مرتضی آوینی معلمی برای تمام فصول

در تاریخ رسانه و فرهنگ ایران، کمتر کسی به اندازه سید مرتضی آوینی توانسته مرز میان تصویر و اندیشه را پر کند. او با نگاه عارفانه‌اش به جنگ و جبهه، مستندهایی ساخت که صرفاً «نمایش جنگ» نبودند، بلکه پنجره‌ای به درون انسان بودند. از همین‌رو بود که «روایت فتح»، فقط یک برنامه تلویزیونی نبود و نیست و به نوعی تجربه‌ای معنوی بود برای میلیون‌ها بیننده‌ای که هر هفته، با اشک و دلتنگی، صدای آوینی را می‌شنیدند.

آوینی هنرمندی بود که به چیزی فراتر از هنر فکر می‌کرد. دغدغه‌اش تنها زیبایی‌شناسی تصویر نبود؛ دغدغه‌اش «حقیقت» بود. به همین خاطر، او هنوز برای نسل امروز، نه فقط یک شهید یا یک فیلم‌ساز، بلکه معلمی است برای زیست مؤمنانه در دنیای پر از آشوب تصویرها.

در روزگاری که مستندسازی گاه به دام زرق و برق یا روایت‌های سطحی می‌افتد، بازگشت به نگاه آوینی، یعنی رجوع به صداقت، به سادگی، و به عمق. او از آن دست انسان‌هایی بود که با حضورشان، مسیر تازه‌ای در هنر گشودند و با رفتنشان، جای خالی‌شان هر روز بیشتر حس می‌شود.

اگر امروز، جوانی دوربین به دست می‌گیرد تا از حقیقتی دفاع کند، اگر مستندسازی به ساحت تفکر نزدیک شده، بی‌شک بخشی از این مسیر را مدیون راهی است که سید مرتضی آوینی آغاز کرد. و شاید به همین خاطر است که هنوز هم وقتی نامش را می‌شنویم، دلمان می‌لرزد و بی‌اختیار به یاد صدایش می‌افتیم که می‌گفت: «این فتح، فتح خاک نیست؛ فتح افق‌های روح است.»

نوزدهم فروردین ۱۳۷۲، روزی بود که روایت فتح، راوی خود را از دست داد. سید مرتضی آوینی در منطقه فکه، هنگام تصویربرداری از محل شهادت رزمندگان دفاع مقدس، بر اثر انفجار مین به شهادت رسید. اما این پایان قصه نبود. صدای او، نگاه او و اندیشه‌هایش، هنوز در فضای فرهنگی کشور جاری است.

پس از شهادت، مقام معظم رهبری لقب «سید شهیدان اهل قلم» را به او اعطا کردند؛ لقبی که در خود، هم قداست شهادت و هم رسالت فرهنگی و فکری آوینی را بازتاب می‌دهد. نوشته‌های او، از جمله مقالات مجموعه «توسعه و مبانی تمدن غرب»، هنوز محل رجوع اندیشمندان حوزه فرهنگ و رسانه است.

با گذشت سال‌ها از آن روز تلخ، هر نوزدهم فروردین نه فقط روزی برای یادآوری یک هنرمند شهید، بلکه فرصتی برای تأمل دوباره در نسبت هنر و حقیقت است؛ همان نسبتی که آوینی تمام عمرش را وقف آن کرد.