عوارض تداخل غذا و دارو چیست؟

هدف از کاهش تداخل غذا و دارو این است که مقدار داروی تجویز شده، تأثیر مورد نظر را در بدن ایجاد کند و ضمن حفظ وضعیت تغذیه‌ای مطلوب، موجب بروز کمترین عارضه جانبی شود. در این صورت، نیاز به مصرف داروی اضافی نبوده و همچنین هزینه‌های خدمات بهداشت و درمان کاهش می‌یابد.

مینا کاویانی روز پنجشنبه در گفت و گو با خبرنگار علمی ایرنا افزود: از مصرف هم‌زمان شیر با بعضی داروها مانند مکمل آهن و بیشتر آنتی بیوتیک‌ها خودداری شود، زیرا موجب کاهش تاثیر این داروها می‌شود.

وی با اشاره به اینکه مصرف مکمل آهن با آب مرکبات به دلیل وجود ویتامین C، موجب جذب بهتر آهن می‌شود، گفت: دارو را داخل غذا نریزید یا پوشش کپسول را باز نکنید، مگر اینکه پزشک به شما توصیه کرده باشد.

کاویانی تاکید کرد: حتماً برچسب دارو را هنگام تحویل بخوانند تا اگر موردی را نمی‌دانستند از پزشک یا دکتر داروساز بپرسند، بروشور داروها را به دقت مطالعه کنند تا از شرایط نگهداری، مصرف و عوارض جانبی احتمالی آن آگاه شوند.

وی با تاکید بر اینکه بیماران فقط دستور پزشک برای مصرف داروها را اجرا کنند، گفت: در صورتی که دستور خاصی ذکر نشده، بهتر است داروهای خوراکی جامد همراه با یک لیوان آب مصرف شوند تا دارو سریعتر حل شده و احتمال جذب آن افزایش یابد.

تداخل غذا و دارو

وی اظهار داشت: دارو با هدف بیشترین اثربخشی به منظور دستیابی به سلامتی برای بیمار تجویز می‌شود اما باید دانست اغلب داروها به ویژه انواع خوراکی آن‌ها، ‌می‌توانند دستخوش تغییراتی توسط غذاهای مصرفی بیمار شوند.

کاویانی بیان داشت: همچنین از طرف دیگر داروها نیز می‌توانند هضم، جذب و دسترسی بدن به مواد مغذی را تحت تأثیر قرار دهند. از آنجا که جذب اکثر داروهای خوراکی و مواد غذایی در قسمت ابتدای روده باریک، انجام می‌شود، توجه به واکنش‌های متقابل غذا و دارو بر همدیگر بسیار مهم است.

سرپرست واحد آموزش همگانی انستیتو تحقیقات تغذیه‌ای و صنایع غذایی کشور بیان داشت: عواملی نظیر نوع و مقدار دارو، نوع غذای مصرفی، زمان مصرف غذا،‌ وجود سایر بیماری‌ها و سوءتغذیه نیز می‌تواند برهم‌کنش غذا و دارو را تحت تأثیر قرار دهد.

تأثیر دارو بر وضعیت غذا و تغذیه

وی به تاثیر داروها بر وضعیت تغذیه اشاره کرد و گفت: بعضی داروها سرعت عبور مواد غذایی از دستگاه گوارش را افزایش می‌دهند و در نتیجه فرصت هضم مواد غذایی و جذب کافی مواد مغذی کاهش می‌یابد. بسیاری از داروهای ملین و مسهل این ویژگی را دارند بنابراین مصرف خودسرانه و بی رویه آن‌ها در درازمدت می‌تواند زمینه را برای بروز برخی کمبودهای تغذیه‌ای فراهم کند.

کاویانی با اشاره به اینکه داروها بر فعالیت آنزیم‌ها و شیره‌های گوارشی تاثیر دارند، گفت: دسته‌ای از داروها به خصوص آن‌هایی که برای کاهش سطح کلسترول خون (مانند کلستیرامین و کلوفیبرات) و همچنین برای کاهش وزن (مثل ارلیستات) تجویز می‌شوند،‌ می‌توانند بسته به نوع ساز و کارشان، موجب مهار فعالیت آنزیم‌های گوارشی یا اسیدهای صفراوی که برای هضم چربی‌ها ضروری هستند، شوند. به همین دلیل می‌توانند اختلال در هضم و جذب چربی‌ها و ویتامین‌های محلول در چربی شامل ویتامین های A, D, E, K را به دنبال داشته باشند.

