از تخلیه ۲ روستای در اطراف دریاچه ارومیه تا مهار ریزگردهای نمکی

سایت «جبل‌کندی» که یکی از کانون‌های اصلی گرد و غبار دریاچه ارومیه است در ۴۰ کیلومتری شمال شهر ارومیه واقع شده است و از روستاهای مشرف به دریاچه است. از آنجا که یکی از کانون‌های اصلی گرد و غبار در این روستا واقع شده است و در یک کیلومتری آن حدود ۶ هزار هکتار از زمین‌ها به شن‌های روان تبدیل شده است، این منطقه تهدیدی برای روستاها و باغ‌ها و اراضی کشاورزی اطراف به شمار می‌رود.

یکی از طرح‌هایی که ستاد احیای دریاچه ارومیه در این منطقه در دست اجرا دارد، «طرح‌ تثبیت کانون‌های تولید ریزگرد» است. در این باره فرهاد سرخوش، مدیر دفتر استانی ستاد احیای دریاچه ارومیه در آذربایجان غربی در حاشیه این بازدید گفت: هدف از احیای دریاچه ارومیه، احیای زندگی و معیشت مردم منطقه است. مهم‌ترین اولویت در احیای دریاچه، تثبیت ریزگردها بود چون هرچه وسعت دریاچه ارومیه کوچک‌تر شود، وسعت ریزگردها زیاد می‌شود.

۲ روستای اطراف دریاچه ارومیه از سال ۹۳ خالی از سکنه شد

وی افزود: ریزگردها به سمت استان‌های آذربایجان شرقی و غربی و روستاهای اطراف دریاچه ارومیه روانه می‌شد و شدت آن به حدی بود که دو روستای اطراف دریاچه از سال ۹۳ تخلیه کردند و مردم مجبور شدند به روستاهای دیگر بروند زیرا ریزگردها موجب خشکی درختان و باغ‌های آنها شده بود. ریزگردهای ارومیه مانند خوزستان از خاک نیست بلکه ریزگردهای نمکی است و روی هر بوته‌ای بنشیند آن را خشک می‌کند و موجودات زنده را از بین می‌برد.

مدیر دفتر استانی ستاد احیای دریاچه ارومیه در آذربایجان غربی ادامه داد: در سال‌های ۹۳ و ۹۴ با کوچک‌ترین باد، توفان نمک به آذربایجان شرقی و اطراف دریاچه می‌رسید. بنابراین یکی از اولویت‌ها تثبیت ریزگردها بود. با توجه به اینکه این محدوده، منطقه حفاظت شده بود از سوی سازمان محیط زیست بخشی از منطقه تثبیت و مناطقی که خارج از محیط زیست بود، از سوی اداره کل منابع طبیعی استان آذربایجان غربی تثبیت شد.

کاشت گونه‌های سازگار با ریزگردهای نمکی

سرخوش اضافه کرد: ۴۵ هکتار از منطقه «جبل‌کندی» از سوی محیط زیست مالچ‌پاشی و ۴۸۰ هکتار هم نهال‌کاری شد و درختان شورگز کاشته و نگهداری از این مجموعه به اداره کل منابع طبیعی واگذار شد.

همچنین میرصمد سیدموسوی، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان آذربایجان غربی، نیز در ادامه گفت: برای احیای دریاچه ارومیه، پروژه‌هایی تعریف شده است. ما وظیفه‌ای در زمینه افزایش آب دریاچه ارومیه نداشتیم و وظیفه ما تثبیت گرد و غبار منطقه است. در این زمینه پروژه‌های بیولوژیکی و بیومکانیکی انجام شده است و به جرأت می‌توان گفت که ریزگردها تثبیت شده است.

وی ادامه داد: پای بوته‌های «قره‌داغ» که سال ۹۴ کشت شده، به سادگی می‌توان دید هر بوته تا چند تن، گرد و غبار را تثبیت کرده است. یک پروژه دیگر ما احداث بادشکن غیرزنده به طول ۱۲۰ کیلومتر در این منطقه بوده است که برای احداث این بادشکن از چوب خشک شده درخت گز استفاده شده است.

