مسجد امام(ره) سمنان، نجوایی با معمار بزرگ هستی در کالبد هنر / فیلم

مسجد امام(ره) سمنان یا همان مسجد سلطانی در مرکز این شهر در خیابان امام خمینی(ره) واقع شده و یکی از مهمترین و زیباترین بناهای تاریخی به جامامانده از دوره قاجار در استان سمنان به شمار می‌آید. این مسجد از زیباترین و باشکوه‌ترین آثار تاریخی و جاهای دیدنی سمنان است که از آن برای مصلای نماز جمعه نیز استفاده می‌شود. مسجد امام سمنان از لحاظ معماری در زمره مساجد چهارایوانی محسوب می‌شود.

مسجد امام(ره) شهر سمنان از چهار جهت شمال، جنوب، شرق و شمال غربی ورودی دارد که سردرهای شمالی و شرقی آن با مقرنس‌های زیبا تزیین شده که هر بیننده اهل ذوق را به وجد می آورد و این تازه اولین گام برای ورود به بنایی است که نماد عشق و هنر است.

ورود به این بنای تاریخی از در شمال غربی که همجوار با تکیه پِهنه‌ است با قدم زدن در یک دالان دراز و از درهای شمال، جنوب و شرق با عبور از دالان های هشتی شروع می شود.

این شاهکار معماری به جامانده از دوران قاجار چهار ایوان دارد که گذشتن از دالان های ورودی مسجد، نظر هر مخاطب را به خود جلب می کند.

بلندترین ایوان این مسجد، ایوان غربی با ارتفاع ۱۹.۵ متر است که دارای کاشی‌کاری و کتیبه‌هایی است که با خط ثلث در زمینه لاجوردی نقش بسته و در برگیرنده آیاتی از کلام‌الله مجید است.

در پشت این ایوان، مقصوره زیبایی به ارتفاع ۲۱ متر بنا شده و در بالای این مقصوره گلدسته‌ای وجود دارد که شامل گنبد کوچکی با پوشش کاشی فیروزه‌ای و ساقه هشت ضلعی است، در ۲ طرف این ایوان ۲ منار بنا شده که تا نزدیک بالای ایوان رسیده ولی ناتمام مانده است.

ایوان شرقی نیز با ۱۸.۵ متر ارتفاع، شکوه مثال زدنی دارد و بر بالای این ایوان، گلدسته‌ای زیبا به صورت طرح شش ضلعی و با پوشش هرمی شکل با نرده های مشبک و چوبین قرار دارد که نظر هر بیننده را به خود جلب می کند.

بعد از آنکه چشم های دوخته شده به ایوان های مسجد امام(ره) آرام گرفت، صحن مربعی شکل مسجد به مساحت ۶۲ قدم خودنمایی می کند که در چهار گوشه آن، چهار مهتابی بزرگ با اتاق‌ها و حجره‌هایی چند در و در زیر آن شبستان هایی با پنجره‌های مشبک آجری لعابدار وجود دارد.

مسجد امام(ره) در سال ۱۳۴۲ هجری قمری در زمان فتحعلی شاه قاجار به همت استاد صفرعلی معمار و حاج سید حسن حسنی از علمای مشهور شهر سمنان که مؤلف کتاب منهاج‌العارفین است ساخته شده است؛ در منابع ذکر شده که وی هزینه ساخت مسجد را با مصادره اموال ذوالفقارخان، حاکم جبار وقت سمنان که از بیت‌المال تصرف کرده بود، تامین کرده است.

در پیشانی در شمالی، کتیبه‌ای از کاشی لاجوردی وجود دارد که بر روی آن نوشته شده است، «این بنای رفیع به دست حسین ایلیاد اصفهانی کاشی‌ساز و استاد فرج‌الله معمار سمنانی و به سعی آقای معصومی در رمضان سال ۱۳۶۸ تعمیر و مرمت شده است.»

در پایین این کتیبه و زیر مقرنس‌کاری‌های سردر مسجد قطعه سنگی مرمری است که در آن نصف قصیده محمد حسن‌خان کاشانی متخلص به عندلیب که در تاریخ بنای مسجد و مدح فتحعلی‌شاه سروده شده به خط نستعلیق حجاری شده است.

مسجد امام یا مسجد سلطانی سمنان در سال ۱۳۱۵ توسط وزارت فرهنگ و هنر با شماره ۲۵۷ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.

مسجد امام سمنان در گذرگاهی ساخته شده که علاوه بر زمان خود در حال حاضر نیز به همه فضاهای عمومی شهر متصل است. مأذنه چوبی بالای ایوان شرقی مسجد امام قرار دارد. این مسجد محل تجمع فعالیت‌های اجتماعی بوده است. موذنان از مأذنه چوبی مسجد که بالای ایوان شرقی است، بانک اذان را به گوش مردم می‌رسانده‌اند. این مسجد محل تجمع فعالیت‌های اجتماعی نیز بوده است.

در پشت ایوان اصلی گنبد‌خانه، مقصوره، محراب و منبر سنگی قرار گرفته است. معماری مسجد به گونه‌ای است که در گذر زمان در اثر حوادث طبیعی آسیبی به آن وارد نشده است. به گفته کارشناسان معماری، طاق‌های ایرانی که در مسجد امام (سلطان) به کار رفته به‌عنوان یکی از پوشش‌های مستحکم دنیا شناخته می‌شوند. مسجد امام نمونه‌ای منحصر به فرد از هنرهای اصیل ایرانی است. مسجد امام یکی از پنج مسجد سلطانی در ایران است. این مسجد وقف‌ نامه‌ای نیز دارد که نشان‌دهنده ادبیات عصر قاجار نیز محسوب می‌شود.

