سواد رسانه‌ای یکی از شایستگی‌های حرفه‌ای برای تصدی شغل معلمی

به گزارش روابط عمومی و امور بین الملل سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، در راستای اجرای برنامه های زیرنظام پژوهش و ارزشیابی سند تحول بنیادین آموزش و پرورش با هدف ارتقاء سطح دانش علمی اداره کل شهرستان های استان تهران نشست تخصصی با عنوان " آموزش و پرورش پسا کرونا: الزامات و اقتضائات" به صورت حضوری و وبیناری برگزار شد.

حسن ملکی در این نشست با اشاره به موضوع آموزش در دوران پساکرونا اظهار کرد: پیش از ورود به بحث اصلی لازم است مقدماتی را طرح کنم؛ مورد نخست آنکه یک سری اهداف تربیتی اصیل در اسناد بالادستی از جمله سند تحول بنیادین و همینطور در برنامه درسی ملی به عنوان سند فرعی مطرح است که این اهداف اصیل تربیتی نه با کرونا عوض می‌شود و نه با پساکرونا تغییر پیدا می‌کند. اهداف تربیتی که ما در اسناد بالادستی داریم و به احتمال زیاد کارشناسان محترم پژوهش و سایر همکاران به این اسناد مراجعه کرده اند می دانند که برخی از این اهداف قابل تغییر نیستند. باید تلاش کنیم آنها را بشناسیم و برای عملیاتی کردنشان برنامه داشته باشیم.

برخی اهداف تربیتی ما ریشه در آموزه‌های وحیانی و تعلیمات قرآنی دارند

وی افزود: برخی اهداف تربیتی ما ریشه در آموزه های وحیانی و تعلیمات قرآنی دارند که اگر شما به برنامه درسی و سندتحول بنیادین رجوع کنید از این اهداف اصیل مبتنی بر آموزه‌های وحیانی را به طور متعدد ملاحظه می‌کنید. بنا ندارم در اینجا به همه اهداف که ریشه در تعلیمات قرآنی ما دارند و با زمان تغییر نمی کنند و ما باید تابع آنها باشیم و عملیاتی کنیم به طور تفصیلی اشاره کنم، فقط به یک جهت گیری کلی اشاره می کنم و آن این است که ما در تعلیم و تربیتمان، یک تعلیم و تربیت یکپارچه عقلی، ایمانی، علمی عملی و اخلاقی دانش آموزان را داریم که اگر آنها به این اهداف رسیدند بتوانند موقعیت خودشان را نسبت به خودشان، نسبت به خدا، نسبت به دیگر انسان ها و نظام خلقت به درستی درک کرده و توانایی اصلاح مستمر موقعیت فردی و اجتماعی خودشان را کسب کنند.

جهت گیری در کرونا و پساکرونا

رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی با بیان اینکه این جهت‌گیری ما در هدف‌ها، ارتباطی به کرونا و پساکرونا ندارد گفت: ممکن است شرایطی مانند کرونا موانعی ایجاد و در فرایند تحقق این اهداف اختلال ایجاد کنند، اما ماهیت این اهداف برامده از شرایط نیستند، بلکه شرایط باید خود را وفق بدهند تا تعلیمات مبتنی بر آموزه های وحیانی و قرآنی ما در مدارس تحقق یابد و دانش آموزان متناسب با این اهداف تربیت شوند. البته یکسری اهداف تربیتی هم وجود دارد که ریشه در یکسری واقعیات اقتصادی و اجتماعی متغیر دارند و تغییر می‌کنند و نمیتوان گفت آنها اهداف ثابت هستند بلکه برآمده از برخی تحولات و فعل و انفعالات برآمده از شرایط اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و امثال اینها هستند.

وی تاکید کرد اگر ما از پسا کرونا حرف می‌زنیم و می‌گوییم که باید این‌طور عمل بکنیم و اینطور عمل نکنیم باید توجه داشته باشیم که ما یکسری اهداف تربیتی اصیل داریم که نظام تربیتی باید خودش را مسئول بداند تا زمینه سازی کرده و شرایطی فراهم کند که اهداف با درصد بالایی در مدارس ما تحقق یابد و شر ایط اجرایی اش را فراهم کند، با آسیب های مخل آن اهداف مقابله کرده و آسیب شناسانه برخورد و در جهت رفع آنها هم تلاش کند.