مجید موسی‌زاده، مدیر پروژه احیای دریاچه ارومیه در اداره کل منابع طبیعی استان آذربایجان غربی نیز با بیان اینکه قبل از عملیات تثبیت ریزگردها امکان اینکه در این منطقه بایستیم و صحبت کنیم وجود نداشت.

وی درباره چرایی ورود منابع طبیعی به طرح تثبیت کانون‌های ریزگردهای دریاچه ارومیه گفت: ستاد احیای دریاچه ارومیه علاوه بر خشکی دریاچه از مشکلات محیط زیستی دیگری در اطراف دریاچه گزارش‌هایی را مبنی بر بحرانی بودن وضع ریزگردهای نمکی دریافت کرد. سازمان جنگل‌ها احضار شد و از این سازمان خواسته شد این وظیفه را برعهده بگیرد و از بهمن ماه سال ۹۳ کارها آغاز شد و اکنون در کانون‌های تحت حاکمیت مناطق ما منطقه بحرانی وجود ندارد و ریزگردها مهار شده است.

اجرای طرح بادشکن غیر زنده در کانون‌های بحرانی ریزگرد

موسی‌زاده افزود: اتفاق اصلی در خود پارک ملی دریاچه ارومیه بود که ماسه‌های روان به سمت روستاها حرکت می‌کرد و ماسه‌ها خود روستا را از بین می‌برد و گرد و غبار ناشی از آن می‌توانست تا ۵۰۰ کیلومتر دورتر برود. چندین پروژه بود که شامل مدیریت هرزآب، عملیات بیولوژیک، عملیات بیومکانیک و عملیات بیابان‌زدایی بود. در منطقه جبل‌کندی کار را محیط زیست انجام داد و چون تجربه نداشت ستاد احیا تصمیم گرفت تا کار را منابع طبیعی انجام دهد.

وی افزود: در مجموع در این منطقه ۸۳۰ هکتار قرق شد و ۴۸۰ هکتار عملیات کاشت انجام شد. در اینجا جنگل‌کاری انجام نمی‌شود بلکه با ریزگردها مقابله می‌شود به‌طوری که کمربند حفاظتی ایجاد شده است تا گرد و غبار مهار شود. اکنون در این منطقه تا خود دریاچه حدود ۱۳ کیلومتر فاصله دارد در حالی که همین منطقه قبلا داخل دریاچه ارومیه بود.

موسی‌زاده گفت: کار اجرایی در این منطقه بسیار سخت است و همه چیز به شدت علیه کاشت بوته بود و محدودیت شدید گونه وجود دارد. در این طرح از گونه‌های بومی منطقه استفاده شد. دو گونه بومی شناسایی شد و سال اول کشت بافت صورت گرفت. دو گونه «قره‌داغ» و «شورگز» کاشته شد که جلوی سرعت باد را می‌گیرد.

مدیر پروژه احیای دریاچه ارومیه در اداره کل منابع طبیعی استان آذربایجان غربی افزود: بادشکن غیرزنده که تجربه‌ای از مناطق کویری بود، در این منطقه برای اولین بار انجام شد و به‌صورت شطرنجی است چون جهت وزش باد در این منطقه مشخص نیست. در حالی که در سیستان و بلوچستان جهت وزش باد مشخص است اما اینجا به بادی که می‌وزد، می‌گویند «باد دیوانه». طبق پژوهشی که با معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری انجام شد مدل بادشکن را اجرا کردیم و این بادشکن ۱۳۰ متر طول دارد.

