تشریح آخرین وضعیت دریاچه ارومیه/کاهش ۱۸ درصدی مصرف آب کشاورزی

به گزارش خبرنگار اجتماعی پانا، مسعود تجریشی پیش از ظهر امروز در نشست خبری آخرین وضعیت دریاچه ارومیه و اقدامات ستاد احیاء با اشاره به بحران آب در کشور اظهارداشت: کشور به جز بحران هایی که وجود دارد با بحران آب نیز روبروست و این موضوع می‌تواند منجر به بروز بسیاری از مشکلات محلی، منطقه‌ای، سیاسی و امنیتی شود و اگر چاره ای برای آن نداشته باشیم با مشکلات بزرگی روبرو خواهیم شد.

افزایش آگاهی مردم نسبت به بحران کم‌آبی و تغییر اقلیم

وی با بیان اینکه مردم نسبت به بحران کم آبی و تغییر اقلیم آگاه شده‌اند، ادامه داد: نکته‌ای که اهمیت دارد راهکارهای مدیریت بحران است و تمام حرف‌هایی که زده می‌شود باید به راهکار تبدیل شود.

تجریشی در ادامه با بیان اینکه احیاء دریاچه ارومیه باید مدلی برای کل کشور باشد، بیان کرد: در کل کشور باید مصرف آب کاهش یابد. محیط زیست یکی از مصرف کنندگان آب کشور است، اگر میزان بارش ها کم می‌شود نباید فقط محیط زیست آن را متحمل شود. کشاورزی و مردم هم باید متحمل شوند و برای اینکه چرخ صنعت و کشاورزی بچرخد باید راهکارهای ستاد به چالش کشیده شود و حرف ها تبدیل به عمل شود.

وی ادامه داد: هر اقدامی که در ستاد انجام می شود باید مطمئن باشیم که اثر سوء نداشته باشد. ستاد احیاء از تمام ظرفیت های ملی و بین المللی استفاده می کند و هر اقدام صورت گرفته منجر به خراب شدن وضعیت نمی‌شود و برای رسیدن به این هدف همه بخش ها باید خسارت هایی را متحمل شوند و این خسارت ها نباید فقط به اکوسیستم و دریاچه‌ها وارد شود. در واقع هم باید دریاچه به شرایط پایدار برسد و هم اکوسیستم وضعیت مطلوبی داشته باشد.

وی با اشاره وضعیت دریاچه ارومیه در یکماه گذشته گفت: هدف ما تراز ۱۲۷۴ است و دریاچه باید ۱۴ میلیارد مکعب آب داشته باشد و سطح دریاچه باید ۴۳۳۳ کیلومتر مربع باشد که در طول سه سال اخیر سطح، تراز و حجم دریاچه تغییر کرده و وضعیت دریاچه تثبیت شده است.

تثبیت وضعیت دریاچه نسبت به سال ۹۲

تجریشی ادامه داد: روند کاهشی دریاچه که طی ۲۰ سال گذشته منتهی به سال ۹۲ صورت گرفته در طول سه چهار سال اخیر وجود نداشته است‌ و وضعیت دریاچه تثبیت شده است.

میزان تبخیر دریاچه ارومیه سالانه یک متر است

وی با بیان اینکه میزان تبخیر دریاچه ارومیه سالانه یک متر است، بیان کرد: از آبان ماه تا اردیبهشت ماه آب وارد دریاچه ارومیه می شود و از خردادماه تا آبان ماه هیچ آبی از روان آب ها که ناشی از بارش است به دریاچه ارومیه وارد نمی شود. از الان تا اواخر مهرماه سطح تراز و حجم دریاچه کم می شود و هزاران سال است که این اتفاق افتاده و مختص سالهای اخیر هم نیست.

این مقام مسئول افزود: متخصصان درباره وضعیت دریاچه ارومیه می گفتند اگر طول دو تا سه سال وضعیت دریاچه تثبیت نشود احیاء دریاچه غیرممکن است و نمونه آن را هم در دنیا داشته ایم که نتوانسته اند وضعیت دریاچه را در مدت زمان تعیین شده تثبیت کنند. ما نیز در ستاد برنامه ریزی کردیم که هر طور شده بتوانیم وضعیت دریاچه را در مدت زمان تعیین شده تثبیت کنیم.

