دلالی رهن و اجاره رحم در ایران؛ درآمد ۳۰۰ الی ۶۰۰ میلیونی دلالان!

اجاره دادن رحم روشی برای تولید مثل است که در آن جنینی که از تخمک و اسپرم یک زوج ایجاد شده، اغلب به دلیل ناتوانی زن در پروراندن جنین، در رحم شخص سوم کاشته می‌شود و تا هنگام رشد طبیعی جنین و زایمان، همراه او خواهد بود. معمولا پس از زایمان، نوزاد به زوجی تعلق می‌گیرد که اسپرم و تخمک از آن‌ها گرفته شده و در زنی که رحم او از هنگام کاشت سلول تا زایمان، میزبان جنین بوده است، در ازای اجاره دادن رحمش به زوج، از آن‌ها مبلغی تحت عنوان اجاره‌ی رحم دریافت می‌کند.

در سطح جهانی، استفاده از رحم اجاره‌ای یک کسب و کار چند میلیارد دلاری است. این کسب‌وکار در ابتدا در اوکراین رونق گرفت اما اکنون گرجستان توانسته است موقعیت اوکراین به عنوان مرکز رحم اجاره‌ای اروپا را تصاحب کند اما با جمعیتی معادل یک‌دهم اوکراین، آژانس‌های رحم اجاره‌ای ناگزیرهستند زنان بیشتری مانند را از کشورهای آسیای مرکزی برای این کار جذب کنند

رحم اجاره‌ای در ایران قدمت ۱۵ ساله دارد

در ایران اما این فعالیت یک تاریخچه ۱۵ ساله دارد و به نوعی آخرین روش درمان برای بچه دار‌شدن و البته پیچیده ترین آن است با این حال هنوز قانون مدونی در این زمینه وجود ندارد. متقاضیان این روش، سردرگم و آشفته هستند چرا که هیچ مرجعی، مسئولیت سازماندهی این روش درمانی را به عهده نمی‌گیرد.

هیچ بانکی از بانوان تایید شده صاحب رحم در کشور وجود ندارد. این خلا پای واسطه‌ها را به این روش درمانی باز کرده و هزینه سنگین درمان را بیشتر کرده است به جز تعداد محدود بانوان صاحب رحم که خود را به مراکز درمان ناباروری معرفی کردند، شبکه‌های اجتماعی تنها راه آشنایی متقاضیان با صاحبان رحم است. کانال‌هایی نیز توسط دلالان رحم و تخمک راه اندازی شده است که در فضای مجازی به کرات وجود دارد.

در مراکز ناباوری مختلف در سراسر کشور اجاره‌دادن رحم انجام می‌شود اما تحت شرایط خاص و ویژه. مثلا درابتدا شخصی که می‌خواهد رحم اجاره بدهد یا رحم اجاره کند باید مراحل خاصی را در کمیته اخلاق پزشکی بگذراند اینکه هر شخص مایل به اجاره دادن رحم باشد تا برای آن پولی دریافت کند و به نوعی این کار را روشی برای کسب درآمد خود بکند، یا با داشتن شرایط جسمانی سالم تصمیم بگیرد که مراحل سخت بارداری و زایمان فرار کند، عملا ممکن نیست. در اینجا به دلیل فرایند طولانی معرفی رحم اجاره‌ای افرادی که ناگزیر به این کارهستند و وقت یا شرایط لازم را ندارند به سراغ دلالان می‌روند و هزینه‌ای معادل چند برابر را می‌پردازند یا اینکه با هزینه بسیاری ناچیزی حاضر به اجاره رحم خود می‌شوند.

این دلالان هرچقدر تیغ‌شان ببرد از خانواده متقاضیان پول می‌گیرد. پزشکان متخصص زنان هم از فعالیت این دلالان باخبرند. یکی از آن‌ها می‌گوید قطعا فعالیت این افراد غیرقانونی است. ممکن است مراکز از فعالیت این افراد بی‌خبر باشند یا حتی با آن‌ها همکاری کنند و از کارمندان خودشان باشند که این مسئله بسیار خطرناک است.

