رئیس سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی تاکید کرد
ضرورت آموزش سواد دیجیتالی به معلمان
تهران (پانا) - رئیس سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی بیان کرد اگر سواد دیجیتالی، در روند آموزش، حاصل نشود، مشکلاتی به دنبال خواهد داشت و معلمان در سایر بخشها نیز توفیقات لازم را نیز به دست نخواهند آورد.
به گزارش روابط عمومی و امور بینالملل سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی، همایش تخصصی «نقش متقابل والدین و معلمان برای هدایت دانشآموزان دوره ابتدایی در آموزش مجازی»، با حضور رئیس سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی، معاون آموزش ابتدایی اداره کل آموزشوپرورش شهر تهران، رئیس دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی و عضو شورای مرکز انجمن اولیا و مربیان و جمعی از معلمان، دانشجویان، والدین و علاقهمندان به این عرصه، بهصورت مجازی برگزار شد.
در ابتدای این نشست، محمدرضا نیلی احمدآبادی، عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی و مدیر این همایش، به توضیح مباحث این نشست پرداخت و گفت: موضوع آموزش مجازی در مقطع ابتدایی، یکی از مباحث مهمی است که امروز نظام آموزشی ما با آن روبهرو شده است. بدیهی است که آموزش مجازی فشاری مضاعف را بر بدنه آموزش وارد کرده و سبب مشکلاتی برای معلمان، والدین و ساختار آموزشی کشور شده است؛ لذا لازم است که بتوانیم از چنین مباحثی بهرهمند شویم تا بتوانیم ابعاد منفی این امر را، به سمت کاهش سوق دهیم و بر قسمتهای مثبت بیافزاییم. بدیهی است که اگر ماحصل این همایشها در قالب یک توصیه سیاستی انجام شود، میتواند به مسیر تعلیم و تربیت رسمی کشور، کمک کند.
وی ضمن تشکر از برگزارکنندگان این همایش، بیان کرد: دوره ابتدایی یکی از بخشهای پایهای آموزش است که مقدمهای بر سایر بخشهای یادگیری است بنابراین نحوه کار در این بخش بسیار مهم است. متأسفانه گاهی چون نقش والدین به خوبی تعریف نشده است، نقش معلمان و مادری به سمت تعارض سوق پیدا میکند و بحثهای بسیاری را به دنبال دارد.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی ادامه داد: بازگشایی مدارس از دیگر مباحثی است که به دلیل بیماری کرونا موافقان و مخالفان خود را داشت بنابراین سؤالات مهمی در این بخش وجود دارد که باید به آن پاسخ داده شود. بحران کرونا، یک اتفاق ناگهانی بود و خوشبختانه کشور ما توانست به خوبی از این بحران عبور کند اما با گذشت دو سال، ما امروز نیازمند رفع چالشهایی در این عرصه هستیم زیرا طبق گفته مسئولین آموزشوپرورش، کیفیت آموزش در این دو سال کرونا، دچار افت شده است و این مسئله در دو مهارت نوشتن و خواندن و در مقطع ابتدایی بیشتر دیده میشود لذا لازم است که به راهکارهای مختلفی در این راستا و برای رفع مشکلات فکر کنیم.
سواد دیجیتالی برای معلمان امروز ضروری است
در ادامه جلسه، حسن ملکی، معاون وزیر آموزشوپرورش، به موضوع «هدایت آموزشی والدین و معلمان بر دانشآموزان دوره ابتدایی در آموزش مجازی»، پرداخت و گفت: فضای مجازی و آموزش مجازی، یک واقعیت فراگیر است که همه واقعیتهای پیرامون خود را نیز تحت تأثیر قرار داده است تا جایی که گاهی به نظر میرسد که اثرگذاری فضای مجازی در امور تعلیم و تربیت و در برخی امور، از کنترل خارج شده است.
