پژوهشگر مرکز تحقیقات ایدز: بیشتر مبتلایان به ایدز بین ۲۵ تا ۳۴ سال سن دارند

ایدز حالا دیگر یک بیماری ناشناخته نیست. خیلی‌ها با آن آشنا هستند و شاید تمام و کمال درباره جزییات این بیماری ندانند، اما این را می‌دانند که یک بیماری مسری است که از روش‌های مختلفی مثل رفتارهای پرخطر احتمال انتقال آن وجود دارد. با این حال، ناشناخته‌های زیادی هنوز درباره اچ.آی.وی. وجود دارد که پژوهشگرانی در مرکز تحقیقات ایدز کشورمان مشغول تحقیق درباره آنها هستند. این متخصصان همچنین درباره اینکه در ایران برای مقابله با ایدز و درمان مبتلایان چه کارهایی باید انجام شود بررسی‌های تخصصی انجام می‌دهند. یکی از این پژوهشگران، دکتر سید احمد سیدعلی‌نقی است که با او گفت‌وگو کرده‌ایم.

آمارهایی از سوی مسئولان درباره ایدز اعلام می‌شود اما می‌خواهیم بدانیم این آمارها چقدر به واقعیت نزدیک یا تخمینی هستند. آیا می‌توانید بگویید آمار مبتلایان به ایدز در کشورمان چند نفر است؟

تخمین‌ها در کشورهای دیگر هم ممکن است متغیر باشد، این تخمین‌ها بر اساس فرمولی است که مشخص می‌کند چه عددی در گروه‌های در معرض خطر داری و بعد چه تعداد از آنها احتمال ابتلا به ایدز را دارند. این عدد ممکن است در سال‌های مختلف متفاوت باشد و این نشان‌دهنده این نیست که آمارها نادرست است. اما در کشور ما آمارهای تخمینی هم چندان دور از همدیگر نیستند. آماری که از سوی وزارت بهداشت اعلام شده عددی حدود ۳۷ هزار مورد ثبت‌شده مبتلا به اچ.آی.وی. در ایران است. آمار تخمینی هم حول و حوش ۶۰ هزار نفر است. فاصله بین این دو عدد، مواردی است که ممکن است تست نداده باشند و از ابتلا به بیماری خودشان خبر نداشته باشند. وزارت بهداشت در تلاش است این آمار تخمین و ثبت را به همدیگر نزدیک کند، این کار با بیماریابی، تشویق به انجام تست، در اختیار قرار دادن ازمایش اچ.آی.وی. برای همه افراد جامعه انجام می‌شود. باید انگ و تبعیض را از بیماران ایدز دور کنیم و افراد بدون نگرانی از طرد شدن و برچسب خوردن، برای آزمایش ایدز به مراکز مشاوره مراجعه کنند و همچنین باید بدانند این تست‌ها رایگان و کاملا محرمانه است و اطلاعاتشان افشا نمی‌شود.

تلاش‌ها برای بیماریابی و تشویق مردم به انجام تست اچ.آی.وی. چقدر موثر بوده؟آیا در سال‌های اخیر تفاوتی ایجاد شده است؟

خوشبختانه کارهای خوبی انجام شده است البته ما با برنامه ۹۰۹۰ سازمان ملل متحد در زمینه ایدز هنوز فاصله داریم. بر اساس این برنامه باید تا سال ۲۰۲۰، ۹۰ درصد موارد مبتلا به ایدز شناسایی شوند، ۹۰ درصد این موارد به سمت درمان رفته باشند و ۹۰ درصد کسانی که برای درمان اقدام کرده‌اند تعداد ویروس در بدنشان مهار شود. با این برنامه فاصله داریم اما واقعیت این است که در مقایسه با کشورهای اطراف وضع خوبی داریم.