مواجهه با پساکرونا

وی افزود: نکته دوم این است که ما در مواجهه با پساکرونا باید از دو طرز تلقی ناصحیح و ناروا پرهیز کنیم؛ که یکی از آنها «عصرپنداری» و دیگری «سهل انگاری» است. این دو باید در خصوص فهم دوران پساکرونا مورد توجه یک کارشناس تعلیم و تربیت قرار بگیرد. درباره پساکرونا باید نسبت به این دو اصل پرهیز کرده و واقع بینانه برخورد کنیم. نباید نسبت به پساکرونا به عنوان عصری که در انتظارش هستیم و او در انتظار ماست طرز تلقی داشته باشیم که به دنبال آن باری از چه باید کردها و چه کنم ها را به ذهن خود تحمیل کرده و بعد نتوانیم به درستی تصمیم بگیریم.

تأثیر تغییرات فناورانه در زندگی

رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی با بیان اینکه تغییرات فناورانه در زندگی ما و همه جهان رخ داد، اما ربطی به کرونا نداشت اظهار کرد: درست است که کرونا آن را تشدید کرد و باعث شد سریعتر به آن بپردازیم، اما فناوری از سال‌های قبل و نحوه بهره‌برداری از فناوری اطلاعات در تصمیم گیری های تعلیم و تربیت در جوامع بشری شکل گرفته بود و مبادا این طرز تلقی ایجاد شود که کرونا آمد و ما را به فناوری و آموزش مجازی متصل کرد.

آموزش‌های مجازی و یادگیری‌های الکترونیکی به خاطر کرونا

ملکی افزود: بله، بنده هم تصدیق می کنم که اگر کرونا نبود شاید با این سرعت عمل به آموزش‌های مجازی و یادگیری‌های الکترونیکی روی نمی آوردیم؛ اما باید توجه کرد که این مسئله علت های متعددی دارد و باید تلقی ما نسبت به این پدیده اینگونه باشد که گویی داریم در راهی حرکت می‌کنیم، به یک نقطه طوفانی رسیده ایم. در یک جاده، نه راه تغییر می کند و نه هدف عوض می شود و ما در همان راه قرار داریم و به سوی اهداف مورد انتظار حرکت میکنیم اما پدیده ای مانند کرونا با ابعاد منفی که برای جامعه ما ایجاد کرد باعث شد نحوه حرکتمان را بازاندیشی کنیم وگرنه هدف ما همان هدف است و راه ما همان است.

عصرپنداری

وی تصریح کرد که بنابراین نباید عصرپنداری کنیم و اینطور تلقی کنیم که کرونا دارد تمام می شود و می خواهیم وارد یک عصر نوینی به نام پساکرونا بشویم که این تلقی بزرگنمایی از پساکرونا است. البته در مقابل این طرز تلقی ناصحیح نباید دچار سهل بینی شویم و لازم است که هوشیاری خود را تقویت کرده، مطالعات لازم انجام شود و کارشناسان توجه کنند و بدانند ضرورت های مطالعاتی چه هستند و باید شما کارشناسان خودتان را به توانایی‌های مربوط به آموزش مجازی تجهیز کرده و از نگاه عصرپنداری و سهل انگارانه پرهیز کنید. این نگاه باعث می شود که پساکرونا را نوعی رجعت بدون مانع به آموزش‌های مدرسه ای درنظر بگیریم. همانطور که نباید عصرپنداری داشته باشیم سهل انگاری هم درباره پساکرونا روا نیست و باید واقع بین باشیم. واقعیت ها را به درستی بفهمیم و مواجهه خودمان را با واقعیات موجود و آتی به درستی مدیریت کنیم.

تحولات آموزش و پرورش در دوران پساکرونا

رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی درباره تحولات آموزش و پرورش در دوران پساکرونا نیز گفت: وقتی اوضاع فعلی به اتمام رسید علی‌الظاهر به یک شرایط بدون مسائلی که امروز گرفتارش هستیم می رسیم؛ در آن زمان باید چه تحولاتی را مدیریت کنیم؟ چه ضرورت‌هایی را باید بپذیریم و آنها را در ادامه اوضاعی که از قبل از کرونا در زندگی ما شروع شده بود ادامه دهیم؟ یکی از آنها ضرورت وجود ابزار الکترونیکی شخصی در تعلیم و تربیت است که برخی عنوان یادگیری سیار را هم به ان اطلاق کرده اند که بارزترین مصداقش همین گوشی های تلفن همراه باشد که در دست همگان است.