وی ادامه داد: در آموزش مجازی، یکی از عوامل و زمینههای بسیار مهم، در این روش آموزشی، تعامل بین معلم و دانشآموزان است که به طور طبیعی حذف میشود. در این مسیر علاوه بر حذف تعامل مستقیم معلم با دانشآموز، تعامل دانشآموزان با یکدیگر نیز حذف میشود؛ این در حالی است که تعامل نقش مهمی در روند آموزش به دنبال دارد.
رئیس سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی تأکید کرد: یکی از آثار تعامل در تدریس و آموزش، اثر اجتماعی آن است زیرا در روند تعامل، دانشآموزان در قالب یک گروه بر روی یکدیگر تأثیر میگذارند و هدفهای مشترک دارند لذا این نوع از تعامل، اثرات اجتماعی و تربیتی فراوانی به دنبال دارد. از سوی دیگر تعامل هنری که ما از آن به عنوان زیبایی شناسی یا ابعاد هنری در تدریس نام میبریم نیز، تحت تأثیر تعامل قرار دارد. به همین ترتیب تعامل بین معلم و دانشآموزان، اثر آموزشی فراوانی به دنبال دارد زیرا بسیاری از هدفهای آموزشوپرورش، از طریق تعامل مستقیم و بدون واسطه به دست میآید اما با توجه به این مباحث، فضای مجازی سبب شده که تعامل، به عنوان یک امکان و زمینه آموزش مؤثر، از معلم و دانشآموزان گرفته شود. بر این اساس معلمان در دنیای امروز، علاوه بر سواد مرسوم و تخصصی آموزش، نیازمند سواد دیجیتالی نیز هستند.
ملکی سواد دیجیتالی را یک امر مهم در روند آموزش امروز خواند و اظهار کرد: بدیهی است که اگر سواد دیجیتالی، در روند آموزش امروز، حاصل نشود، مشکلاتی به دنبال خواهد داشت و معلمان، در سایر بخشها نیز توفیقات لازم را به دست نخواهند آورد زیرا در دنیای کنونی بسیاری از دانشها و اطلاعات پیش از چاپ در درون فضای مجازی منتشر میشود. برای یک معلم سواد دیجیتالی شامل سواد پایه رایانه، شناخت شبکههای اینترنتی، شناخت و تفکر محاسباتی و تولید محتوای چند رسانهای است. طبیعتاً معلمانی که از سواد دیجیتالی بالایی برخوردار هستند، میتوانند، یافتههای علمی و روشی را زودتر به دست آورند. بر همین مبنا ما باید بدانیم که دانشآموزان ما در فضای مجازی اساساً به چه چیزهایی نیاز دارند زیرا ممکن است که شرایطی نظیر کرونا، در جهان امروز مجدداً تکرار شود و ما با عوامل مشابه رو به رو شویم بنابراین لازم است که درباره مهارتهای لازم دانشآموزان و معلمان فکر کنیم.
دانشآموزان به مهارت خود نظم دهی در آموزش مجازی نیاز دارند
وی مهارت خود نظم دهی را ضروری خواند و بیان کرد: مهارت خود نظم دهی، در روند آموزش امروز، مهارت اساسی و مادر به شمار میرود لذا باید در دانشآموزان تقویت شود. در واقع دانشآموزان برای یادگیری در شرایط مجازی، به سه انتظام اصلی نیاز دارند که یکی از آنها، فهم درست هدفهای یادگیری یا به عبارتی تدوین هدفهای فردی در راستای یادگیری مؤثر است. مدیریت فرایند یادگیری از دیگر عناصر مهم است بنابراین دانشآموزان در فضای مجازی، باید این امر را به خوبی بدانند تا در ادامه بتوانند به ارزیابی عملکرد خود و رفتارهایشان در این فضا بپردازند. بنابراین هر سه این مهارتها به نام خود نظم دهی نام برده میشود البته این مهارت ابعاد دیگری نیز دارد اما این سه ضلع و عنصر در حال حاضر مهم هستند.