منظورتان از وضع خوب چیست؟

مهمترین نکته این است که ایران در زمینه ایدز شفاف عمل می‌کند. بسیاری از کشورهای اطراف ما آمار را غیرواقعی اعلام می‌کنند و در این زمینه شفافیت ندارند اما آنچه از کشور ما به سازمان‌های بین‌المللی ارائه می‌شود کاملا مبتنی بر شفافیت است. این داده‌ها از سراسر کشور جمع می‌شود و اعلام عمومی می‌شود. اما به هر حال باید کارهای بیشتری هم انجام شود، موضوع اچ.آی.وی. تک‌بخشی نیست که بگوییم وزارت بهداشت فقط باید در این زمینه عمل کند، همه نهادها در این رابطه درگیرند، اچ.آی.وی. یک موضوع بین‌بخشی است که لازم است نهادهای مختلف مانند بهزیستی، هلال احمر، شهرداری، سازمان زندان‌ها، آموزش و پرورش، صدا و سیما، اداره کنترل بیماری‌های غیرواگیر و بسیاری از سازمان‌های دیگر باید مشارکت کنند که تعداد مبتلایان کاهش پیدا کند. در هیچ کشوری هم در دنیا این‌طور نیست که تنها یک سازمان توانسته باشد ایدز را مهار کند.

در مقایسه با کشورهای پیشرفته در چه وضعی قرار داریم؟

شیوع اچ.آی.وی. در خاورمیانه روند صعودی دارد. در بسیاری از کشورهای اروپای غربی و کانادا و ... این بیماری به مرحله کنترل رسیده است. در کشورهای اروپای شرقی و خاورمیانه هنوز نگرانی وجود دارد و باید اقدامات کنترلی بیشتری انجام شود. ایران از کشورهایی است که در زمینه مهار اچ.آی.وی. اقدامات خوبی انجام داده است و تیم و استراتژی دارد، اما به هر حال در منطقه پرخطری هستیم که کار را کمی برایمان سخت می‌کند.

در کشور ما تعداد مبتلایان به ایدز افزایش یا کاهش شدیدی داشته یا با یک روند ثابت روبه‌رو بوده است؟

کشور ما در مرحله‌ای قرار دارد که اچ.آی.وی در جمعیت عمومی کشورمان فعلا جای نگرانی ندارد اما به هر حال در جمعیت کلیدی این اتفاق وجود دارد و باید مراقب باشیم که از جمعیت کلیدی به جمعیت عمومی سرریز نشود.

منظورتان از جمعیت کلیدی چیست؟

جمعیت کلیدی شامل پنج گروه می‌شود؛ معتادان، زندانیان، مردان آسیب‌پذیر، زنان آسیب‌پذیر و ترنس‌جندرها. همانطور که گفتم نگرانی بابت شیوع ایدز در جمعیت عمومی کشورمان نداریم اما اگر نتوانیم اچ.آی.وی. را در جمعیت کلیدی کنترل کنیم ممکن است به جمعیت عمومی هم برسد و بنابراین باید در جهت پیشگیری کار کنیم، هرچند که در سال‌های اخیر تابوشکنی‌های خوبی انجام شده است و درباره این بیماری بیشتر از گذشته در رسانه‌ها سخن گفته می‌شود. با اینکه اقداماتی برای بیماریابی و درمان انجام گرفته از جمله اینکه خدمات در مراکز مشاوره درمانی رایگان است و افراد می‌توانند به این مراکز که در سراسر کشور وجود دارد مراجعه کنند، تست اچ.آی.وی. بدهند و خیالشان راحت باشد که اطلاعاتشان محفوظ می‌ماند، در صورت نیاز مورد درمان قرار می‌گیرند، باشگاه‌ یاران مثبت در کل کشور برای مبتلایان به اچ.آی.وی. وجود دارد که به آنها خدمات مختلف مشاوره، اجتماعی، تفریحی و ... می‌دهد.

شما در این جمعیت کلیدی، به کودکان کار و خیابان اشاره نکردید؛ این افراد در معرض خطر جدی نیستند؟

مطالعات خیلی زیادی در این زمینه در کشور ما انجام نشده اما یکی از مطالعاتی که مرکز تحقیقات ایدز انجام داد نشان می‌دهد حدود ۴.۵ درصد از این کودکان مبتلا به اچ. آی. وی. بودند. این آمار از جمعیت حدود هزار نفر در تهران به دست آمد. البته بیشتر این افراد تبعه افغانستان بودند و با توجه به اینکه احتمال ابتلا از طریق تزریق مشترک در کودکان ضعیف است، باید بررسی شود که این انتقال از چه طریقی انجام شده، از طریق آزار جنسی بوده یا نه. در این زمینه هم باید تحقیقات بیشتری انجام شود و هم بهزیستی برای حضور این افراد باید فکری کند.

