استفاده اردوغان از کارت یهودیان؛ شمشیر دولبه

در این وضعیت، آنکارا درصدد عبور از وضعیت ناهمگون در مناسبات بین‌المللی به ویژه منطقه‌ای خود برآمده است. در این بین یکی از اقداماتی که رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه انجام داد، دیدار اخیر وی با برخی از چهره‌های یهودی بود. این در حالی است که اردوغان، همواره خود را به عنوان مخالف رژیم صهیونیستی و خط اول حمایت از فلسطینی‌ها و مدافع کمپین مبارزه با صهیونیسم بین‌المللی معرفی کرده است.

در مقطع فعلی با وجود برخی اختلافاتی که بین تل‌آویو و آنکارا وجود داشته و دارد، دولت ترکیه به رهبری اردوغان درصدد بر آمده است از طریق دیدار با خاخام‌های یهودی، زمینه ایجاد مناسبات مجدد با رژیم اسرائیل را فراهم بیاورد. به طوری که اردوغان در سخنان خود به صراحت از خاخام‌ها خواست تا بخشی از راه حل باشند. رئیس‌جمهور ترکیه در این باره گفت: «همه ما باید برای صلح در خاورمیانه تلاش کنیم. ما نمی‌خواهیم در این جغرافیا که خانه سه دین توحیدی است شاهد تضاد باشیم. من معتقدم در بیت‌المقدس می‌توان به راه‌حلی دست یافت که حساسیت به همه گروه‌های مذهبی را در اولویت قرار دهد.»

دیدار رئیس‌جمهور ترکیه با جامعه یهودیان ترکیه و اتحاد خاخام‌های کشورهای اسلامی (ARIS) از سوی بسیاری از این خاخام‌ها "غافلگیرانه" توصیف شده است. بر اساس اخبار آژانس تلگراف یهودی مستقر در آمریکا (JTA) که اطلاعات مربوط به جامعه یهودیان جهان را دنبال می‌کند، خاخام‌‌‌‌‌های عضو ARIS که قصد داشتند اولین جلسه خود را در هتلی در استانبول برگزار کنند، به ناگاه با دعوت اردوغان برای دیدار و صرف شام در کاخ ریاست‌جمهوری «بش تپه» مواجه شده و با هواپیمای شخصی به آنکارا اعزام می‌گردند.

مندی چیتریک، خاخام رئیس جامعه یهودی اشکنازی ترکیه، در گفتگو با JTA، گفته است که انتظار نداشتند در دیدار دو روزه خود در استانبول به آنکارا برده شوند و با رئیس‌جمهور اردوغان دیداری داشته باشند. چیتریک، خاخام اعظم یهودیان ابراز داشته است که اردوغان حدود دو ساعت با خاخام‌های شاغل در کشورهای اسلامی در مورد بسیاری از مسائل صحبت کرده و از آن‌ها خواسته که بخشی از راه‌حل باشند. احتمالا اردوغان از ترتیب دادن چنین دیداری به دنبال آن است تا به واسطه ارتباط با رژیم اسرائیل تا حدودی مشکلات اقتصادی کشورش را سروسامان دهد و مناسبات اقتصادی تل‌آویو-آنکارا را بیش از پیش گسترش دهد. همچنین اردوغان در سخنرانی خود در این مراسم، لزوم برقراری روابط ترکیه و رژیم اسرائیل برای ثبات و امنیت منطقه را برای هر دو طرف حیاتی دانسته و ابراز داشته بود: ‌«ما باید در مبارزه با اسلام‌هراسی فزاینده، یهودی‌ستیزی و بیگانه‌هراسی به ‌ویژه در کشورهای غربی همبستگی داشته باشیم… از همه برای همکاری و تقویت محیط صلح و ثبات در خاورمیانه دعوت می‌کنم.»

مهمترین بخش رویکرد اردوغان در دیدارش با خاخام‌های یهودی را از زاویه سیاسی و روابط بین‌الملل می‌توان در جمله‌ای یافت که وی در جلسه اختصاصی با خاخام‌ها بیان داشته است. وی در این جلسه گفت: «علیرغم اختلاف نظرهای ما با اسرائیل در مورد فلسطین، روابط ترکیه با اسرائیل در زمینه‌های اقتصادی، تجاری و گردشگری در حال پیشرفت است. نگرش صادقانه و سازنده اسرائیل در تلاش‌های صلح بدون شک به روند عادی‌سازی کمک خواهد کرد!» این صحبت‌های رئیس‌جمهور ترکیه دیگر جای هیچ شک و شبهه‌ای باقی نمی‌گذارد که وی قصد دارد در شرایط بد اقتصادی این کشور و قرار گرفتن در موقعیت رقابت‌های سیاسی در صحنه بین‌المللی و منطقه‌ای همزمان با بروز بحران‌های اقتصادی و اعتراضات اجتماعی و جبهه‌گیری احزاب اپوزیسیون در برابر وی، از فرصت بهبود روابط با رژیم اسرائیل بهره‌گیری کند.

همچنین رشد روزافزون تمایل به برگزاری انتخابات زودرس در ترکیه موجب شده است که اردوغان در پی کسب کارت‌های برنده در سیاست خارجی خود باشد تا تأثیرات آن‌ها را در ساختار اقتصادی- سیاسی کشورش نشان دهد. البته بی‌تردید ادامه شرایط کنونی بیش از پیش دولت آنکارا را در سایر جبهه‌ها و به ویژه سوریه، عراق و لیبی به سوی شرایط انفعالی سوق خواهد داد که به هیچ‌وجه مورد تأیید دولت برخاسته از حزب عدالت و توسعه نیست. در عین حال دور از تصور نیست که این سیاست نزدیکی به رژیم اسرائیل با وجودیکه حامیان خود را دارد، باعث شود که جامعه مسلمان و ضدصهیونیسم ترکیه نسبت به امر واکنش نشان داده و اردوغان از سوی این جبهه در انتخابات آتی آسیب ببیند.

در عین حال، از آنجایی که مسئله فلسطین و آرمان آزادی قدس از اهمیت بسیار زیادی برای ملت‌های مسلمان برخوردار است اقدام اخیر اردوغان نه تنها به وجهه او در میان مسلمانان خدشه وارد خواهد کرد بلکه ممکن است به روابط ترکیه با برخی از کشورهای اسلامی نیز آسیب بزند.

*استاد دانشگاه نیرایست قبرس

منبع: شورای راهبردی روابط خارجی