رئیس سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی تأکید کرد: در آموزش حضوری، معمولاً این سه توانایی از طریق رهبری معلم و رابطه مستقیم معلم و شاگرد حاصل میشود. در واقع درون آموزشهای حضور به دلیل تعامل بیواسطه و چهره به چهره معلم و دانشآموز، این سه امر مهم، در راستای دستیابی به موفقیت آموزشی، آسانتر حاصل میشود اما در فضای مجازی، به دلیل تنها شدن دانشآموزان و اینکه باید خود را اداره کنند، اینگونه نیست لذا ما بیشتر به این مهارت خود نظم دهی نیاز داریم.
ملکی درباره ابعاد خود نظم دهی دانشآموزان توضیح داد و بیان کرد: زمانی که ما از خود نظم دهی در فضای آموزش مجازی صحبت میکنیم، به این معناست که انتظار داریم دانشآموزان در این مسیر به وسیله معلمان و خودشان، بتوانند این توانایی را تقویت کنند، زیرا این مهارت نوعی کنترل فراشناختی هدف است. بدیهی است که در خود نظم دهی، دانشآموز باید، در فضای ذهنی به عقب بازگردد تا تلاش و فعالیت خود را مرور و ارزیابی کند و بتواند مراحل بعدی را بهتر بگذراند. در فضای مجازی امروز، دانشآموزان باید بتوانند با خواست خود تصمیم بگیرند بنابراین دانشآموزان باید بتوانند، بدون تشویق و تنبیه اطرافیان، به دنبال بهتر کردن روند کار خود باشند. در واقع با این دیدگاه دانشآموز باید بتواند تصمیم بگیرد و توانایی کنترل خود را داشته باشد. بدیهی است که همه ما به این نوع از کنترل نیاز داریم اما دانشآموزان در مسائل آموزشی، به این بخش محتاجتر هستند.
پیشگیری از افت تحصیلی پنهان باید در مرکز توجه قرار گیرد
وی خاطرنشان کرد: روشن است که اگر عنصر خود نظم دهی در دانشآموز، ضعیف باشد و معلمان نتوانند خود نظم دهی را در دانشآموزان تقویت کنند، آثار منفی متعددی به دنبال خواهد داشت که از جمله آنها اثر روانی و عاطفی است. در واقع بدون این مهارت، دانشآموزان ممکن است، اعتماد به نفس خود را زودتر از دست دهند. همانطور که مستحضر هستید، طبق تحقیقات انجام شده، وقتی آموزشهای حضوری تعطیل شد، اثرات منفی متعددی نظیر ضعیف شدن اعتماد به نفس کودکان را به دنبال داشت. در این مسیر، ما شاهد افت تحصیلی نامرئی هستیم لذا در این روند ظاهراً دانشآموزان نمره بالایی دارند اما در باطن مردود هستند و دریافتهای آموزشی و تربیتی قوی رخ نداده است.
رئیس سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی تأکید کرد: بدیهی است که اگر بتوانیم عنصر خود نظم دهی را در دانشآموزان ایجاد کنیم، به آنان کمک خواهیم کرد تا خودشان را بهتر مدیریت کنند. در این راستا لازم است که معلمان به دانشآموزان کمک کنند که مدیریت زمان را بیاموزند. مدیریت زمان در این روند به معنای آن است که دانشآموز بتواند با درک زمان، هدفهای مورد انتظار خود را مدیریت کند و به آن دست پیدا کند. در این راستا زمانی که دانشآموز با تعدادی از انتظارات، مطالبات و ضرورتها مواجه میشود، باید بتواند که ترجیحها را تشخیص دهد و بداند که چه موقعیتی دارای ضرورت بیشتر است.
ملکی ادامه داد: خطرپذیری یکی دیگر از عناصر مهم است که باید به دانشآموزان بیاموزیم. در این راستا دانشآموزان باید برای مدیریت خطرات و عدم قطعیتها تشویق شوند البته در این بخش نیازمند مراقبتهای لازم نیز هستیم تا آنان اصطلاحاً، بیگدار به آب نزنند اما از آن نیز، به تعبیری نترسند لذا دانشآموزان باید به گونهای پرورش پیدا کنند که بتوانند با مسائل پیرامونی خود مواجه شوند و به ترس و لرز غیر ضروری نیز، مبتلا نشوند.