احداث خط انتقال پساب تولید شده در تصفیه‌خانه ارومیه به دریاچه

پس از بازدید از منطقه جبل‌کندی و دریاچه ارومیه، از طرح تصفیه‌خانه فاضلاب ارومیه و خط انتقال پساب آن به دریاچه ارومیه بازدید شد. تصفیه‌خانه فاضلاب ارومیه در شمال شرق شهر ارومیه قرار دارد. کوروش ستار دباغی، مدیر دفتر برنامه‌ریزی، ارزیابی و کنترل طرح‌های آب و فاضلاب ارومیه درباره این طرح توضیح داد: از سال ۹۳ طرح‌های احیای دریاچه ارومیه کلید خورد. شرکت آب و فاضلاب هم مانند سایر دستگاه‌ها یکسری برنامه و اعتبارات برای اجرای طرح پیش‌بینی کرد و سهم خود را در احیای دریاچه مشخص و مصوب کرد.

وی افزود: برای اینکه بتوانیم ۱۰۵ میلیون متر مکعب پساب به پیکره دریاچه ارومیه منتقل کنیم یکسری اقدامات باید انجام می‌دادیم. در این راستا باید ۱۱۰۰ کیلومتر شبکه اصلی و فرعی فاضلاب و ۱۱۵ هزار متر مکعب ظرفیت تصفیه‌خانه ایجاد می‌شد و ۳۰ ایستگاه پمپاژ نیز احداث می‌شد. تاکنون ۱۶۰ میلیارد تومان یعنی ۲۸ درصد از اعتبارات این طرح تخصیص یافته است.

تصفیه‌خانه فاضلاب شهر ارومیه

دباغی با اشاره به مدول سوم تصفیه‌خانه فاضلاب ارومیه گفت: مدول سوم تصفیه‌خانه ارومیه ۶۰ هزار متر مکعب در شبانه‌روز ظرفیت دارد. ظرفیت مدول سه که در قالب طرح‌های احیای دریاچه ارومیه در حال اجراست ۲۱.۹ میلیون‌ مترمکعب در سال است و تاکنون بیش از ۷۹ درصد کار پیش رفته است. برای مدول سوم تصفیه‌خانه فاضلاب ارومیه ۲۲۵ میلیاردتومان اعتبار درخواست کرده بودیم و تاکنون ۱۰۶ میلیاردتومان تخصیص یافته است. اعتباری که برای سال ۹۷ درخواست کرده‌ایم ۴۵ میلیاردتومان است که اگر تخصیص یابد، تا پایان سال عملیات تمام می‌شود و در شش ماهه اول سال آینده به بهره‌برداری خواهد رسید.

مدیر دفتر برنامه‌ریزی و اعتبارات شرکت آب و فاضلاب ارومیه افزود: با تخصیص اعتبارات سال ۹۷ و اتمام طرح مدول سوم تصفیه‌خانه فاضلاب ارومیه سالانه ۵۱.۱ میلیون متر مکعب و در مجموع با گُلمان ۶۰ میلیون متر مکعب پساب از طریق خط انتقال به دریاچه ارومیه منتقل می‌شود.

مهرعلی فتاحی مدیر دفتر اجرایی طرح‌های فاضلاب ارومیه نیز گفت: کل تعهد ما به ستاد احیای دریاچه ارومیه، اجرای حدود ۴۰۰ کیلومتر شبکه فاضلاب است به اضافه ۱۱.۱ کیلومتر خط انتقال پساب است. از کل این شبکه حدود ۱۱۰ کیلومتر تاکنون اجرا شده است. از خط پساب هم حدود ۷ کیلومتر احداث شده است. اگر اعتبارات سال ۹۷ تخصیص داده شود قرار است در برنامه‌های سال ۹۸ به بهره‌برداری برسد. تا کنون برای اجرای مدول سوم تصفیه‌خانه فاضلاب ارومیه حدود ۳۰ میلیاردتومان هزینه شده است و کل برآورد این طرح ۴۵ میلیاردتومان است.

پس از بازدید از طرح‌های انتقال پساب فاضلاب به دریاچه ارومیه، از پروژه احداث شبکه آبیاری تجمیعی بالو بازدید شد. روستای بالو یکی از توابع بخش مرکزی شهرستان ارومیه است که پروژه احداث شبکه آبیاری تجمیعی در این منطقه در دست اجراست.