وی ادامه داد: قرار بود برای تثبیت وضعیت دریاچه ارومیه دو طرح "نکاشت" و "به کاشت" اجرا شود. برای اینکه بتوانیم در سال سوم وضعیت دریاچه را تثبیت کنیم رهاسازی آب از دریاچه را انجام دهیم و گفتیم طرح به کاشت را انجام می دهیم و قرار شد سهمیه کشاورزان را با توجه به نیازشان تعیین کنیم .

مدیر دفتر برنامه ریزی و تلفیق ستاد احیاء دریاچه ارومیه ادامه داد: در امریکا و استرالیا چون دچار خشکسالی های مدید بودند و برای آن ها حفظ اکوسیستم مهم بوده پولی را سالانه به عنوان خدمات زیست محیطی ارائه می دهند و آب را از مصرف کننده ها می خرند و به سمت اکوسیستم رها می کنند. عمده مصرف آب حتی در کشورهای صنعتی کشاورزی است. آب را به خدمات با ارزش اقتصادی بالاتری می دهند. بنابراین موضوع عجیبی نبوده است ولی در منطقه برای اولین بار است که انجام می شود.

وی ادامه داد: در سال ۹۳ ستاد تشکیل شده و مصوبات را گرفتیم و وارد طرح شدیم و نتوانسته بودیم که این زمینه را برای اجرای طرح انجام دهیم. پس از اینکه تمام فرایند انجام شد یک عقب نشینی صورت گرفت و علت آن به خاطر سیاسی کاری برخی نمایندگان بود.

طرح "به‌کاشت" هیچگاه اجرا نشد

تجریشی در ادامه با تأکید بر اینکه طرح به کاشت هیچگاه انجام نشده است، گفت: تا مهر سال ۹۵ که سال آبی شروع شد ۱۸ درصد مصرف آب کشاورزی سدها را به ادعای وزارت نیرو کاهش دادیم و به جای به کاشت با تعامل با وزارت نیرو مدیریت ورودی آب به سدها را کاهش دادیم و آب بیشتری را آزاد و به سمت دریاچه فرستادیم.

وی با بیان اینکه در محدوده دریاچه ارومیه بیش از نیاز کشاورزان آب به کشاورزان داده می شود، گفت: شرایطی را فراهم کرده ایم که کشاورز را مجبور می کنیم آب بیشتری مصرف کند یعنی زمانی که آبی نیاز نیست آب را در لوله ها رها می کنیم و بجای اینکه به کشاورز آموزش دهیم آب را رها می کردیم و کشاورز نمی دانست که باید چه کار کند. این اقدام باعث شد تا در جنوب دریاچه ارومیه ۲۵ درصد بیش از نیاز محصولات کشاورزی آب به کشاورز دهیم بدون اینکه کشاورز متقاضی استفاده از آب باشد. این آب اضافه به جنوب دریاچه ارومیه می رفت و سالی ۷۰ میلیون لیتر مترمعب آب تبخیر می شد.

تجریشی در ادامه سخنان خود با بیان اینکه کاهش مصرف آب بدون اینکه اثری در تولیدات محصولات کشاورزی داشته باشد یک سیاست موفق بوده است، گفت: ۱۸ درصد آب کم شده است و به ادعای معاون وزیر جهاد کشاورزی اقدام انجام شده درآمد کشاورزان افزایش پیدا کرده است و کاهش درآمد نداشته ایم.

مدیر دفتر برنامه ریزی و تلفیق ستاد احیاء دریاچه ارومیه درباره سهم تغییر اقلیم در وضعیت دریاچه ارومیه توضیح داد: اینکه می گویند تغییر اقلیم بیشترین سهم را در خشکی دریاچه ارومیه داشته است و نقل قول می کنند که وزارت نیرو و بسیاری از متخصصان ۷ سال پیش وقتی در رابطه با خشکی دریاچه صحبت می کردیم، مقصر را تغییر اقلیم اعلام می کردند که در این رابطه مستنداتی هم وجود دارد و اعلام کردند ۹۵ درصد خشک شدن دریاچه به تغییر اقلیم بر می گردد.

