داستان غمبار شاهوار

وقتی صحبت از نامگذاری استان جدیدی در این منطقه می‌شود اولین نامی که به ذهن می‌رسد واژه شاهوار است چراکه این کوه بلند در هوای آفتابی و عاری از گرد و غبار از سایر مناطق شاهرود، بسطام، مجن، کلاته خیج، میامی، بیارجمند، طرود و دهملا دیده می‌شود. نام بسیاری از همایش‌ها، جشنواره‌ها، شرکت‌های بزرگ و حتی مغازه‌های شهرستان برگرفته از این نام است. رشته‌کوهی که نماد طبیعیِ سربلندی و سرافرازی مردم شهرستان شاهرود است، بلندترین قله در شمال شرق ایران مأمن حیات‌وحش و تأمین‌کننده آب شرب و کشاورزی مردم است.

در کنار تمام اینها، چند سالی است معدنی به نام بوکسیتتاش در اثر سهل‌انگاری و بی‌تدبیری مسئولان شهرستان شاهرود بدون استعلام از سازمان محیط زیست و میراث فرهنگی و گردشگری مجوز داده شده و مشغول برداشت از منابع این کوه است. حجم تخریب‌های این معدن به حدی است که پوشش گیاهی و درختان ممنوع‌القطع اورس بسیاری را از بین برده است که تصاویر ماهواره‌ای خودگویای این مدعاست. اینکه این معدن دارای مجوز است یا لوازم اخذ مجوز آن ناقص است جای بحث نیست بلکه سخن از این است که آیا ادامه فعالیت آن به نفع مردم و آینده منطقه است؟

برخی در شهرستان بر این باورند که وجود این معدن با این حجم از برداشت هرچند به بهای ناچیز خام‌فروشی و اشتغال چندین نفر بومی و چند پروژه کوچک در روستای تاش در راستای تحقق اقتصاد مقاومتی است. در مقابل کارشناسان محیط زیست و علم زمین‌شناسی معتقدند این عواید ناچیز در مقابل مضرات و آسیب‌های شدیدی که در آینده متوجه منطقه شاهرود خواهد شد بسیار ناچیز بوده و در واقع معامله الماس با شکلات است.

اخیراَ پس از اطلاع‌رسانی‌های گسترده و برگزاری تجمعات مردمی در محل معدن، گفته شده مبلغ ۱۰میلیارد تومان کمک مالی از سوی این معدن و کارخانه آلومینای جاجرم برای پروژههای عمرانی شهرستان اختصاص داده شده است. مبلغی که با یک حساب سرانگشتی تنها کسر کوچکی از درآمد یک ساله این معدن است.

سوالی که جوانان این شهرستان از مسئولان شهرستان مطالبه دارند این است که اگر به راستی این معدن اینقدر با ارزش است که تا سال‌ها می‌تواند مواد اولیه تولید آلومینوم را تأمین کند؛ پس چرا در قبال تخریب منابع طبیعی و آینده سرزمین‌مان این کارخانه در خود شاهرود احداث و راه‌اندازی نشود؟

آیا همانطور که در قبال تخریب محیط زیست در شاهوار به راحتی کوتاه می‌آییم و به استان مجاور امتیاز می‌د‌هیم، در بحث رفع موانع زیست‌محیطی انتقال آب قطری و بهره‌برداری از معادن پتاس طرود از خود جنمی نشان نمی‌دهیم؟ این تضاد در دفاع از منافع شهرستان بیشتر از همه ذهن جوانان شاهرودی را درگیر کرده است‌. وقتی در اکثر خانواده‌های شاهرودی حداقل یک یا چند جوان بیکار آینه دق پدر و مادرِ پا به سن گذاشته خود شده‌اند و بسیاری از افراد این شهرستان در جستجوی کار مهاجرت کرده‌اند. وقتی می‌بینیم با توجه به بحران آب، کشاورزی منبع عمده درآمد و اشتغال شهرستان، آینده‌ای نخواهد داشت، وقتی می‌بینیم صنعت پایداری وجود ندارد، وقتی می‌بینیم با کاهش شدید جمعیت دانشجوی غیربومی، اقتصاد دانشجویی شهر از بین رفته، وقتی می‌بینیم کارگران البرز شرقی به نسبت قدیم کاهش چشمگیری داشته، وقتی می‌بینیم با اجرای سیاست‌های دولت، اعتبارات پروژه‌های عمرانی به نسبت جاری کمتر از همیشه شده، عقل سلیم حکم می کند به حفظ داشته‌ها و منابع طبیعی‌مان برای حال و آینده همت گماریم.

منابع طبیعی شاهوار قابلیت مهم گردشگری و برگزاری تورهای کوه‌پیمایی را دارند که در بلندمدت به مراتب بیشتر از عواید برداشت از این معدن است آن هم به صورت دائمی و بر پایه اصول حفظ محیط زیست، آبسازی و تضمین آینده فرزندان این مرز و بوم.

بنا به نظر یکی از کارشناسان معدن صخره‌های آهکی که در دامنه شاهوار در حال تخریب است، ظرفیت تأمین ۲۰۰ میلیون متر مکعب آب را داشته که همانند یک سد طبیعی عمل می‌کند که بدون پرداخت هیچ هزینه‌ای و مقاوم در مقابل زلزله به تأمین آب شهرستان می‌پردازد. اما اگر همینطور به سمت قله پیش بروند دیگر شاهوار بلندترین قله شمال شرق ایران نبوده و آبستن وقوع سیل‌های ویرانگر خواهد شد.

فرض کنیم در چند سال آینده بوکسیت معدن شاهوار به هر میزان تمام شد آنگاه برای اشتغال چه باید کرد؟ بهتر نیست از همین حالا با تعطیلی تخریب‌های فعلی بر پایه اصول حفظ منابع طبیعی و محیط زیست با ترویج و بهره‌برداری از مراتع، کاشت و برداشت گیاهان دارویی و ایجاد کمپ‌های کوهنوردی و گردشگری چندین برابر درآمد و اشتغال این معدن را تماماً متوجه شهر خود کنیم نه اینکه ذرهای از سرمایه حیاتی این شهرستان را برای خاموش کردن صدای مطالبه‌گری مردم، به شکل تحقیرآمیزی پیشکش خود ما کنند؟

*روزنامه‌نگار