هر بار، یکی از موج‌های انتقال ایدز مطرح می‌شود. هنوز در موج ابتلا از طریق رابطه جنسی هستیم؟

اگر بخواهیم به آمار تجمعی که از دهه شصت وجود دارند نگاه کنیم، بیشترین آمار ابتلا مربوط به اعتیاد تزریقی است اما وقتی آمار سال‌های اخیر را نگاه کنیم می‌بینیم انتقال ایدز از طریق رابطه جنسی افزایش داشته است و این نشان می‌دهد که روی موج انتقال از طریق رابطه جنسی هستیم و لازم است در این زمینه اطلاع‌رسانی بیشتری انجام شود مخصوصا این خطر با شیوع استفاده از انواع روانگردان‌ها و مواد مخدر بیشتر می‌شود.

رشد ابتلا به ایدز در بین زنان چقدر است؟

ابتلا به ایدز در بین زنان هم بیشتر از قبل شده است، زمانی آمارها در این زمینه تک‌رقمی بود مثلا دو درصد از تعداد مبتلایان زنان بودند اما این آمار در حال افزایش است. هنوز تعداد مردان مبتلا به ایدز بیشتر است اما آمار زنان مبتلا به اچ.آی.وی. رو به زیاد شدن است.

با روند افزایش ابتلای زنان به ایدز، برای پیشگیری از ابتلای نوزادان چه کارهایی انجام شده است؟

خوشبختانه این تصمیم اجرایی شده است که تست اچ.آی.وی. از مادران باردار گرفته شود. اداره کنترل ایدز این موضوع را در پروتکل آورده و از سوی وزارت بهداشت تایید شده است که به عنوان یکی از تست‌های معمول دوران بارداری، این آزمایش هم از زنان باردار انجام می‌شود. اگر مادر مبتلا باشد می‌شود پیشگیری‌های موثری انجام داد که نوزاد مبتلا نشود. الان زوج‌هایی را داریم که هر دو اچ.آی.وی مثبت هستند ولی فرزندشان مبتلا نیست چون از داروهای دوران حاملگی و بعد از تولد نوزاد استفاده شده است.

از نظر سنی هم بررسی شده است که بیشتر مبتلایان در چه گروه سنی قرار دارند؟

بیشتر مبتلایان بین ۲۵ تا ۳۴ سال سن دارند.

آیا شیوع‌شناسی انجام شده است که مشخص شود در کدام شهرها چه میزان ابتلا به اچ.آی.وی. وجود دارد؟ این سوال را برای این می‌پرسم که چند روز پیش خبری مبنی بر تعداد ۷۸ نفر مبتلا به ایدز در یک روستای کوچک در چابهار منتشر و بعد تکذیب شد.

وزارت بهداشت سیستم ثبت دارد یعنی تمام مراکز مشاوره حتی در شهرستان‌ها گزارش تعداد مبتلایان را ارائه می‌دهد. بنابراین تعداد افراد مبتلا به اچ.آی.وی. در هر استان را وزارتخانه دارد، البته آمار به صورت کد و بدون نام شخص. اما در پاسخ به اینکه این تعداد در یک خبر اعلام شد، باید دقت کنیم که در کار علمی نباید درگیر حدسیات و شایعات شد. باید ببینید چه کسی چنین آماری را می‌دهد، شخصی علمی است که این حرف را می‌زند و بر اساس چه شواهدی آمار می‌دهد. اینکه در استان‌های مرزی ممکن است به دلیل تعاملات با کشورهای دیگر آمار ابتلا به ایدز بیشتر باشد انکارپذیر نیست اما تعداد مبتلایان را باید از مقام‌های مسئول شنید و با ارائه آمارهای غیررسمی نباید افکار عمومی را آشفته کرد.