گوشی هوشمند به مثابه یک ابزار اساسی آموزش در دوران پساکرونا

وی افزود: برخورداری از گوشی هوشمند در دوران پساکرونا به مثابه یک ابزار اساسی آموزش و عنصر مهم فعالیت‌های یادگیری و یاددهی در نظام تعلیم و تربیت ما مورد پذیرش قرار گرفته است ولی در پساکرونا این پذیرش با قوت بیشتری نمایان خواهد شد و جامعه ما دیگر نخواهد توانست گوشی های همراه را از دانش آموزان بگیرد. اکنون نوجوانان ما متوجه شده اند که می‌توانند از طریق این ابزار اطلاعات زیادی به دست آورده و چیزهای زیادی یاد بگیرند. این موضوع به عنوان یک ضرورت در دوران پساکرونا مطرح شده است. قبل از کرونا مدیریت مدارس و حتی والدین مراقب بودند که دانش آموزان با گوشی تلفن همراه وارد کلاس درس نشوند، زیرا نظر این بود که در فرایند یاددهی - یادگیری اختلال ایجاد می‌کند، اما اکنون به یک ضرورت تبدیل شده است.

ملکی با اشاره به اینکه ضرورت دومی که مطرح است لزوم توجه به سواد رسانه ای به عنوان یکی از شایستگی های معلم است گفت: آنها که در نظام تعلیم و تربیت کار کرده اند می دانند که مسئله شایستگی های معلم امروز به عنوان یک مقوله مهم در دنیا مطرح است و مطالعات بسیاری روی آن انجام شده و خواهد شد، زیرا اگر معلم از یک سری شایستگی ها برخوردار نباشد نخواهد توانست دانش آموزان را به اهداف مورد انتظار برساند.

رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی ادامه داد: شایستگی هایی را مطرح می کنند که برخی مربوط به امور تخصصی و برخی مربوط به تربیت اجتماعی دانش اموزان وسایر ابعاد می شود. اما شرایط کرونایی باعث شده است که برای پساکرنا یک واقعیت مسلم را بپذیریم و آن واقعیتی به نام «سواد رسانه ای» است که ما باید در پساکرونا برای آن برنامه داشته باشیم و موضوع تقویت سواد رسانه ای در دانشگاه‌های فرهنگیان و شهید رجایی مورد توجه قرار بگیرد.

سواد رسانه‌ای یکی از شایستگی‌های حرفه‌ای برای تصدی شغل معلمی

وی با بیان اینکه برخورداری از قابلیت و توانمندی مربوط به سواد رسانه ای یکی از شایستگی های حرفه ای برای تصدی شغل معلمی است عنوان کرد: اگر معلمی همه شایستگی ها را داشته باشد اما سواد و مهارت رسانه ای نداشتهباشد نمی تواند در این اوضاعی که آموزش های مجازی و حتوای الکترونیکی به یک ضرورت تبدیل شده بهره برداری درستی داشته باشد. البته این هم مسئولیت ما را در سازمان پژوهش زیاد می‌کند که به طور ویژه کارگروهی تشکیل داده ایم. بنابراین سواد رسانه ای معلمان در دوران پساکرونا یکی از اضلاع شایستگی های حرفه ای است که باید به آن پرداخته شود.

ملکی ادامه داد: ضرورت سوم این است که ما باید از هویت زدایی از مفهوم سنتی مدرسه پیشگیری کنیم. یکی از چالش‌های شیوع ویروس کرونا، تعطیلی مدارس بود و به طور نابهنگام در آموزش‌های حضوری توقف به وجود آمد و باعث شد آموزش‌های مجازی رواج یابد و خانواده‌ها، مدارس، دانش‌آموزان، معلمان، مربیان پرورشی، همه و همه در برابر این واقعیت خضوع کردند، زیرا راهی به جز خاضع شدن نداشتند. واقعیتی به وجود آمده بود به نام تعطیلی مدارس؛ آموزش‌های حضوری به طور نابهنگام تعطیل شد و قریب به دوسال است که با این واقعیت دست و پنجه نرم می‌کنیم.

رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی افزود: ان شاءالله آرام به سمت بازگشایی مدارس حرکت می‌کنیم، اما نکته این است که در پساکرونا احتمالا بسیاری ازدانش آموزان این سوال را مرور خواهند کرد که "وقتی می‌توانیم از طریق فضای مجازی مطالبی را بیاموزیم و یاد بگیریم چه نیازی هست که در مدرسه حضور یابیم؟ ‌".

