نصف جهان، رتبه اول فرونشست را دارد

به‌گزارش ایران، اصفهان بر اساس آمار سال ۹۹، رتبه اول فرونشست را در ایران دارد، این در حالی است که سال ۹۵ در رتبه دهم قرار داشت. با اینکه شدت فرونشست در نقاط مختلف اصفهان یکسان نیست و به عوامل مختلفی چون نوع و کیفیت خاک و جنس رسوبات بستگی دارد اما آنچه اهمیت دارد، این است که میراث تاریخی هر شهر مهم‌ترین نقش را در حیات فرهنگی آن ایفا می‌کند و وجود این فرونشست خطر بزرگی برای میراث تاریخی اصفهان و در نتیجه حیات فرهنگی این شهر محسوب می‌شود.

مطابق اعلام وزارت نیرو، هم‌اکنون ذخیره سد زاینده‌رود حدود ۲۷۰ میلیون مترمکعب است. از سوی دیگر مطابق پیش‌بینی هواشناسی، میزان بارندگی‌ها در سرشاخه‌های زاینده‌رود طی پاییز امسال مناسب نخواهد بود. زمانی که تراز آب از ۲۰۰ میلیون کمتر می‌شود، آب قابل استفاده نخواهد بود؛ بنابراین امروز تنها حدود ۷۰ میلیون مترمکعب، پشت سد زاینده‌رود ذخیره است و از سوی دیگر آثار فرونشست با خشکی زاینده‌رود روزبه‌روز در حال پیشروی است. گزارش سازمان زمین‌شناسی اصفهان نیز نشان می‌دهد امروز آثار فرونشست به‌صورت ترک‌های بسیار در مناطق مسکونی و بناهای تاریخی واضح دیده شده، اما اگر به‌طور اساسی چاره‌اندیشی نشود در سال‌های پیش ‌رو فقط نامی از اصفهان به ‌عنوان نصف جهان باقی می‌ماند. به اعتقاد کارشناسان سازمان محیط‌زیست، ۵۰ تا ۷۰ هزار سال زمان نیاز است تا زمین پس از فرونشست به عمق یک سانتی‌متر خود را بازیابی کند؛ به همین دلیل سازمان ملل تأکید دارد درصورت فرونشست زمین به عمق ۴ میلی‌متر در هر کشوری، کمیته مهار این بحران به ریاست بالاترین مقام اجرایی آن کشور تشکیل شود. اما اینکه این معضل تاریخی قرن چگونه حل خواهد شد، موضوعی است که کارشناسان و مسئولان به آن، این گونه پاسخ دادند.

فرونشست زمین خطری بیخ گوش مردم اصفهان
علی کامیابی سرپرست اداره کل میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع ‌دستی استان اصفهان گفت: امسال زاینده‌رود وارد بیستمین سال خشکی خود شده و حدود ۲ دهه است که مردم اصفهان این رود را به صورت دائم پر آب نمی‌بینند.
با توجه به نزدیکی مناطق کشاورزی به محدوده شهر اصفهان و وجود آثار متعدد تاریخی در بافت تاریخی اصفهان، ادامه خشکی زاینده‌رود از یک‌سو و استفاده بی‌وقفه از آب‌های زیرزمینی بویژه برای کشاورزی سنتی می‌تواند تهدیدی جدی برای آثار تاریخی اصفهان باشد.

سرپرست اداره کل میراث ‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌ دستی استان اصفهان ادامه داد: این آثار در قلب دشت تاریخی اصفهان قرار دارند و متناسب با اقلیم نیمه خشک اصفهان با مصالحی همچون خشت و آجر بنا شده، بنابراین پدیده فرونشست در کنار تهدید جان و مال شهروندان می‌تواند تبعات خطرناکی برای این بنا‌های ارزشمند باشد.