۳۵۰ میلیون دستمزد دلالان برای هر رحم اجاره‌ای در ابتدای کار

یک دلال رحم اجاره‌ای می‌گوید وقتی شخصی به ما مراجعه می‌کند که رحم اجاره بگیرد ممکن است آن خانواده بخواهند ایشان را ببینند یا ممکن است نظرشان این باشد که ایشان را نبینند و فقط سر زمان مشخص بیایند فرزندشان را بگیرند و بروند. موضوع مهم این است که فرایند تشکیل جنین به ما ازتباطی ندارد و باید توسط مراکز دیگر صورت پذیرد. در واقع پولی که ما دریافت می‌کنیم صرفا برای معرفی یک رحم برای حمل جنین به مدت ۹ ماه است. در این موارد یک‌سری هستند که دوست دارند آن شخص را اسکان بدهند، تمایل دارند شخص نزد آن‌ها زندگی کند و خودشان مراقبت کنند و راس یک زمان فرزند را تحویل بگیرند. این معمولا در خانم‌هایی که بیوه یا مطلقه هستند اتفاق می‌افتد، چون خیلی کم پیش می‌آید این خانواده‌ها خانم متاهل و همسردار را نزد خودشان جا بدهند و تا روز زایمان نگهداری‌اش کنند اکثرا از خانم‌های بیوه یا مطلقه استفاده می‌کنند که این موضوع برای‌شان راحت باشد.

دختران مجردی که قربانی دلالان رحم اجاره‌ای می‌شوند

یکی دیگر از دلالان رحم اجاره می‌گوید در ابتدا کار ۳۵۰ میلیون تومان از شخص و ماهانه هفت میلیون تومان می‌گیرند. در اینجا ۳۵۰ میلیون تومان برای شخص دلال است اما سوال این است آیا آن هفت میلیون تومان را به طور کامل به شخصی که رحم خود را اجاره داده‌است، می‌دهند؟ البته گاهی از موارد بسته به شرایط این رقم به ۶۰۰ میلیون تومان نیز می‌رسد. همچنین مورد دیگر در ارتباط با دلالان اجاره‌دادن رحم دختران مجرد است در موردی شخصی با آن‌ها تماس گرفته بود و خواستار اجاره دادن رحم خود شده بود و خود را درمانده معرفی کرده بود. در ابتدا شخص واسطه نپذیرفته بود زیرا آن شخص مجرد بوده و سابقه زایمان نداشته است اما با کمی اصرار قبول کرد و صیغه بارداری را در اختیار فرد قرار داده بود. در واقع صیغه بارداری به معنای اجاره دادن رحم است اما با تفاوت محرمیت طرفین که مبلغ آن توافقی بوده که متاسفانه گاه رهن و اجاره داده می‌شود؛ یعنی مبلغی پیش و ماهانه مبلغی دیگر.

اگر کرامت فرد دچار خدشه شود، این کار شرعا ایراد دارد

موضوع رحم اجاره‌ای از دو منظر قانونی و فقهی جای بررسی دارد. که در این خصوص با یک حقوقدان و استاد فقه صحبت کردیم.

محمد تقی فاضل میبدی، استاد فقه در گفت‌وگو با پانا در این زمینه اظهار کرد: «این موضوع از دو جنبه اجتماعی و شرعی قابل بررسی است. اجاره‌دادن رحم به خصوص توسط دختران مجرد را نمی‌توان از لحاظ اجتماعی و شرعی بی اشکال دانست. در اینجا دو بحث قرارگرفتن اسپرم شخص دیگر در رحم خانم و مورد دیگر به خطر افتادن کرامت انسانی به دلیل پول‌درآوردن به واسطه بدن خود مطرح است. نباید این مسائل در جامعه شرعی شود تا هر کس تکه‌ای از بدن خود را اجاره دهد. حیثیت و کرامت انسانی به خطر می‌افتد. بنده شخصا این کار را شرعی نمیدانم.

وی افزود: «البته نظر مراجع مختلف در این باره متعدد است اما اصل این کار به لحاظ شرعی جای تامل دارد به ویژه اگر شخصی که رحم خود را در اختیار این کار قرار می‌دهد، دختر مجرد باشد در این صورت اصلا جایز نیست که اسپرم شخص دیگری را در رحم خود قرار دهد. البته افراد می‌توانند با تماس با مرجع تقلید خود در از حکم شرعی این کار به طور خاص مطلع شوند زیرا ممکن است مانند بسیاری احکام نظر مراجع در این باره متفاوت باشد.»