وی افزود: مقابله با تغییرات نیز، نکته دیگری است که دانشآموزان باید آن را بیاموزند. دانشآموزان باید بتوانند با مدیریت تغییر و رشد طیف وسیعی از فنون، برای شرایط مختلف، قادر به درک موقعیتها باشند و به سوی هدفها حرکت کنند. محور چهارم نیز، احساسات و واکنشها است لذا دانشآموزان باید بتوانند اهمیت لذت موفقیت و مدیریت ناامیدی را درک کنند. به همین ترتیب نیز، اشتراکگذاری مفاهیم و ایدههای راهبردی و استفاده از دیدگاههای دیگران نیاز است.
رئیس سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی تأکید کرد: دانشآموزان ما باید بتوانند از دیدگاههای دیگران استفاده کنند و در کنار آن به مستندسازی تفکر خود بپردازند بنابراین باید فرصتهایی فراهم شود تا دانشآموزان بتوانند افکار خود را درباره یادگیری مستند کنند. بدیهی است که مستندسازی یکی از ارکان مهم خود نظم دهی است زیرا از طریق مستندسازی رابطه ما با گذشته گسسته نمیشود و مستندسازی اساساً امکان استفاده از تجارب پیشینیان را فراهم میکند.
ملکی خاطرنشان کرد: معلمان نیز، در یاد دادن مهارت خود نظم دهی، باید دارای قابلیتها و صلاحیتهایی باشند؛ البته نظام تعلیم و تربیت ما نیز باید سعی کند که چنین شایستگیهایی را در معلمان ایجاد کند زیرا این بخش از مهارتهای معلمی، به سرشت تعلیم و تربیت ما تبدیل شده است و قابل تفکیک نیست. بدیهی است که معلمان ما باید، علاوه بر سایر سوادها در این بخش نیز، تقویت شوند البته خانوادهها نیز، در این روند، رکن دوم هستند لذا در شرایط فضای مجازی، همراهی و همدلی والدین برای ادامه راه ضروری است.
تمرکز بر رویکرد تلفیقی در دوران کنونی مورد تأکید است
وی نقش والدین را حائز اهمیتی ویژه خواند و تصریح کرد: در این فضا، والدین همکار بسیار جدی معلم در تدریس و ارزشیابی هستند لذا باید خود را برای این فضا آماده کنند. البته در دورههای بالاتر؛ والدین بیشتر به عنوان همکاران شناخته میشوند اما در دوره ابتدایی، نقش والدین در آموزش بیشتر میتواند مطرح شود. روشن است که در صورت بیتوجهی والدین، آموزش به شکل کامل برای فرزندان تحقق پیدا نخواهد کرد. بر همین مبنا و در بستر آموزش فضای مجازی، والدین به شدت نیازمند افزایش آگاهی خود و فرزندانشان، در زمینه سواد رسانهای هستند البته والدین در این مسیر باید مراقب باشند که فرزندان بیش از نیاز ضروری و بدون هدف مشخص از رسانهها در فضای مجازی استفاده نکنند.
رئیس سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی تأکید کرد: برای تحقق بخشیدن به این اهداف، ما باید مقصد خود را آموزشهای ترکیبی قرار دهیم و با یک رویکرد ترکیبی از آموزشهای مجازی و سنتی وارد عمل شویم. بر همین مبنا نیز، ما امسال برنامهای را با همین الگو برای مدارس ارسال کردیم که هم اکنون نیز تدریس میشود. به لطف خداوند، این رویکرد را در آینده نیز تقویت خواهیم کرد و با این دیدگاه در سالهای آینده اقدام میشود.
وابستگی دانشآموزان به والدین نگران کننده است
در ادامه سعید ربوشه، معاون آموزش ابتدایی اداره کل آموزشوپرورش شهر تهران نیز به موضوع «آسیب شناسی مشکلات دانشآموزان دوره ابتدایی در آموزش مجازی» پرداخت و گفت: در راستای موضوع مورد بحث، ما جلساتی با اولیاء و معلمان، داشتیم که منجر به این آسیب شناسی و گزارش پیش رو شد.