بحران فرونشست زمین در ۲۷ دشت اصفهان
حسین حجتی، مدیر دفتر منطقه‌ای مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی اصفهان نیز در این زمینه با اشاره به اینکه در چند سال اخیر به طور متوالی تمام دشت‌های استان اصفهان را پایش کرده‌ایم، گفت: امروزه از مجموع ۳۵دشت استان، ۲۷ دشت ممنوعه یا ممنوعه بحرانی هستند، اما با توجه به اینکه مسئولان کشوری شناخت درستی از اصفهان نداشتند بنابر آمارهای موجود اعلام می‌کردند که تنها ۲ درصد مساحت استان اصفهان درگیر فرونشست است، اما در سال ۹۸ در جلسه بحران وزارت راه وشهرسازی زمانی که تصاویر پایش‌های جدید از استان را منتشر کردیم، رفته رفته به وضعیت بحرانی فرونشست زمین در استان واقف شدند.

حجتی با بیان اینکه تا پیش از این مطالعات رسمی و تدوین این سه اطلس یعنی در سال‌های ۹۵ و ۹۶، مسئولان کشور و استان اطلاعی از عمق فاجعه فرونشست زمین در اصفهان نداشتند، افزود: با وجود مطالعات پراکنده‌ در استان، نتایج آنها را در کشور مطرح و منتشر نکرده بودیم و این عدم شناخت مسئولان موجب شده بود که آنها آمارهای اشتباهی از وضعیت فرونشست زمین در اصفهان ارائه دهند، اما بعد از بازدیدهای میدانی، مسئولان کشوری به عمق فاجعه فرونشست اصفهان پی بردند و امروز به گفته آنها، اصفهان رتبه نخست فرونشست زمین را در کشور دارد.

وی به موقعیت اصفهان و تفاوت نقاط مختلف این استان به لحاظ جنس خاک و زمین اشاره کرد و اظهار داشت: کلانشهر اصفهان نیز از لحاظ تمرکز جمعیتی شرایط خاصی دارد و صنایع بزرگی در آن متمرکز هستند، اما در مجموع عدم شناخت مسئولان ما موجب شد تا آمارهای اشتباهی از وضعیت فرونشست زمین در اصفهان ارائه دهند که بعد از مطالعات دقیق‌تر به این نتایج وحشتناک و اسفبار رسیدند. در برداشت‌های اولیه و آنچه میانگین فرونشست اصفهان را اعلام می‌کرد، بحث سنجش از راه دور بود یعنی پردازش وضعیت زمین از طریق تصاویر ماهواره‌ای مطرح بود و در آن زمان آمارهای مختلفی از نرخ فرونشست زمین در اصفهان همچون ۱۲، ۱۶، ۱۹ سانتیمتر و... اعلام می‌شد، اما امروز باید توجه داشت که نرخ فرونشست باید در یک بازه زمانی مشخص و اعلام شود؛ مثلاً وقتی می‌گوییم متوسط نرخ فرونشست زمین در کلانشهر اصفهان ۱۶ سانتیمتر است، این آمار در بازه زمانی سال گذشته است.

حجتی با بیان اینکه بررسی‌های دو ساله اخیر نشان داده که استان اصفهان بالاترین نرخ فرونشست در میان استان‌های کشور را داشته است، خاطرنشان کرد: در دو سال اخیر از ۳۵ دشت موجود استان که ۹۱ درصد وسعت استان اصفهان را دربر می‌گیرند، ۲۷ دشت ممنوعه اعلام شدند و از بین آن‌ها ۱۰ دشت، ممنوعه فوق بحرانی است و علت این امر تمرکز استان اصفهان بر کشاورزی است. نرخ فرونشست زمین نسبت به نوع خاک، جنس رسوبات و... متفاوت است، همچنین شرایط و نرخ فرونشست زمین در دشت نجف آباد با دشت مهیار، اصفهان - برخوار، گلپایگان و... متفاوت است.

این مسئول با اشاره به اینکه طبق ماده ۶۰ قانون برنامه ششم توسعه، مدیریت بحران کشور متولی پیدا کرد و مطابق این قانون وظایف هر دستگاه مشخص شده است، بیان کرد: با این وجود هنوز آیین‌نامه اجرایی این قانون نوشته نشده است. مطابق قانون مدیریت بحران، موضوع شناسایی گسل‌ها و حریم شهرهای بالای ۲۰۰ هزار نفر برعهده مرکز تحقیقات راه و شهرسازی است، از سوی دیگر بحث فرونشست زمین نیز در آن مطرح شد. براساس این قانون، مرکز تحقیقات راه و شهرسازی متولی بحث فرونشست زمین در کشور شد و اگرچه این قانون نوشته شده است، اما تاکنون اعتبار و بودجه‌ای برای اجرایی شدن آن دیده نشده، البته قرار شد با همکاری سازمان زمین‌شناسی و سازمان نقشه برداری کشور اطلس‌های فرونشست تهیه شود.