اجرای طرح آبیاری تحت فشار به روش تجمیعی

آبیاری تحت فشار به روش تجمیعی، رویکردی جدید در توسعه روش‌های آبیاری نوسن است. مدیریت یکپارچه آبیاری و بهره‌برداری بهینه از اراضی، افزایش کارایی مصرف و بهره‌وری آب در کشاورزی و افزایش یکنواختی توزیع آب در مزرعه برخی از مزایای طرح‌هایی تجمیعی است که در دستور کار قرار دارد. اسکندر علیزاده مدیر جهاد کشاورزی شهرستان ارومیه گفت: ۵۶۰۰ هکتار آبیاری قطره‌ای انجام شده است. با اجرای این طرح صرفه‌جویی حدود ۲۵ میلیون متر مکعب در سال صورت می‌گیرد. از طرفی اجرای خط انتقال آب با لوله به میزان ۲۹۵ کیلومتر انجام شده است. لایروبی انهار سنتی به طول ۲۳۸ کیلومتر انجام شده است. هم‌اکنون ۹۰۰ هکتار در حال انجام عملیات هستیم. صرفه‌جویی انجام شده در سال ۴ هزار کیلومتر است و دو هزار کیلومتر هم در دست مطالعه است که در صورت تخصیص اعتبارات اجرا می‌شود.

محمد نباتی، نماینده مشاوره آب راه ساز شهر ارومیه و طراح و ناظر پروژه احداث شبکه آبیاری تجمیعی بالو گفت: پروژه‌ای که وجود دارد آبیاری تحت فشار به اندازه ۳۵۰ هکتار از اراضی تجمیعی آب «خان‌ارخی» است که رودخانه فصلی است. آب مورد نیاز کشاورزی روستای بالو از سوی نهر دائمی سنتی «خان‌ارخی» است که به دلیل کانال‌کشی نکردن مناسب در مسیر این نهر، تلفات زیادی از جمله برداشت‌های غیرمجاز در مسیر انتقال اتفاق می‌افتد. با اجرای این طرح، برداشت‌های غیرمجاز کاهش می‌یابد. تاکنون برای اجرای این طرح ۴ میلیارد تومان هزینه شده است و اگر به همین میزان اعتبار نیز تخصیص یابد طرح تکمیل می‌شود.

صرفه‌جویی ۶ میلیون متر مکعبی آب با اجرای پروژه شبکه آبیاری تجمیعی بالو

وی درباره صرفه‌جویی آب در این طرح نیز گفت: بخشی از نهر «خان‌ارخی» ۱۲۴۰ هکتار است که در چهار بخش تقسیم شده است و هم‌اکنون یک بخش از آن اجرا می‌شود که ۳۵۰ هکتار است و اگر تامین اعتبار شود همه طرح اجرا می‌شود. در این ۱۲۴۰ هکتار قرار است ۶ میلیون متر مکعب آب صرفه‌جویی ‌شود که امیدواریم با تأمین اعتبار لازم تا پایان سال به بهره‌برداری برسد.

در بخش دیگری از این بازدید از جهاد دانشگاهی استان آذربایجان غربی بازدید شد. سید جعفر ایرانی رئیس جهاد دانشگاهی استان شهرستان ارومیه درباره همکاری جهاد دانشگاهی و ستاد احیای دریاچه ارومیه توضیح داد: از سال ۹۷ سه طرح برای ستاد احیای دریاچه ارومیه در دستور کار قرار گرفت که اولین طرح ظرفیت‌سازی برای معیشت جایگزین در ۳۶ روستای پایلوت استان است تا در این روستاها معیشت پایدار گسترس یابد.