در وقف‌نامه مسجد امام سمنان، اذعان شده است با توجه به اینکه کلیه این املاک و اموال در تصرف دیوانیان بود و کسی نیز مدعی مالکیت نبود، احتمال غصب مسجد داده می‌شد. بعضی می‌گفتند که چنین شنیده‌اند که مسجد با اموال شیخ علاءالدوله ساخته شده و وی آن را وقف کرده است. با این حال، کیفیت وقف و مصارف و آنکه وقف عام یا خاص است، مشخص نبوده و مال شیخ بودن نیز به با سند ثابت نشده بود و وارث شیخ هم مشخص و معلوم نبوده و مالک دیگری که مدعی مالکیت آن‌ها باشد، نیز وجود نداشت و تماما در تصرف دیوانیان بوده است.

لذا متولی مذبور از جهت احتیاط، اراضی مذکور را بعد از گرفتن از شاهنشاه، باذن مجتهد جامع‌الشرایط از آن خود دانسته و به جهت احتیاط از چند مجتهد از طریق مبایعه و مصالحه با شرایط آن‌ها مسجد را به نام خود منتقل کرده است. وی بخشی از پول مسجد را تسلیم کرده تا آنکه در حلال بودن آن هیچ شبهه‌ای نباشد. در بخش دیگری از این وقفنامه که روایت‌گر نثر آن روزگار است، آمده است:

«درآمد موقوفات را صرف تعزیه گلگون کفن صحرای کربلا حضرت سیدالشهدا(ع) در دهه عاشورا در همان مکان مسجد با امکان و در صورت عدم امکان در هر وقت و هر مکان که امکان داشته باشد، نماید و باقی منافع را صرف تعمیر و روشنایی و برف‌اندازی و اندود و فرش و سایر ضروریات چون مواجب خدام، وعاظ، پیش‌نماز و مشرف و روضه‌خوان و مؤذن و مدرس و طلاب که در همان مسجد سکنی دارند و تعمیرات مدرسه که ذکر شد، نماید».

بدین مفهوم که ۱۰ درصد عواید مسجد حق متولی و ۱۰ درصد برای تعزیه سیدالشهدا اختصاص یابد و بقیه درآمد مسجد به مصارف خود مسجد طبق وقف نامه برسد.

همچنین در این سند تاریخی اضافه شده است: «متولی در هر جایگاهی که باشد در زیاد و کم کردن خدام و عزل و نصب آن‌ها مختار است و اگر چیزی از منافع اضافه بیاید، متولی چیزی که نفعی داشته باشد، دریافت و وقف کند بر مسجد با شرایطی که ذکر شد و چنانچه ممکن نبود متولی مختار است آن منافع زاید را صرف خیرات و معبرات و زوار قبور ائمه نماید».

این مسجد زیبا می‌تواند نماد معماری در دوره قاجار در سمنان محسوب شود. شکوه معماری اسلامی در عصر معاصر در این مسجد زیبا به چشم می‌خورد که از اهمیت بسیاری برخوردار است. اگر سری به سمنان زدید، حتما از این اثر تاریخی و معماری ایران عصر قجر دیدن کنید و شکوه معماری ایرانی-اسلامی را در این مسجد از نزدیک مشاهده کنید.

خبرگزاری پانا استان سمنان با هدف شناساندن بیشتر ظرفیت‌های کم‌نظیر و جذاب گردشگری، تبدیل استان سمنان از معبر به مقصد گردشگری و آشنایی بیش از پیش مسافران نوروزی و گردشگران داخلی و خارجی با اماکن و بناهای تاریخی، گردشگری و جاذبه‌های طبیعی و دیدنی استان، به معرفی جاذبه های گردشگری این خطه می‌پردازد.

استان سمنان که به دارالمرحمه معروف است با مساحت نزدیک به ۹۷ هزار و ۵۰۰ کیلومتر مربع یکی از پهناورترین استان‌های کشور ایران است که با پنج و ۹ دهم درصد مساحت کل کشور، از این نظر هفتمین استان ایران محسوب می‌شود.

این خطه از جانب شمال به استان‌های خراسان شمالی، گلستان و مازندران، از جنوب به استان‌های خراسان جنوبی و اصفهان، از شرق به استان خراسان رضوی و از غرب به استان‌های تهران و قم محدود است؛ بر این پایه و به دلیل موقعیت جغرافیایی همجواری با پایتخت و هفت استان مهم کشور، این استان از اهمیت زیادی برخوردار است.

در حالی سالانه افزون بر ۱۵ میلیون زایر با عبور از شهرستان‌های مختلف استان پهناور سمنان به زیارت حضرت علی بن موسی الرضا(ع) در مشهد مقدس می‌روند که دست کم یک شب در استان اقامت می‌کنند؛ از این رو، تبدیل استان سمنان از معبر به مقصد گردشگری یکی از برنامه‌های مهم حوزه گردشگری و مورد تاکید محمدرضا هاشمی استاندار این استان است.

استان سمنان دارای بیش از یک هزار و ۸۳۳ اثر تاریخی، فرهنگی، طبیعی و معنوی شناسایی شده است که ۸۶۸ اثر از این تعداد در فهرست آثار ملی ثبت شده قرار دارد.

دانش آموز خبرنگار: کوثر پریمی