مرگ آبخوان و سوغاتی به نام سیل
مدیرکل سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات ‌معدنی اصفهان نیز در این خصوص گفت: سازمان زمین‌شناسی کشور حدود یک میلیون و ۶۴۸ هزار کیلومتر مساحت کشور را از لحاظ فرونشست پایش می‌کند. در سال ۹۵ در «اطلس ملی مدون فرونشست» کل کشور، ۲ هزار و ۹۵۰ کیلومتر از استان اصفهان درگیر فرونشست زمین شده بود و اصفهان در رتبه دهم فرونشست کشور قرار داشت، اما در سال ۹۷ در جلسه بحران راه و شهرسازی شرایط وخیم اصفهان تشریح شد و براساس آن برخی کارشناسان در دشت‌های کاشان، برخوار، دولت آباد و برخی در دشت مهیار برای مطالعه به صورت ویژه مستقر شدند و در نهایت با مدون شدن سه اطلس فرونشست از اصفهان در اسفند سال ۹۸، عمق فاجعه فرونشست زمین در استان اصفهان مشخص شد تا جایی که اکنون می‌دانیم، تمام استان اصفهان دچار بحران فرونشست زمین شده‌ است.

رضا اسلامی با بیان اینکه یک آبخوان زمانی که از آن برداشت آب داریم، همانند یک اسفنج، خلل و فرج‌هایی دارد و آب از داخل اینها کشیده می‌شود و تا زمانی که این خلل و فرج‌ها در حال جمع شدن است، ما نشست زمین داریم افزود: اما در این شرایط آبخوان دیگر هیچ آبی ندارد و فضای بین خلل و فرج‌های آن خیلی متراکم شده است. باید توجه داشت زمانی که مرگ آبخوان اتفاق بیفتد، دیگر بارش‌ها هیچ تأثیری بر آبخوان ندارد، یعنی دیگر فضایی باقی نمانده تا آب در آن نفوذ و آبخوان را تغذیه کند و به طور کلی در این زمان به هیچ عنوان نمی‌شود دوباره آبخوان را احیا کرد. به طور مثال، دشت مهیار از سال ۶۴ تا به امروز فرونشست دارد و همچنان این پدیده در آن ادامه دارد چون جنس خاک‌های آن درشت دانه است، اما در شمال اصفهان که ذرات خاک دانه ریز است، زمانی که آب بین ذرات خاک خالی شود، این ذرات به یکدیگر می‌چسبند و فضای آن از بین می‌رود تاجایی که یک سال نرخ فرونشست آن ۱۵ سانتیمترو یک سال ۱۲ سانتیمتر، اما اگر سالی نرخ فرونشست آن به ۲ سانتیمتر برسد، به این معناست که آبخوان دیگر هیچ آبی ندارد و مرگ آبخوان اتفاق می‌افتد و این یک فاجعه است که در این شرایط چه باران ببارد و چه نبارد هیچ فرقی ندارد و اگر بارش هم داشته باشیم منجر به سیل و خسارت می‌شود.

مدیرکل سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات ‌معدنی اصفهان با اشاره به اینکه هنوز نرخ بررسی‌ها به طور دقیق مشخص نشده و تمام اعدادی که امروز بررسی می‌شود مربوط به تصاویر ماهواره‌ای سازمان نقشه‌برداری یا سازمان زمین‌شناسی است، اظهار داشت: مطابق اعلام سازمان زمین‌شناسی طی بازه زمانی ۱۸ ماهه از سال ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۱ و براساس تصاویر رادار نرخ فرونشست زمین در منطقه رهنان اصفهان ۱۸.۵ سانتیمتر، حبیب آباد ۱۶ سانتیمتر، ورزشگاه نقش جهان ۱۲ سانتیمتر، خوراسگان ۱۷ سانتیمتر و... است.
اسلامی با بیان اینکه امروز در دنیا با نرخ ۷ میلیمتر فرونشست زمین، شرایط بحرانی اعلام می‌شود،عنوان کرد: در حالی که در ایران و اصفهان حرف از سانتیمتر می‌زنیم ، ما در اصفهان حدود ۳۰ برابر بحران جهانی فرونشست زمین داریم.