وی افزود: بعضی از داروها به ویژه آن‌ها که بر ترشحات اسیدی معده تأثیر می‌گذارند، اغلب موجب کاهش ترشح اسید معده می‌شوند. با توجه به اینکه اسیدیته معده یکی از عوامل مهم در هضم و جذب بسیاری از مواد مغذی است، مصرف طولانی‌مدت چنین داروهایی می‌تواند باعث اختلال در جذب برخی مواد مغذی مانند ویتامین B۱۲ و آهن و در نتیجه بروز مشکلاتی مثل کم‌خونی شود. از جمله این داروها می‌توان به رانیتیدین،‌ فاموتیدین، امپرازول و پنتوپرازول که برای درمان زخم معده و رفلاکس مری تجویز می‌شوند، اشاره کرد.

کاویانی به تاثیر مصرف برخی داروها بر حس بویایی و چشایی افراد اشاره کرد و گفت: بسیاری از داروها احساس مزه یا بوی غذاها را تحت تأثیر قرار می‌دهند، داروها می‌توانند با تغییر احساس مزه، کاهش حس چشایی یا ایجاد مزه ناخوشایند، میزان دریافت غذا را تحت تأثیر قرار دهند.

وی افزود: از جمله این داروها می‌توان داروی ضد فشار خون کاپتوپریل (کاپوتن)، داروی آنتی نئوپلاستیک سیس پلاتین( پلاتینول آکیو) در شیمی درمانی و داروی ضدتشنج (فنی توئین) را نام برد.

کاویانی افزود: خشکی دهان نیز عارضه دیگری است که در درازمدت علاوه بر به هم خوردن تعادل تغذیه‌ای و کاهش وزن نامطلوب می‌تواند باعث پوسیدگی دندان‌ها، بیماری لثه و التهاب زبان و دهان شود. از جمله داروهایی که منجر به ایجاد خشکی دهان می‌شوند، می‌توان به داروی ضدافسردگی آمی تریپتیلین (الاویل) و آنتی هیستامین هایی مثل دیفن هیدرامین اشاره کرد.

رابطه نوع غذا بر تاثیرگذاری دارو

وی به تاثیر غذا بر داروها اشاره کرد و گفت: تأثیر بر قدرت جذب داروها یکی از موارد تاثیر غذاها بر داروهاست که مردم باید ضمن آگاهی این موضوعات، آنها را رعایت کنند.

کاویان افزود: وجود غذا در دستگاه گوارش می‌تواند باعث کاهش جذب دارو یا کاهش زیست فراهمی آن، یعنی بخشی از دارو که به جریان خون می‌رسد، شود. برای مثال جذب داروهای ضد پوکی استخوان مثل رزیدرونات (اکتونل) یا آلندرونات (فوزاماکس)، وقتی با غذا خورده شوند، کم می‌شود و اگر با قهوه یا آب پرتقال خورده شوند، جذبشان تا ۶۰ درصد کاهش می‌یابد. بنابراین طبق دستورالعمل، مصرف این داروها باید حداقل ۳۰ دقیقه قبل از مصرف هرگونه غذا، نوشیدنی یا دارو با معده خالی و آب باشد.

سرپرست واحد آموزش همگانی انستیتو تحقیقات تغذیه‌ای و صنایع غذایی کشور گفت: همچنین مکمل آهن باید با یک لیوان آب یا آب‌میوه ترجیحاً آب مرکبات مثل آب پرتقال، خورده شود زیرا جذب آن وقتی با غذا خورده می‌شود ‌تا ۵۰ درصد کاهش می‌یابد.

وی ادامه داد: در صورتی که برای پیشگیری از عوارض گوارشی،‌ مکمل آهن با غذا مصرف می‌شود نباید همراه مواد غذایی مانند تخم مرغ، مکمل های فیبر غذایی، غذاهای حاوی سبوس، چای، قهوه، لبنیات و مکمل‌های کلسیم باشد.

به گفته کاویانی، وجود مواد معدنی مانند آهن، روی،‌ منیزیوم،‌ کلسیم و آلومینیوم در بعضی مواد غذایی می‌تواند با متصل شدن به دارو،‌ جذب آن را کم کند. برای مثال اگر مصرف لبنیات حاوی کلسیم هم‌زمان با آنتی بیوتیک‌هایی مانند سیپروفلوکساسین یا تتراسایکلین باشد، تشکیل کمپلکس‌های نامحلول داده و جذب این داروها را کم می‌کند.

وی گفت: اتصال برخی اجزای موجود در غذا به دارو نیز می‌تواند جذب دارو را کاهش دهد. برای نمونه رژیم غذایی سرشار از فیبر غذایی می‌تواند با اتصال به داروهای ضدافسردگی مثل آمی تریپتیلین (الاویل)، جذب آن را کاهش دهد. همچنین داروی قلبی دیگوکسین (لانوکسین) هم نباید با غذاهای غنی از سبوس گندم یا بلغور جو خورده شود.