وی با تاکید بر اینکه باید مهارت‌های لازم را به دست بیاوریم، معلمان ماهرتر باشند، جوان‌ها مهارت لازم را به دست بیاورند و از وجوه مثبت آموزش‌های مجازی بهره‌برداری کنیم عنوان کرد: ضمن اینکه به این امر اعتقاد داریم ولی هرگز معتقد هم نیستیم که باید جایگزین آموزش حضوری بشود. بلکه آموزش مجازی به عنوان روشی که می‌تواند جایگزین آموزش حضوری بشود نگاه نمی کنیم و شاید وجه ممیزه نظام آموزشی ما با نظام‌های آموزشی دیگر در همین است.

ملکی افزود: مزه تربیتی آموزش‌های حضوری در ذائقه همه هست و این معنا را درک کرده اند که در آموزش حضوری آثار و برکات و خیری هست که هرگز در آموزش های مجازی قابل وصول نیست و به همین علت در همین ایام کرونایی هم ملاحظه کردید که تعدادی کشورها مدارسشان را تعطیل نکردند، برخی جاها مدتی تعطیل بودند و سریع بازگشایی کردند. مقالات متعددی نوشته شد و وبینارها و سمینارهایی برگزار و اغلب دیدگاه‌ها این بود که اموزش غیرحضوری و تعطیلی مدارس باعث افت تحصیلی نامرئی شده است.

رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی افزود: دانش آموزان علی الظاهر نمره می گرفتند و نمرات بالایی هم کسب می‌کردند و بعضا والدین به جای آنها حل مسئله می‌کردند و این هم جزء حواشی طبیعی این رویداد است که به وجود امد اما معلوم نیست چقدر تربیت شدند و چقدر یاد گرفتند. اکنون که برخی مدارس باز شده اند یک عقب‌ماندگی‌هایی تحصیلی محسوس است و آموزش‌های غیرحضوری این ظرفیت را برای دستیابی به اهداف تربیت وسیع ندارد.

ایستادگی در برابر هویت زدایی از مفهوم سنتی مدرسه

وی با بیان اینکه ما و همه همکاران نظام تعلیم و تربیت باید ضمن استمداد از بهره مندی از آموزش های مجازی باید در برابر هویت زدایی از مفهوم سنتی مدرسه هم بایستیم و برنامه های پیشگیرانه برای این مسئله هم داشته باشیم اظهار کرد: نکته دیگر که باید در دوران پساکرونا روی آن کار پژوهشی انجام شود و نه صرفا کار کارشناسی، «تقویت بنیان های نظری آموزش حضوری» است. باید از طریق مطالعات، پژوهش‌ها، شورای پژوهشی ادارات کل استان ها، در ستاد و سازمان روی این زمینه کار شود. باید بنیان های نظری مکشوف و به جامعه معلمان معرفی شود. اگر از آموزش‌های حضوری حمایت می‌کنیم دلیل علمی‌اش چیست؟ فراتر از این سخنانی که مطرح می‌کنیم مبنای نظری آموزش‌های حضوری کدام‌اند.

ملکی تاکید کرد که باید نظریه پردازان ما روی مبانی نظری این مسئله کار کنند اگر بنیان های نظری یک موضوع را معلوم نکنیم صرفا با گفتار و بخشنامه و خواستن ها کار درست نمیشود و باید روی بنیان های نظری کار شود و بر پایه آن برنامه های عملیاتی طراحی و به جامعه معرفی شود و آرام به این سمت برویم که آموزش های حضوری صیانت شوند.

ویژگی آموزش‌های حضوری و آفت های آموزش غیرحضوری

رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی با بیان اینکه یکی از آفت‌های اوضاعی که پیش آمد، ضمن برکات این فهم فناورانه این است که دانش آموز به یک استقناع و بی نیازی از آموزش‌های حضوری برسد، به اهم مزایای آموزش های حضوری اشاره و عنوان کرد: در آموزش های حضوری نظام ارتباطی اثربخش برای دانش آموزان و معلمان فراهم می‌شود. انسان به اصالت یک موجود اجتماعی است و اگر کار اقتصادی، سیاسی و تربیتی می‌کند باید آن را در اجتماع انجام دهد. سرشت انسان سرشت تفردگرا نیست. این یک مکتب و امکان تربیتی است که در آموزش‌های غیرحضوری به طور طبیعی وجود ندارد.