رضا اسلامی با اعلام آمار نرخ‌های فرونشست در استان اصفهان در دوره یک ساله بین سال ۹۸ تا ۹۹بیان داشت: مطابق آخرین بررسی نرخ فرونشست زمین در این بازه زمانی در دشت کاشان در منطقه سن سن تا مشکات کاشان ۱۲ سانتیمتر، آران و بیدگل ۱۲ سانتیمتر، ابوزیدآباد، خالدآباد، بادرود ۱۴ سانتیمتر، اردستان، موغار، مهاباد، زواره ۱۲ سانتیمتر، دولت آباد و حبیب آباد ۱۶ سانتیمتر، منطقه رهنان اصفهان ۱۸.۵ سانتیمتر، شهرک شهید منتظری و محمودآباد ۱۲ سانتیمتر، ورزشگاه نقش جهان و اتوبان معلم ۱۲ سانتیمتر، خوراسگان و گورت ۱۷ سانتیمتر، نجف آباد مرکزی ۱۲ سانتیمتر، گلپایگان ۱۹.۵ سانتیمتر، دامنه ۱۰ سانتیمتر، چادگان ۳ سانتیمتر و دشت مهیار بین ۸ تا ۱۰ سانتیمتر است، همچنین هنوز نرخ دقیق فرونشست زمین در فرودگاه اصفهان استخراج نشده است.

وی با اشاره به اینکه طی سال‌های گذشته فرونشست زمین متولی مشخصی در کشور نداشته است، عنوان کرد: زمانی سازمان زمین‌شناسی متولی بررسی این پدیده بود که به دلیل نداشتن اعتبارات و بعضاً کوتاهی، کار در این زمینه به درستی پیش نرفت، در حالی که کارشناسان مربوط به بررسی این دسته از مخاطرات به دلیل داشتن تخصص لازم در سازمان زمین‌شناسی هستند. از سال ۹۸ در حوزه بررسی مطالعات فرونشست زمین مجموعه استان با یکدیگر تعامل و همکاری داشتند و این همدلی منجر به این شد تا رتبه واقعی فرونشست زمین در اصفهان در کشور مشخص شود. در این مدت مجموعه استان ۵۵ میلیون تومان اعتبار و سازمان زمین‌شناسی اصفهان ۳۷۵ میلیون تومان برای بررسی وضعیت فرونشست زمین هزینه کرده است، همچنین سازمان زمین‌شناسی اصفهان طی ۳۷۰ روز کار کارشناسی بازدید صحرایی تاکنون توانسته اطلس دشت‌های کاشان، بادرود، ابوزیدآباد، اردستان، شهراب، برخوار، دولت آباد، مهیار شمالی و گلپایگان را تهیه کند.

مدیرکل سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات ‌معدنی اصفهان تأکید کرد: تا زمانی که زاینده‌رود جاری بود، این ترک‌ها دیده نمی‌شد، چون با تغذیه آبخوان نشست زمین رخ نداده بود یا سرعت پایینی داشت. اما امروز به شدت در حال برداشت آبخوان هستیم و فضای‌های بین ذرات خاک که زمانی با آب پُر شده بود اکنون خالی شده و بر اثر وزن بالای رسوب، در حال بسته شدن است که این خود را به صورت ترک‌های ناشی از فرونشست در ناحیه مسکونی و بنا‌های تاریخی اصفهان نشان داده است. در حال‌حاضر فرونشست به مناطق مسکونی رسیده و جای جای شهر از پایانه امیر کبیر تا رهنان، از خیابان فیض تا مهرآباد، از دشتستان و فرسان تا حبیب آباد و زینبیه همه جا آثار و ترک‌های فرونشست به وفور قابل مشاهده است.