​داستان لیر و آسایش نافرجام او

لیرشاه، داستان یک شاه و بخشش های بی منطق او سالهاست که تبدیل به یک مثل و عبرت انسان گشته است. لیرشاه در هر زمان و هر مکان پیدا می شود و سعی می کند که عمل احمقانه را تکرار کند. موضوع لیرشاه و عمل او و سرانجام فرجام دراماتیک او، موضوع یک شاه نیست. موضوع بشر است که سالیان سال آن را تکرار می کند.

البته این ظاهر داستان است اینکه یک شاه به مثابه یک فرد قدرتمند یا مالک در پی بازنشستگی خود و آسوده زیستن یا به عبارتی شاد و هوسرانی با زیردستانش است. او سالها تلاش نموده و مالک سرزمینی است که در هر نقطه آن می تواند به آسودگی بزید و شاد باشد. اما اکنون دیگر زمانه ای است که شاه نمی خواهد فکر کند و در پی دستاورد تازه ای باشد. او می خواهد که دیگران یعنی دخترانش بجای او فکر کنند و او استراحت کند. اما آسوده زیستن هم بهایی دارد که هر کس نمی تواند آن را به راحتی بپذیرد.

نمایش «لیرشاه» به کارگردانی «محمد عاقبتی» نمونه ای از پارودی در دوران پسامدرن است. در تعریف اولیه از پارودی می توانیم بگوییم که پارودي يعني حاشية آواز يا آواز حاشيهاي يعني يك صداي اصلي و يا نقادي اصلي وجود دادر و گروهي در حاشيه، با اين صداي مركزي شوخي ميكنند به بيان ديگر، در كنار صداي مركزي، يك صدايي در حاشيه براي شوخي، نه تخريب، به نام پارودي يا پاراديا وجوددارد. پارودي از يك سو تراگونگي سبكي بيش متن را نسبت به پيش متن بيان ميكند و از سوي ديگر داراي كاركرد تفنني است .

اما تعریف پارودی در دوران پسامدرن به تعاریف «باختین»، «ژنت» و «رولان بارت» اشاره شده است که ما در این نوشتار بر روی تعریف «ژرار ژنت» از پارودی پرداخته ایم.

ژنت در کتابش واژه فرامتنی را برای هر گونه ارتباط بین یک متن(فرامتن) که به صورت غیرانتقادی به متن مقدم تری (پیش متن) متصل گردیده به کار می برد. او چنین بیان می دارد که انواع ارتباط بین فرامتن و پیش متن از دو نوع کلی می باشند: یکی تغییر شکل و دیگری تقلید. تغییر شکل فقط می تواند برای متون به کار رود و تقلید فقط برای سبک و انواع ادبی. او تقلید را برای فرامتنی در نظر می گیرد که در تقلید سبک به کار می رود. از سوی دیگرف پارودی و تقلید هجوآمیز همیشه بر تغییر شکل متکی اند. تفاوت بین تغییر شکل و تقلید در حقیقت به عنوان تفاوت بین پارودی و تقلید هجوآمیز از یک سو و تقلید سبک و کاریکاتور از سوی دیگر در نظر گرفته شده است.

در ادامه ژنت خط تمایز بین پارودی و تقلید هجوآمیز را معین می کند. به اعتقاد او، این خط مرزی همان خط مرز بین تقلید سبک و کاریکاتور است. معیار تشخیص این تفاوت حالت انواع فرامتنی هاست. او سه حالت عمده را از سه حالت عمده را از هم متمایز می کند : حالت خنده آمیز، حالت طعنه آمیز، و حالت جدی . با این همه ژنت تداخل بین این حالات را از نظر دور نداشته است. حالت پارودی مانند حالت تقلید سبک خنده آمیز است. حالت تقلید هجوآمیز همانند حالت کاریکاتور طعنه آمیز است. حالت جدی به انتقال و جعل اختصاص داده می شود.

ژنت معتقد است که پارودی به عنوان نوعی فرامتنی موضوع اصلی خود(پیش متن) را تغییر می دهد و در عین حال این تغییر باید در حالت خنده آمیز باشد نه طعنه آمیز و نه جدی. در عین حال او واژه تغییرشکل را فقط برای متون در نظر می گیرد. این محدودیت در تعریف دیگر او از پارودی به صورتی شفاف تر دیده می شود؛ پارودی در این تعریف او « به صورت کلی تغییر شکل متن در حد بسیار کم می باشد.»

می توان گفت که «لیرشاه» محمدعاقبتی به این تعریف «ژنت» بسیار نزدیک تر است. تغییر شکل در حد بسیار اندک. البته نباید کنایه هایی که در متن نمایش دیده می شود را از چشم دور داشت. کارگردان در این اثر نگاهی هجو آمیز به لیرشاه داشته است. لیر از دخترانش می خواهد که میزان علاقه خود را به او با هدایایشان نشان دهند. هر کدوم هدیه ای به او می دهد. که دلالت بر عنصر کنایی دارد. یک موتورسیکلت، عروسک های خیمه شب بازی و ...

با وجود این هسته اصلی داستان همچنان حفظ شده است. دو دختر بزرگ تر به پدر پشت می کنند و لیرشاه در پناه دختر کوچک تر قرار می گیرد اما بزودی با کشته شدن دختر لیرشاه نیز به دختر می پیوندد.

نگاه کنایی کارگردان در پارودی «لیرشاه» به مسئله قدرت است. جایی که دلقک خطاب به لیرشاه می گوید که بهتر بود خود قدرت را رها می کرد آنقدر عمر کرده که پیر و فرتوت شده است. نگاه دیگر به این اثر، بهتردیدن و ژرف شدن در زوایای مختلف زندگی است. گویی که ما با بهتر دیدن و مشاهده عقوبت افراد می توانیم از عقوبت مشابه آن برای خود جلوگیری کنیم.