نباید همه تقصیرها را به کاهش بارش ربط دهیم

وی ادامه داد: در سال ۸۴ تا ۸۸ ما میانگین بارش ۴ ساله را ۳۰۰ میلی متر بوده است که تراز دریاچه ۱۸۰ سانتی متر کاهش پیدا کرده است. از سال ۸۸ تا ۹۲ بارش ها ۱۰ درصد افزایش پیدا کرده است و ۳۴۰ میلی متر شده است و ۱۳۰ سانت تراز دریاچه کاهش پیدا کرد. سال ۹۲ تا ۹۶ در زمان دولت تدبیر و امید که رئیس جمهور قول داد که وضعیت دریاچه احیا می شود، بارش ها ۲۶۷ میلی متر بوده است که نسبت به سال ۸۸ میزان ۱۰ درصد کاهش بارش داشتیم و نسبت به سال ۹۲ بیش از ۲۰ درصد کاهش بارش داشتیم ولی می بینیم که ۱۰ درصد تراز دریاچه بیشتر کاهش پیدا نکرد. این موضوع نشان می دهد که نباید همه تقصیرها را به کاهش بارش ها ربط دهیم.

تجریشی اضافه کرد: گزارشی تهیه شده توسط یکی از محققان ایرانی دانشگاه فلوریدا که الان در دانشگاه تهران مشغول است. در این گزارش ۱۳ هزار سال تغییرات بارشی حوضه آبریز دریاچه ارومیه را با استفاده از عمق سنجی ایزوتوپی تحلیل کرده و به جمع بندی رسید که در طی این ۱۳ هزار سال هر ۳، ۶ و یازده سال دارای تناوب های خشکی بوده ایم. یعنی همیشه بارش های دریاچه کاهش داشته و نوسانات بارشی را داشته است ولی هیچ وقت خشک نشده بوده است.

این مقام مسئول افزود: اگر به وضعیت دریاچه ارومیه در سال ۷۲- ۷۳ نگاه کنیم می بینیم که بارش های زیاد و سیلاب ها، آب را به دریاچه وارد می کرده است و آب عمدتا از طریق سیلاب ها به سطح دریاچه ارومیه وارد می شده است. وقتی سد ساخته می شود و آب تنظیم می شود باعث می شود که سیلاب ها پشت سدها ذخیره شود و در تابستان استفاده کنیم. سد ساخته شده و اجازه ندادیم سیلاب ها به سمت دریاچه برود. وقتی سد ساخته می شود در تابستان کشاورزانی که در گذشته زراعت می کردند و آن را مدیریت می کردند این شیوع را تغییر دادند و به سمت باغداری رفتند.

تغییر الگوی استفاده از آب توسط کشاورزان

وی تصریح کرد: به مرور زمان الگوی استفاده از آب از زراعت به سمت باغ می رود و از سمت باغ به سمت زراعت هایی می رود که پر مصرف هستند. به طوری که در گذشته کاشت انگور و توتون در این منطقه وجود داشته ولی الان سیب و چغندر قند شده است. اتفاقی که افتاده این است که کشاورزان به آب هایی وابسته شده اند که از سد تأمین می شود. این تغییرات عمدتا به سیاست های حاکمیتی که لحاظ شده است.

تجریشی تصریح کرد: ما در وضعیت دریاچه ارومیه شاهد تغییرات اقلیمی و نوسانات هستیم که سهم آن حدود ۲۰ درصد کاهش روان آب است که سالانه ۱.۷ دهم میلیارد متر مکعب آب می شود. یعنی در ۲۰ سال قبل ۸.۷ آب تجدید پذیر داشتیم بارش ها کاهش پیدا کرد و این کاهش باعث شد آب تجدید پذیر شد ۷ میلیارد متر مکعب آب. همزمان با این کشاورزان الگوی مصرفی را تغییر دادند و توسعه کشاورزی رونق پیدا کرد به طوری که ۳۰۰ هزار هکتار کشت آبی خود را به ۴۸۰ هزار هکتار افزایش دادند. اگر در نظر بگیریم که هر هکتار ۱۰ هزار متر مکعب آب نیاز دارد. ۱.۸ میلیارد متر مکعب آب به واسطه توسعه سطح کشت زیر آبی، آب بیشتر مصرف کردم.

