفته‌اند و سازمانی هم آن‌ها را مجبور به اجرای برنامه‌ها نمی‌کند.

سیاوشی: نمایندگان مجلس علاوه بر قانون‌گذاری وظیفه نظارتی هم دارند و اینگونه نیست که قانونی به تصویب برسد و نمایندگان نحوه اجرای قوانین از سوی دستگاه‌های اجرایی را نظارت نکنند.

قاسم زاده: اما واقعیت این است که سازمان بهزیستی به تنهایی قادر به کاهش کودک آزاری نیست و مقابله با این موضوع بر عهده سازمان‌های دیگر نیز قرار دارد.

سازمان بهزیستی به تنهایی نمی‌تواند موضوع کودک آزاری را ساماندهی کند

سیاوشی: بله ما هم قبول داریم که سازمان بهزیستی به تنهایی نمی‌تواند موضوع کودک آزاری را ساماندهی کند بلکه در این مسیر علاوه بر سایر دستگاه‌ها، انجمن‌های مردمی و NGO ها باید فعال‌تر شوند و به عنوان بازوی بهزیستی در حوزه کودکان و نوجوانان فعالیت کنند. البته لازم است که نقش سازمان‌های مردم نهاد نیز در لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان دیده شود.

قاسم زاده: معتقدم که فعالیت سازمان‌های مردم نهاد نباید به عنوان بازوی دولت باشد. وقتی می‌گوییم بازو یعنی سازمان‌های مردمی تصمیم بگیرند و اجرا کنند. لذا سازمان‌های غیردولتی بازوی دولت نیستند و فقط می‌توانند در اجرا به سازمان‌های اجرایی کمک کنند. البته در برنامه ششم توسعه، فقط در دو بخش از سازمان‌های مردم نهاد نام برده شده که آن هم به عنوان بازوی دولت است.

سیاوشی: جلسات زیادی در رابطه با مسایل مربوط به کودک آزاری‌ها شکل می‌گیرد اما نکته‌ای که وجود دارد خروجی این جلسات است. اکثر جلسات و همایش‌هایی که در این رابطه برگزار می‌شود صرفا خروجی احساسی داشته است. من تأکید دارم این جلسات خروجی داشته باشد و نتیجه آن منجر به لحاظ شدن موارد مهم در لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان شود. در حال حاضر سه نسخه از این لایحه در اختیار مجلس است که هم اکنون در دست کمیسیون قضائی قرار دارد.

تشکیل سه کارگروه تخصصی برای بررسی لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان

نوروزی: هر سه نسخه‌ای که از لایحه حمایت از کودکان وجود دارد، کارگروه تخصصی دارد. این کارگروه‌ها باهم تداخل ندارد. در این فرایند تمامی نقاط ضعف و قوت موضوعات مربوط به کودکان و نوجوانان دیده می‌شود و برخی موارد حذف یا اضافه می‌شود. بحث تدوین قانون، تدوین مقاله و پایان‌نامه نیست. این لایحه تبدیل به قانون می‌شود و در اختیار قضات قرار داده می‌شود.

یک کارگروه را دولت داده، یک کارگروه در کمیسیون قضایی فعالیت می‌کند و یک کارگروه هم قدیم است. با توجه به اینکه احتمال می‌دادیم اختلاف نظر پیش آید، کارگروه واحدی تعیین کردیم که چکیده این سه کارگروه خواهد بود و در آن کارشناسان خبره حضور دارند. اما اینکه گفته می‌شود ۳۸ سال بعد از انقلاب هیچ قانونی در رابطه با کودکان و نوجوانان وجود ندارد، اینگونه نیست. در سال‌های ۶۱ ، ۷۰ و ۸۱ قوانینی مربوط به کودکان داریم.

پانا: بله، قوانینی در رابطه با مسایل کودکان و نوجوانان وجود دارد اما مساله مهمی که وجود دارد کارایی قوانین و ضمانت اجرای آن است. چه تضمینی برای اجرای قوانین وجود دارد؟

۷۵درصد کودک آزاری ها توسط پدران صورت می گیرد

قاسم زاده: در حال حاضر طبق آمار بهزیستی ۷۵ درصد آزارها توسط خانواده و توسط پدر انجام می‌شود اما در قوانین نگاه محافظه کارانه‌ای به این مساله وجود دارد و در بسیاری از موارد حتی پدری که اقدام به کودک آزاری کرده مورد سوال قرار نمی‌گیرد.

نوروزی: هر نوع بی‌احتیاطی و عدم رعایت ضوابط از سوی والدین، اولیا یا سرپرستان کودک باید در دادگاه مجازات می‌شود. در لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان مجازات دیده شده به طوری که از یک تا سه سال، ۲ تا ۵ سال و یک روز تا شش ماه تعیین شده است.

اسدبیگی: اینکه گفته می‌شود ۷۵ درصد از کودک آزاری‌ها توسط پدر خانواده انجام می‌شود، باید گفت که این آمار از لحاظ علمی و آماری در تمام دنیا وجود دارد و در آمار ما ۵۹ درصد توسط پدر انجام می‌شود.

