«سیاست خارجی متوازن» استراتژی دولت سیزدهم

همچنان که باب مذاکره با غرب را نبسته و مذاکرات وین را برای رفع تحریم‌های ظالمانه علیه ایران دنبال می‌کند، اما تخم‌مرغ‌هایش را هم در یک سبد نچیده و منافع کشور را از طریق توافق‌های تجاری با کشورهای چین و روسیه پیگیری می‌کند. وزیر امور خارجه دولت سیزدهم در همان ابتدای شروع به‌کار خود این را هم گفت که «نگاه به شرق» به معنای کنار گذاشتن غرب نیست و و اعلام کرد که «ما حتما نمی‌خواهیم کشور را به روسیه و چین گره بزنیم».

همزمانی حضور وزرای خارجه ایران و کشورهای عربی در پکن!

حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه ایران روز پنج‌شنبه در راس یک هیات سیاسی به پکن سفر کرد. سفر وی در شرایطی صورت گرفت که وزرای خارجه چهار کشور عربی خلیج‌ فارس همراه با دبیر کل شورای همکاری از روز دوشنبه تا جمعه در چین حضور داشتند و در خصوص ایجاد منطقه آزاد تجاری رایزنی کردند. وزیر خارجه ترکیه هم روز چهارشنبه راهی چین شد. اتفاقاتی که به اعتقاد تحلیلگران، همزمان با مذاکرات وین و جدی‌تر شدن رقابت چین و آمریکا می‌تواند حائز پیام‌های مهم در منطقه خلیج‌ فارس باشد.

حسین امیرعبداللهیان در این سفر در دیدار با همتای چینی خود درخصوص روابط دوجانبه، تحولات منطقه‌ای و برنامه همکاری جامع ۲۵ ساله ایران و چین گفت‌وگو کرد. وی در پایان دیدارهای تفصیلی با وزیر خارجه چین گفت «در این سفر توافق کردیم که دو طرف اجرایی شدن و شروع عملیاتی شدن توافق همکاری‌های راهبردی و جامع ۲۵ ساله دو کشور را اعلام کنند. ما همزمان با گفت‌وگوها در چین مقدماتی را فراهم کرده بودیم که بتوانیم امروز را روز شروع اجرای توافق جامع همکاری‌های راهبردی دو کشور اعلام کنیم. از جمله دیگر موارد در دستور کار برای عملیاتی کردن قرارداد ۲۵ ساله و موضوعات مختلف منطقه‌ای و بین‌المللی، حامل پیام کتبی جناب آقای دکتر رئیسی، رئیس‌جمهور محترم به جناب آقای شی، رئیس‌جمهور چین بودیم». وزیر خارجه همچنین گفت «در موضوع مذاکرات وین برای لغو تحریم‌ها گفت‌وگوهای مفصلی داشتیم. نماینده چین در وین در کنار نماینده روسیه نقش مثبتی را در حمایت از حقوق هسته‌ای ایران و در حمایت از لغو تحریم‌ها دنبال می‌کند».

اطمینان خاطر به پکن

وی با تاکید بر حمایت ایران از سیاست چین واحد، بر آمادگی کشورمان برای توسعه همه‌جانبه روابط تاکید کرد. وزیر خارجه کشورمان با اشاره به برنامه‌‌‌های بزرگداشت پنجاهمین سالگرد برقراری روابط دیپلماتیک دو کشور، از همکاری‌‌‌های سازنده چین در تامین بیش از ۱۱۰میلیون دز واکسن قدردانی کرد. همچنین امیرعبداللهیان با اشاره به موافقت هیات دولت با گشایش سرکنسولگری چین در بندرعباس، ابراز امیدواری کرد که این امر موجب تسهیل روابط مردمی و تجاری دو کشور شود‌‌‌. وزیر خارجه کشورمان در ادامه با تشریح آخرین وضعیت همکاری‌‌‌های دو کشور در زمینه‌‌‌های مختلف، بر عزم دولت جمهوری اسلامی ایران برای اجرایی کردن تمامی توافقات زیرساختی با چین تاکید کرد. امیرعبداللهیان همکاری‌‌‌های گسترده ایران با همسایگان و کشورهای دوست در منطقه را جزو اولویت‌‌‌های سیاست خارجی دولت خواند و بر ادامه نقش سازنده جمهوری اسلامی ایران در تحولات منطقه، از جمله حفظ و تقویت امنیت انتقال انرژی تاکید کرد‌‌‌.

آنچه که مشخص است چین به‌ عنوان دومین اقتصاد بزرگ جهان برای رویارویی با آمریکا و تأمین منافعش در زمینه‌های مختلف به ویژه انرژی، به دنبال حضوری پررنگ‌ در غرب آسیاست و ارتباط گرفتن با بازیگران مطرح منطقه‌ای را هم به همین سبب سرعت بخشیده است. «سند جامع همکاری‌های ۲۵ ساله ایران و چین» یکی از اتفاقات مهم میان تهران و پکن است اما در سال‌های گذشته هیچ وقت رنگ و بوی اجرایی به خود نگرفت. چینی‌ها معتقد بودند ایران زمانی که از سوی غرب مورد بی‌مهری قرار می‌گیرد، به سمت قدرت‌های شرقی متمایل می‌شود و تا زمانی که این نقیصه در سیاست خارجی تهران اصلاح نشود، نمی‌توان به اجرای آن نیز امیدوار بود. اما اکنون ظاهرا پیام توازن در سیاست خارجی ایران در پایتخت کشورهای منطقه و چین دریافت شده است. از همین رو در سفر وزیر خارجه ایران به پکن اعلام شد که سند جامع همکاری‌های ۲۵ ساله ایران و چین، «وارد فاز عملیاتی شد».