وی ادامه داد: سهم تغییر اقلیم و سهم سیاست های نادرست در توسعه کشاورزی ناپایدار که باعث افزایش مصرف آب می شود پنجاه پنجاه است.

۹۰ درصد آب مصرفی حوضه آبریز دریاچه ارومیه مختص کشاورزی است

مدیر دفتر برنامه ریزی و تلفیق ستاد احیاء دریاچه ارومیه درخصوص اظهارنظر برخی منتقدان در مورد مصرف آب سدها برای مصارف صنعت، شرب و بهداشت بیان کرد: عمده آب مصرفی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه به کشاورزی اختصاص دارد. در واقع طبق برآوردها ۵ میلیارد مترمکعب آب در بخش کشاورزی مصرف می‌ شود در حالی که تنها ۵۰۰ میلیون مترمکعب آب در صنعت، شرب و بهداشت استفاده می‌ شود لذا ۹۰ درصد آب مصرفی در حوضه آبریز دریاچه ارومیه مختص کشاورزی و تنها ۱۰ درصد آن به شرب، صنعت و بهداشت اختصاص می یابد.

وی ادامه داد: با توجه به مصرف بالای آب در بخش کشاورزی، وضع اقتصادی کشاورزان این منطقه باید خوب باشد اما واقعیت این است که درآمد کشاورزان این منطقه از متوسط کشوری پایین ‌تر است. یعنی هر ۱۰ مترمکعب آب، یک دلار ارزش افزوده ایجاد کند که این رقم در کشور ما ۲۰ سنت و در حوزه دریاچه ارومیه ۱۵ سنت است.

تجریشی در ادامه با بیان اینکه طی سه برنامه توسعه موفق نشدیم بهره ‌وری را افزایش دهیم، بیان کرد: ارزش دلار در این زمان چند برابر شده در صورتی که نتوانستیم بهره وری را در بخش کشاورزی افزایش دهیم بنابراین فعالیت کشاورزی ما یک فعالیت غیراقتصادی است. پس اینکه گفته می شود ستاد احیاء دریاچه ارومیه کشاورزی را از بین می برد اینگونه نیست و در مورد کشاورزی حرف می زنیم که از دست رفته بود و ما با اقدامات ستاد سعی داریم که کشاورزی نیز همچنان ادامه داشته باشد.

مدیر دفتر برنامه ریزی و تلفیق ستاد احیاء دریاچه ارومیه با اشاره به آسیب های ناشی از کشاورزی حوضه آبریز دریاچه ارومیه گفت: وضعیت کشت چغندرقند یک مثال بسیار بارز است، در این منطقه چغندرقند تولید و به شهرهای مشهد و اصفهان فرستاده می ‌شد چرا که این دو شهر آب کافی برای تولید چغندر قند نداشتند. اما واقعیت آن است که کشت و انتقال چغندرقند در منطقه ارومیه و انتقال آن به سایر شهرها به چه قیمتی اتفاق می‌ افتد و این اقدام اساسا توجیه اقتصادی ندارد.

وی افزود: اگر ۳۰۰ هزار تن شکر خام وارد کنیم ۱۸ میلیون دلار هزینه دارد در حالی که در کشور هزینه حمل و نقل آن تنها به ۲۰ میلیون دلار می ‌رسد. تولید چغندرقند تولید یک محصول پر آب است و نتوانسته اقتصاد محلی، خانوار و کشور را به جایگاه خوبی برساند. پیش از این انگور به شکل دیم کاشته می‌ شد اما در شرایط حاضر سیب جایگزین آن شده چون نتوانسته ‌ایم زنجیره ارزش در این منطقه را برای سیب ایجاد کنیم.

به گفته وی ، با صرف ۲۰۰۰ میلیارد تومان اعتبار، دریاچه ارومیه به وضعیت تثبیت رسیده که از این مبلغ بالغ بر ۴۰۰ میلیارد تومان برای مکانیزه کردن کشاورزی هزینه شده است.