وی افزود: اثر دیگر آموزش حضوری این است که امکان بهره‌گیری از الگو را برای دانش آموزان فراهم می‌کند. معلم برای دانش‌آموزان سرمشق، الگو و اسوه است. بین معلم و متعلم رابطه ظریف و عمیقی وجود دارد که آن را در جای دیگری نمی‌توان یافت. این امکان بهره‌برداری از الگو در آموزش حضوری تحقق می‌یابد و متعلم باید معلم را بدون واسطه ببیند. هرقدر واسطه بیشتر به میان بیاید اثرگذاری الگو کمتر می‌شود. بسیاری اهداف تربیتی ما از طریق الگوگرفتن محقق می‌شود. بسیاری اخلاقیات و اهداف تربیتی، معنوی، اخلاقی و اجتماعی با الهام از رفتار معلم دست یافتنی است.

ملکی با بیان اینکه سومین ویژگی آموزش حضوری یادگیری پنهان است که در برخی منابع به عنوان برنامه درسی پنهان از آن یاد می شود گفت: مراد از این یادگیری‌ها، یعنی یادگیری‌های قصد نشده و پیش بینی نشده که در محوطه مدرسه و حیاط مدرسه و تعاملات دانش آموزان با یکدیگر محقق می شود. گاهی دانش اموزی چیزی از این طریق کسب می‌کند که هرگز از برنامه درسی رسمی کسب نمی کند که گاهی میتواند منفی و گاهی اوقات هم مثبت باشد.

رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی با تاکید بر اینکه باید دانش آموزان را در ساحت‌های مختلف تربیت کرد که در آموزش غیرحضوری محقق نمی‌شود اظهار کرد: امکاناتی که مربوط به ظرفیت بالای تعلیم و تربیت چندساحتی مربوط می شود در آموزش غیرحضوری وجود ندارد. اگر از آموزش حضوری حمایت میکنیم به علت عظمت و ارزشی است که دارد.

وی بر لزوم بازتعریف عناصر برنامه درسی در دوران پساکرونا تاکید و اظهار کرد: برنامه درسی یعنی محتوا، معلم، روش، فضا، زمان، محیط، ارزش گذاری و امثال اینها. بازاندیشی و بازتعریف عناصر در دوران پساکرونا لازم است و باید روش‌ها و شیوه‌های دستیابی به اهداف تربیتی اصیل را مورد توجه عمیق قرار دهیم و درباره محتوا بازاندیشی کنیم.

ملکی با اشاره به اینکه از آغاز سال تحصیلی جاری، محتوای برنامه درسی آموزش غیرحضوری به مدارس بخشنامه شد گفت: اگر این برنامه را ملاحظه کنید متوجه می‌شوید که بازتعریف عناصر برنامه درسی به چه معناست. هریک از عناصر برنامه درسی باید با نگاه یادگیری ترکیبی، تلفیقی مورد توجه قرار بگیرد. اخیرا معقتدیم پساکرونا دوره یادگیری ترکیبی است. نه باید از آموزش سنتی هویت‌زدایی شود و نه به آموزش‌های مجازی بی‌اعتنایی شود. هویت‌زدایی از آموزش‌های سنتی، یک سمّ است. بی اعتنایی به آموزش‌های الکترونیکی غبن است.

رئیس سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی تاکید کرد: بی تردید آموزش غیرحضوری هرگز نمی تواند جایگزین آموزش حضوری مستقیم و چهره به چهره شود اما باید بپذیریم که این اتفاق افتاده و نظام تعلیم و تربیت ما در پساکرونا با سوالات جدی مواجه خواهد شد. آموزش و مدرسه مجازی از جمله مواردی است که می‌تواند در پساکرونا به یک گفتمان آموزشی قوی تبدیل شود و نظام تعلیم و تربیت ما را تحت تاثیر قرار دهد. در برابر این پدیده نه باید منفعل باشیم و نه فعال منفی باشیم و در برابر این واقعیت بایستیم. مکلف ایم از امکانات یادگیری الکترونیکی بهره برداری های لازم را داشته باشیم.

وی افزود: باید در پساکرونا هنرمان حفظ تعادل باشد. باید برنامه عملیاتی داشته باشیم و کار کنیم . یادگیری الکترونیکی طوری باشد که جا را برای آموزش های حضوری تنگ نکند و آموزش‌های حضوری هم نباید با آموزش مجازی تهجری و انجمادی برخورد کند باید توازنی در برخورد با این دو واقعیت ایجاد کنیم تا بتوانیم دانش آموزان را متوازن تربیت کنیم.