وی افزود: در راستای آسیب شناسی مشکلات دانشآموزان مباحث مختلفی دخیل هستند اما در بخش عوامل انسانی دانشآموزان، کادر آموزشی و اولیاء مهمترین عناصر هستند که هر کدام باید به صورت ویژه مورد توجه قرار گیرند.
معاون آموزش ابتدایی اداره کل آموزشوپرورش شهر تهران تصریح کرد: در آسیبشناسیهای انجام شده، ما متوجه شدیم که دانشآموزان بدون آگاهی، تسلط و مهارت لازم، وارد فضای مجازی شدهاند. در واقع این اتفاق سبب شده که یکباره دانشآموزان، در دریایی بیکران، بدون مهارت شنا، رها شوند. در واقع با شیوع کرونا، این شرایط برای دانشآموزان به وجود آمد و آنان به یکباره و بدون مهارت در فضای مجازی رها شدند.
ربوشه تصریح کرد: از سوی دیگر هویت فردی و جمعی دانشآموزان به واسطه این رویداد نیز به خطر افتاد و سبب شد که بین پیوند تجارب قبلی و تجارب فعلی دانشآموزان یک نقص پیوند رخ دهد. بر همین مبنا به نظر میرسد که تا پایه سوم، دانشآموزان اصلاً شناخت درستی از مدرسه ندارند که این امر کار را اندکی سختتر کرده است. در ادامه شاهد آسیبها و مخاطرات جسمی، عاطفی و اجتماعی و مهارتی دانشآموزان هستیم که در برخی مواقع به افت تحصیلی نیز منجر شد.
معاون آموزش ابتدایی اداره کل آموزشوپرورش شهر تهران تأکید کرد: در این روند کنونی، به نظر میرسد که دانشآموزان بیشتر به والدین مخصوصاً مادران برای فراگیری درسها، ارزشیابی و ... وابسته شدهاند و امکان آموزش بدون این افراد را ندارند. بر همین مبنا ارزیابی حضوری، عموماً دچار اضطراب و نگرانی کودکان میشود.
ربوشه خاطرنشان کرد: عامل دیگر در این عرصه، کارکنان یعنی معلمان، مدیران و معاونان آموزشی هستند لذا ما در این راستا به شدت نیاز داریم که کادر آموزشی و همه معلمان و کسانی که با یادگیری و تربیت کودکان در ارتباط هستند، مهارتهای ادراکی و نگرشی بالایی نسبت به فضای مجازی داشته باشد و به این فضا تسلط پیدا کنند. در این راستا، تلاشهای معلمان که توسط خود آنان انجام شده، ستودنی است اما واقعاً بعد از همه این تلاشها، به نظر میرسد که مهارتها کافی نیست زیرا ما به یکباره و بدون تمرین قبلی به فضای آموزش مجازی پرتاب شدیم.
عدم توجه و تمرکز مشکل اصلی دانشآموزان است
احمد برجعلی، رئیس دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی نیز در ادامه به موضوع «هدایت تربیتی والدین و معلمان بر دانشآموزان دوره ابتدایی در آموزش مجازی» پرداخت و گفت: با شیوع کرونا، شیوه زندگی و تدریس دچار تغییر شده است زیرا هر دو این بخشها در یکدیگر تنیده شده است. بدیهی است که دیدن فیزیکی دانشآموز به فهم معلم از او و بالعکس فهم دانشآموز از معلم، کمک میکند زیرا در این حالت امکان درک نیازهای فیزیکی، عاطفی، روانی و ... ممکن میشود اما با حذف این بخش چنین عواملی نیز نادیده گرفته خواهد شد.
وی افزود: سایمون در بخشی از نظریه خود بیان کرده است که ثروت اطلاعات، فقر توجه ایجاد میکند. این موضوع باعث شده که توجه، مبحث روز شود زیرا این بخش گوهر نایابی است که باید قدر آن را بدانیم.