تبعات کیفری کودک آزاری توسط والدین حداقلی است

سیاوشی: درباره عدم کارایی قانون موضوع بسترسازی فرهنگی مطرح می‌شود که در کشور ما همیشه از آن غافل هستند. بحثی که همیشه به عنوان چالش مطرح می‌شود این است که به طور معمول فرهنگ، زمینه‌ساز اجرای قانون می‌شود یا قانون است که فرهنگ را ایجاد می‌کند. در کشور تلاش نمی‌کنیم که این دو موضوع پا به پای هم پیش رود. آموزش، فرهنگ و قانون به ویژه در بررسی لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان باید مد نظر قرار بگیرد و در این مسیر از پتانسیل سازمان‌های مردم نهاد استفاده شود.بررسی‌های کارشناسان نشان می‌دهد که اولیای کودک در ایران همیشه والدینی مهربان تلقی می‌شوند اما متاسفانه آگاه نیستند. در واقع پدر و مادرها یا چرخه آموزش را تکمیل نکرده اند یا به دلایلی آموزش ندیده‌اند. متأسفانه بیشترین آسیب‌ها در خانواده‌هایی صورت می‌گیرد که خانواده‌های فقیری هستند. نکته‌ای که وجود دارد موضوع ولایت مطلق والدین است. در حال حاضر ولایت مطلق والدین وجود دارد اما به دلیل اینکه تدابیر لازم را در جامعه فراهم نکرده‌ایم، موجب شده که نتوانیم فرهنگ آموزی کنیم. به دلیل حمایت‌هایی که وجود ندارد، ناچار هستیم تبعات کیفری کودک آزاری را برای پدر و مادر در حداقل ببینیم. اگر این تدابیر وجود داشت ما هم می‌توانستیم نسبت به مجازات والدین ورود کنیم.

قاسم زاده: من معتقدم که در رابطه با احقاق حقوق کودکان باید آموزش جایگزین شود و خانواده‌ها تحت آموزش باشند.

اسدبیگی: در بسیاری از تماس‌هایی که با اورژانس اجتماعی صورت می‌گیرد، افراد توقع دارند تا کودک مورد آزار مختصر قرار گرفت، بهزیستی کودک را از خانواده بگیرد اما این موضوع نیز به نوعی کودک آزاری محسوب می‌شود چرا که عواطف کودک نیز باید در نظر گرفته شود. سعی می‌شود خانواده‌ها را در این مسیر اصلاح و آموزش دهیم تا مشکلات آن‌ها برطرف شود. بنابراین اینگونه نیست که هر موضوعی پیش آمد، کودک را از خانواده جدا کنیم چرا که این مسأله تبعات بیشتری دارد.

پانا: از آنجا که میزان آگاهی خانواده‌ها در حفظ حقوق کودکان بسیار اهمیت دارد، آموزش به خانواده‌ها چه تأثیری در کاهش میزان کودک آزاری خواهد داشت؟

نوروزی: در لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان بحث مجازات برای اولیا در نظر گرفته شده است. در صورتی که تخلفی صورت بگیرد در ماده ۹ به آن اشاره شده است. از طرفی بحث آموزش به ادارات، بهزیستی، دادسراها، ضابطان قضایی، نیروی انتظامی و ضابطان بهزیستی مطرح شده است و در کنار آن بحث فرهنگ سازی از سوی رسانه ها باید پیگیری شود. سعی کردیم در لایحه مذکور به موضوع آموزش ضابطان قضائی توجه کنیم و تصویب این قانون منجر به فرهنگ سازی و آموزش خانواده‌ها شود اما در این راستا همه دستگاه‌ها باید ورود کنند.

راه اندازی مجتمع قضایی ویژه اطفال آسیب دیده

در لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان به موضوع پلیس اطفال و راه اندازی یک دادگاه ویژه اطفال به طور تخصصی توجه شده است. اگر می‌خواهیم جامعه‌ای اسلامی و انسانی داشته باشیم قوانین مربوط به احقاق حقوق کودکان باید به زودی تعیین تکلیف شود و همه دستگاه‌ها به درستی به وظایف خود عمل کنند. امیدواریم این لایحه تا یک ماه آینده به سرانجام برسد و کمیسیون قضائی نیز به طور جدی به دنبال این موضوع است.

قاسم زاده: در زمینه حمایت از کودکان از لحاظ قانون و آموزش به خانواده‌ها عقب هستیم و باید با شتاب بیشتری عمل کنیم. کودکان و نوجوانان سرمایه‌های کشور هستند که اگر کمتر آسیب ببیند و سالم تر بتوانند، می‌توانند به جامعه خدمت کنند. در این مسیر نقش آموزش و پرورش بسیار اهمیت دارد. ۱۲ میلیون کودک در کشور داریم که آموزش و پررش با اجرای برنامه‌های آموزشی می‌تواند در راستای شناختن حقوق به کودکان و خانواده‌ها اقدام کند.

سیاوشی: در قوانین بالادستی از جمله برنامه ششم توسعه به موضوع خدمات مشاوره‌ای در زمینه کودک آزاری توجه شده است. از طرفی تلاش می‌کنیم با استفاده از ظرفیت مرکز تحقیقات قم موضوع مشاوره را در قانون مدنی ببینیم. علاوه بر این در فراکسیون زنان و در کمیته‌ای در کمیسیون فرهنگی به دنبال فعال کردن صدا و سیما در مباحث مربوط به کودک آزاری و آموزش به خانواده هستیم. امیدواریم صدا و سیما از فضای مجازی عقب نماند. در نهایت نباید از نقش مهم انجمن اولیا و مربیان که به عهده آموزش و پرورش است، غافل ماند.

فرشته مرادی - آسیه اسحاقی