اطلاق «رحم اجاره‌ای» اخلاقا درست نیست

پریناز ممیز، کارشناس ارشد حقوق پزشکی نیز در گفت‌وگو با پانا در این باره گفت: «جایگاه اخلاقی به کارگیری واژه «رحم اجاره‌ای» نه‌تنها از لحاظ اخلاقی نادرست است، بلکه بار معنایی منفی دارد که می‌تواند کرامت انسانی فرد حامل را تحت تأثیر قرار دهد. به همین دلیل، مطابق با نظر کمیته اخلاق پزشکی پژوهشکده رویان، اصطلاح صحیح و انسانی‌تر «حمل جایگزین» پیشنهاد می‌شود.»

وی افزود: «انتخاب واژه‌های مناسب در چنین مباحثی بر داوری اخلاقی و برداشت عمومی از این روش درمانی تأثیر بسزایی دارد و می‌تواند از برداشت‌های نادرست و نگرانی‌های اجتماعی بکاهد.»

وضعیت قانونی حمل جایگزین در ایران

ممیز ادامه داد: «در ایران، قوانین مشخص و جامعی برای حمل جایگزین تدوین نشده است، اما قراردادهای حقوقی میان والدین متقاضی و فرد حامل بسته می‌شود. این قراردادها شامل شرایط بارداری و زایمان، حقوق و تعهدات مالی دو طرف، مسائل مربوط به حضانت کودک پس از تولد است که هدف از این قراردادها، تعیین حقوق و مسئولیت‌های قانونی طرفین و پیشگیری از مشکلات احتمالی در آینده است. بااین‌حال، نبود قوانین مدون و نظارت دقیق، زمینه‌ساز چالش‌هایی از جمله سوءاستفاده مالی، دلالی، و مشکلات حقوقی پس از تولد نوزاد شده است.»

وی در خصوص شرایط فرد حامل جایگزین گفت: «همه بانوان نمی‌توانند داوطلب‌ این فرآیند شوند و انتخاب فرد مناسب باید تحت نظر کلینیک‌های معتبر و متخصصان صورت گیرد. این شرایط عمومی بانوان واجد شرایط شامل سن بین ۲۱ تا ۴۰ سال، عدم اعتیاد به مواد مخدر و دخانیات، داشتن رژیم غذایی سالم، سابقه حداقل یک بارداری موفق، تجربه زایمان بدون عوارض جدی، سلامت جسمانی و روانی مورد تأیید متخصصان رحم سالم بر اساس سونوگرافی و بررسی‌های پزشکی است.»

ممیز افزود: «همچنین قبولی در تست‌های روانشناسی و غربالگری پزشکی ارزیابی‌های بالینی و روان‌شناختی از جمله بررسی سلامت جسمی، آزمایش خون و ادرار، و معاینات تخصصی رحم برای اطمینان از توانایی فرد در تحمل بارداری ضروری است.»

چالش‌های اجتماعی و اقتصادی حمل جایگزین در ایران

ممیز ادامه داد: «افزایش نرخ ناباروری در کشور از یک سو و مشکلات اقتصادی از سوی دیگر، موجب رشد چشمگیر آگهی‌های مرتبط با حمل جایگزین و فروش تخمک در فضای مجازی شده است. به گفته دکتر جلیل پاک روش، استاد دانشگاه شهید بهشتی و عضو بورد تولیدمثل وزارت بهداشت، دلالان بدون همکاری برخی پزشکان نمی‌توانند متقاضیان را به مراکز درمان ناباروری متصل کنند. مهم‌ترین چالش‌های مرتبط با این مسئله عبارت‌اند از عدم نظارت کافی بر واسطه‌ها و تبلیغات مجازی، مداخلات غیرقانونی برخی پزشکان و سودجویی از متقاضیان، نبود قوانین شفاف و مشخص برای حمایت از حقوق مادر جایگزین و والدین متقاضی، مشکلات حقوقی و اجتماعی در تعیین تکلیف حضانت نوزاد پس از تولد است.»

این کارشناس گفت: «حمل جایگزین به‌عنوان یکی از روش‌های درمان ناباروری، نیازمند چارچوب‌های قانونی مشخص، نظارت‌های پزشکی و اخلاقی، و آگاهی‌بخشی به جامعه است. جلوگیری از سودجویی واسطه‌ها، حمایت از حقوق طرفین، و تدوین قوانین جامع، می‌تواند این روش را به‌عنوان یک راهکار مطمئن و انسانی در درمان ناباروری ارتقا دهد.»