وی در ادامه با تأکید بر اینکه باید مباحث بهداشتی ناشی از خشک شدن دریاچه ارومیه جدی گرفته شود،تصریح کرد: ۵ تا ۷ میلیارد دلار هزینه احیای دریاچه ارومیه در مدت ۱۰ سال است. هزینه بهداشتی ناشی از خشک شدن دریاچه "آونز" ۲۰ میلیارد دلار است. سلامت مردم برای ستاد احیای دریاچه ارومیه حائز اهمیت است. در این منطقه پهنه‌ های وسیعی از تپه ‌های ماسه ‌ای در حال حرکت هستند بنابراین کنترل غبار یکی از اقدامات مهم در این سال‌ ها بوده است که در این زمینه سازمان جنگل‌ ها را وارد کار کردیم.

افزایش تشعشعات از کف دریاچه ارومیه

وی افزود: طبق مطالعات ما طی پنج سال منتهی به ۱۳۹۵ با کاهش سطح دریاچه ارومیه میزان برگشت تشعشعات از کف دریاچه افزایش یافته است، به صورتی که با کاهش ۲.۵ برابری تراز، ‌تشعشعات چهار برابر شده است. اولین اثرات این تشعشعات بیماری ‌های چشمی به ویژه آب مروارید است. با خشک شدن دریاچه درصد اشعه UV نیز افزایش می ‌یابد که در تمام دنیا ثابت شده اشعه UV باعث سرطان پوست خواهد شد.

تجریشی تصریح کرد: همچنین یکی از موارد بهداشتی دیگر وجود گرد وغبار نمکی در این منطقه است که امکان بروز بیماری ‌ها در معده و روده را افزایش می ‌دهد. افزون بر این باقی مانده سموم با خشک شدن دریاچه توسط غبار بلند شده و وارد بدن انسان می ‌شوندو این اتفاق در دریاچه آرال نیز رخ داده است و با خشک شدن این دریاچه کودکان ناقص به دنیا آمدند. البته سعی شده فعالیت ‌ها به سمتی برود که مانع خیزش گرد وغبار در حوزه آبریز دریاچه ارومیه شویم.

نگرانی از وضعیت سلامتی مردم منطقه

وی ادامه داد: دانشگاه علوم پزشکی تبریز مطالعاتی را از سال قبل در این زمینه شروع کرده است و روستا به روستا تغییرات اپیدمولوژی را بررسی می‌ کند. از طرفی در حال حاضر طرح کهورت نیز در حال اجرا است و گزارش اولیه این بررسی ‌ها نشان می ‌دهد وضعیت سلامتی در این منطقه جای نگرانی دارد. همچنین مطالعات تأثیر خشکی دریاچه ارومیه به سمت دام، گیاهان و خاک نیز حرکت کرده و در این حوزه‌ها نیز مطالعاتی آغاز شده است.

وی تریح کرد: در آغاز کار ستاد احیاء دریاچه از خانه ‌های بهداشت گزارش‌ هایی درباره برخی بیماری ‌ها به دست ما ‌رسید و گزارش‌ هایی درمورد سقط دام دریافت کردیم. این موضوع باعث نامه ‌نگاری رئیس ستاد احیای دریاچه ارومیه با وزیر بهداشت شد و از وزارت بهداشت درخواست کردیم درمورد آثار بهداشتی ناشی از خشکی دریاچه ارومیه پیگیری صورت گیرد که سال گذشته معاون وزیر بهداشت از منطقه بازدید کرد و اجرای طرح کهورت آغاز شد.

مدیردفتر برنامه ریزی و تلفیق ستاد احیاء دریاچه ارومیه گفت: همچنین قراردادی با دانشگاه علوم پزشکی تبریز منعقد کردیم و کمیته سلامت در این دانشگاه به عنوان شاخه‌ ای از ستاد احیای دریاچه ارومیه تشکیل شده است. برای حفظ بهداشت و سلامت مردم این منطقه هر کاری که لازم باشد انجام می ‌دهیم.