مخالفان و منتقدان چه می‌گویند؟

باید این را هم یادآور شد که در کنار این نگاه به شرق، برخی منتقدان داخلی هم معتقدند سند ۲۵ ساله راهبردی ایران و چین قراردادی مانند ترکمانچای است! و مطرح می‌کنند چون ما از دسترسی به توافق با غرب ناکام مانده‌ایم، به آغوش شرق پناهنده شده‌ایم. عده‌ای هم می‌گویند که ما نباید در جنگ میان شرق و غرب، به وجه المصالحه و ابزار دست روسیه و چین تبدیل شویم و به‌عنوان نمونه، در تنش آمریکا و چین کارت بازی چین نباشیم یا در تنش آمریکا و اروپا با روسیه بر سر اوکراین، نباید برگ برنده مسکو باشیم. اما در هر صورت موضوع نگاه به شرق سال‌هاست که در سیاست خارجی ایران در حال پیگیری است؛ برخی عزم لازم را برای نزدیکی بیشتر به این سیاست نشان نمی‌دهند و عده‌ای دیگر بر این باور هستند که باید این تعاملات جدی‌تر شود. چنانچه دولت سیزدهم این عزم را از خود نشان داده و باید دید که این همکاری چه نقشی در توسعه کشورمان خواهد داشت و فراتر از آن صحنه‌گردانی چین در منطقه خاورمیانه چگونه خود را نشان خواهد داد.

هم‌پیمانی چین، ایران و روسیه برای مقابله با تحریم‌های غرب

در همین راستا، حسن هانی‌زاده، تحلیلگر مسائل خاورمیانه در گفت‌وگو با پانا اظهار کرد: «قرارداد همکاری ۲۵ ساله ایران و چین مزایایی برای طرفین دارد، ایران برای تقابل با تحریم‌های غرب و آمریکا با اجرایی کردن توافقنامه همکاری ۲۵ ساله ایران و چین موافقت کرده و سفر وزیر خارجه هم در همین چارچوب صورت گرفت.»

وی ادامه داد: «چین، ایران و روسیه سه کشوری هستند که همواره مورد تحریم آمریکا و غرب قرار دارند و نزدیک شدن این سه کشور به یکدیگر می‌تواند به ایستادگی آن‌ها در برابر تحریم‌های آمریکا منجر شود. به همین دلیل سفر وزیر خارجه ایران به پکن می‌تواند گشایشی در زمینه همکاری‌های اقتصادی و رفع تحریم‌ها به وجود آورد.»

این تحلیلگر مسائل خاورمیانه با بیان اینکه روابط تهران و پکن به سطح بسیار بالایی به لحاظ سیاسی و اقتصادی رسیده است، گفت: «سفر دوره‌ای وزیر خارجه با توجه به اینکه قبل از چین نیز بلافاصله با مقامات قطر و عمان دیدار کرد، می‌تواند فشارهای تحریمی آمریکا علیه ایران را کاهش دهد.»

تهران نیازمند سرمایه‌گذاری، چین نیازمند امنیت انرژی؛ اعتماد پایدار می‌تواند بستر همکاری خوبی را رقم بزند

وی اضافه کرد: «در سال‌های اخیر چین مواضعی راهبردی در قبال ایران داشته است از جمله مقابله با یکجانبه‌گرایی و همراهی در عرصه‌های مختلف بین‌المللی با کشورمان و مخالفت با تحریم‌ها علیه ایران. قطعا اعتماد پایدار دو کشور می‌تواند بستر همکاری‌های خوبی را رقم بزند و فصل نوینی از روابط دو کشور در عرصه‌های مختلف اقتصادی، سیاسی و ... و عملیاتی کردن این توافق‌نامه ۲۵ ساله شکل بگیرد.»

هانی‌زاده گفت: «ایران تنها کشوری است که می‌تواند دسترسی استراتژیک چین به منابع انرژی خلیج‌ فارس را از راه زمین فراهم سازد و همچنین، ایران تنها کشور نفت‌خیز آسیای غربی است که سیاست‌های مستقل انرژی خود را دنبال می‌کند. ایران نیازمند سرمایه‌گذاری به‌ویژه در زیرساخت‌ها و چین نیازمند امنیت انرژی موردنیاز خود است. بنابراین می‌توان با داشتن ذهنیتی استراتژیک چشم‌انداز تأثیر این سند به سود منافع ملی ایران را عینیت بخشید.»

تعادل در همکاری‌ با کشورها باید رعایت شود

این تحلیلگر مسائل بین‌الملل گفت: «جمهوری اسلامی ایران باید همزمان با همکاری اقتصادی با چین، همکاری اقتصادی‌اش با اروپا و دیگر کشورها را نیز داشته باشد و تعادلی در این همکاری‌ها ایجاد کند. ایران برای توسعه نیاز به فناوری‌های مختلف دارد، و باید کندی‌های ناشی از تحریم‌های آمریکا در حوزه فناوری را جبران کند.»

وی تصریح کرد: «دو طرف باید به طرق مختلف زمینه‌های اعتمادسازی هرچه بیشتر را فراهم و از این طریق به پیشبرد سند جامع همکاری دو کشور کمک کنند.»