مدیرکل جهاد دانشگاهی استان آذربایجان غربی افزود: در این طرح دارایی‌های روستاها از جمله نیروی انسانی و زمین مشخص می‌شود و طبق آن، بسته کسب و کار پیشنهاد می‌شود و سپس برای تسهیل‌گری اقدام می‌شود. از اسفندماه سال ۹۶ کار آغاز شده است و در روستاهای ۶ شهرستان استان اجرا می‌شود. برای هر روستا چند کسب و کار مختلف پیشنهاد شده است و در نهایت با ارزیابی زیست‌محیطی و مالی کارها، دو کار اصلی از جمله بوم‌گردی و گیاهان دارویی پیشنهاد شده است. علاوه بر این در ۹ شهرستان استان یک هکتار کشت گیاهان دارویی انجام می‌شود و خرید تضمینی نیز از سوی جهاد دانشگاهی انجام می‌شود.

کاهش مصرف آب سد حسنلو از طریق اصلاح الگوی کشت

همچنین در بازدید از سد حسنلو و اجرای الگوی کشت در پایاب اراضی این سند جواد محمدی، مدیر بهره‌برداری از تاسیسات آبی شرکت آب منطقه‌ای استان آذربایجان غربی گفت: از سال آبی ۹۲- ۹۳ بر اساس سیاست‌های آبی ستاد احیای دریاچه ارومیه یکسری محدودیت‌ها در محدوده سد حسنلو ایجاد شد. با همکاری جهاد کشاورزی و ستاد احیای دریاچه ارومیه الگوی کشت به سمت محصولات کم‌آب‌بر هدایت شده است. به طوری که در سال ۹۳- ۹۴ حدود ۴۰ میلیون برای ۳۵۰۰ هکتار، آب داده شده است و این میزان اکنون به حدود ۱۵ میلیون متر مکعب کاهش پیدا کرده است و علتش تغییر الگوی کشت بوده است.

سد حسنلو در شهرستان نقده

وی افزود: آبی که از سد حسنلو به وسیله دو ایستگاه پمپاژ به شبکه تزریق می‌شود از سوی چهار تشکل در اختیار کشاورزان قرار می‌گیرد. بر همین اساس امسال یکسری اراضی که تحت کشت یونجه بوده است با هماهنگی ستاد احیای دریاچه ارومیه از رده خارج می‌شود و امسال آخرین سالی است که یونجه کاشت می‌شود و از سال آینده غلات کاشت می‌شود.

محمدی درباره سهم سد برای دریاچه ارومیه گفت: سهم خاصی پیش‌بینی نشده است و فقط به اندازه مصرف کشاورزی مجاز هستیم تا از رودخانه «گدار» آبگیری کنیم. اکنون محدودیت را لحاظ می‌کنیم. در واقع حجم مشخصی برای کشاورزی برداشته می‌شود و مابقی به دریاچه می‌رود. کشاورزی و صنعت است که البته صنعت آن کم است و حدود ۴ دهم میلیون متر مکعب در سال مصرف صنعت است که برای کارخانه چغندر قند مصرف می‌شود.

آبگیری سد کانی سیب در نیمه اول سال ۹۸

آخرین بخش بازدید خبرنگاران، بازدید از طرح انتقال آب از سد کانی سیب به دریاچه ارومیه بود. میکائیل بهادری معاون اجرایی طرح انتقال آب از سد کانی سیب به دریاچه ارومیه گفت: طرح انتقال آب به دریاچه ارومیه برای تامین بخشی از نیاز زیست محیطی دریاچه ارومیه است. برای این موضوع تونلی جهت انتقال آب از بخش جنوبی استان احداث می‌شود و آب را به سمت دریاچه ارومیه منتقل می‌کند. ۲۳۰ میلیون متر مکعب آب از یک رشته تونل به طول ۳۶ کیلومتر به دریاچه منتقل می‌شود.

ورودی تونل انتقال آب از سد کانی سیب به دریاچه ارومیه

بهادری اضافه کرد: با اجرای این طرح نزدیک به ۶۰۰ میلیون متر مکعب آب را در طول سال به سمت دریاچه ارومیه انتقال داده می‌شود. سد کانی سیب نزدیک ۵۵ متر ارتفاع دارد که تاکنون ۲۵ تا ۲۶ متر از این سد ساخته شده است و آبگیری سد برای نیمه اول سال آینده امکان‌پذیر است.