رئیس دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی ادامه داد: متأسفانه غیر از چالشهای محیطی و ارتباطی، ما در مدارس خود نیز، دچار چالش یادگیری هستیم زیرا به بسیاری از سؤالات زیرساختی پاسخ داده نشده است. در واقع هنوز توانایی درک مطلب در فضای مجازی، مشخص نیست و ما نتوانستهایم راهکارهایی را برای رفع حواس پرتیهای فیزیکی دانشآموزان فراهم کنیم لذا ضروری است که ما به سؤالات مختلفی در راستای ایجاد تمرکز، انگیزش و کنترل هیجانات کودکان، پاسخ دهیم.
برجعلی کمبود توجه را از معضلات جدی خواند و گفت: امروز توجه و تمرکز، موضوع نادری است که کمتر به آن توجه شده است. در واقع عدم توجه مشکل اساسی دانشآموزان در فضای مجازی است زیرا عوامل بازیگوشی و فرار توجه، در این فضا بسیار بالاست. به نظر من در روند آموزش مجازی، توجه والدین بسیار مهم است لذا با حفظ مرجعیت معلم، والدین نیز باید به یاری این بخش بشتابند.
فضای آموزش تأثیر به سزایی در تمرکز دانشآموزان دارد
یاشار نراقی، عضو شورای مرکزی انجمن اولیاء و مربیان نیز در این نشست به موضوع «راهکارهای همسویی خانه و مدرسه در آموزشهای مجازی» پرداخت و گفت: کرونا و همهگیری کووید ۱۹، این فرصت را برای ظهور و بروز این مدل از یادگیری و انتقال مفاهیم فراهم کرده است. بدیهی است که این موضوع برای همه کشورها یک چالش به شمار میرود که دارای دو وجه است. در یک نگاه چالشها تهدید هستند اما در نگاهی دیگر، چالشها فرصت هستند لذا چالشها هم میتوانند مثبت و هم منفی باشند.
وی افزود: به نظر میرسد که کرونا برای نخستین بار سبب شد، در کلاسهای درس، به روی والدین باز شود و یک فرصت استثنایی برای نزدیک شدن به این بخش فراهم کرد. بدیهی است که در هر شرایط چالشی، یک سری نقاط منفی وجود دارد اما انصافاً لازم است که از اقدامات و تلاش معلمان، کادر آموزشی و فعالان، در این عرصه تشکر کنیم زیرا جامعه آموزش، با توجه به شرایط زیرساختی یادگیری فضای مجازی، توانست سربلند ظاهر شود.
عضو شورای مرکزی انجمن اولیاء و مربیان تصریح کرد: به جرات میتوان گفت که کرونا، یک فرصت برای کشور ما بود زیرا شرایطی را برای آموزش فراهم کرد تا خانوادهها هم با مشقتها و سختیهای معلمان بیشتر آشنا شوند و معلمان نیز بتوانند مشکلات والدین را درک کنند. بدیهی است که این نکته میتواند باعث رشد کیفیت و فضای آموزشی شود لذا لازم است که به اتفاقات این دوران بیشتر توجه کنیم و نقاط مثبت و منفی را مورد توجه قرار دهیم.
نراقی بر لزوم توجه به فضای کلاسهای درس تأکید کرد و گفت: فضای کلاس درس عنصر مهمی در افزایش توجه دانشآموز به شمار میرود بنابراین لازم است که به حس شوخ طبعی معلم یا محتوای جذاب، در روند آموزش توجه ویژه داشته باشیم.
در ادامه جلسه، نظرات کاربران و افراد حاضر در جلسه مطرح شد و به بخشی از آنان پاسخ داده شد.
بر اساس این گزارش، نشست تخصصی «نقش متقابل والدین و معلمان برای هدایت دانشآموزان دوره ابتدایی در آموزش مجازی» با حمایت هسته پژوهشی یادگیری سیار دانشگاه علامه طباطبایی و همکاری سازمان پژوهش و برنامهریزی آموزشی و دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد.
ارسال دیدگاه