وقوع سیل در تهران چه نقاطی را درگیر سیلاب می‌کند

علی بیت‌اللهی در گفت‌وگو با پانا با اشاره به نتیجه گزارش اخیر مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی درباره سیل‌های فروردین ماه سال جاری در برخی استان‌های کشور اظهار کرد: «در بررسی ارزیابی‌های مفصل ما که در گزارش سیل به آن اشاره شده است ۲۵ تیم تخصصی در مناطق سیل‌زده استان‌های گلستان، لرستان و خوزستان برای انجام تحقیقات همکاری کردند و در گزارشی که تهیه شده محورها و عناوین تحت عنوان درس‌هایی از سیل فروردین ۹۸ مطرح شده است.»

ضرورت وجود سامانه هشدار سریع برای تشخیص سیل در کشور

مدیر بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی با اشاره به ضرورت وجود سامانه هشدار سریع برای تشخیص سیل در کشور به عنوان مهم‌ترین درس از سیل‌های اخیر گفت: «متاسفانه در این زمینه با توجه به وقوع سیل در شهر شیراز، استان لرستان و استان‌های گلستان و خوزستان که دامنه سیل مراکز جمعیتی را در این استان‌ها دربر گرفت، ضرورت وجود این سامانه احساس شد چون اگر سیستم هشدار سیل را داشتیم، مردم می‌توانستند خود و اقلام ارزشمند زندگی‌شان را محافظت کنند. اگر سامانه هشدار سریع سیل وجود داشت قطع یقین از تلفات جانی کمتری در سیل‌های فروردین ماه امسال برخوردار بودیم . بنابراین یکی از مهمترین آیتم‌های ما درباره سیل، راه‌اندازی سامانه هشدار سیل است.»

دبیر کارگروه ملی مخاطرات طبیعی افزود: «در زمینه راه‌اندازی سیستم هشدار سریع برای تشخیص سیل، پیشنهادی به هیأت دولت داده‌ایم و در این زمینه گریزی به شهر تهران زده‌ایم و با توجه به تهدید سیل، لازمه انجام این کار را به دولت اعلام کرده‌ایم زیرا در تهران به واسطه وجود جمعیت بالا و در معرض خطر قرار گرفتن اتوبان‌ها و معابر شهری ممکن است در حین وقوع سیل، حوادثی مشابه شهر شیراز رخ دهد و راه‌اندازی این سامانه یک ضرورت است.»

نبود آیین‌نامه ساخت‌وساز در برابر سیل

بیت‌اللهی در ادامه تأکید کرد: «همچنین موضوع مهمی که به عنوان محور در سیل فروردین ماه سال جاری به آن توجه کردیم و برای ایجاد آن در تلاش هستیم، نبود آیین‌نامه ساخت‌وساز در برابر سیل است. همانطور که می‌دانید برای زلزله، آیین‌نامه ۲۸۰۰ برای ساخت وساز در برابر زلزله در کشور وجود دارد و طبق آن کلیه ساخت وسازها باید اصولی و بر اساس ضوابط این آیین‌نامه باشد. در واقع ضوابط فنی است تا ساختمان‌ها بتوانند استحکام لازم را در برابر زلزله داشته باشند اما در زمینه سیلاب، آیین‌نامه‌ مدونی وجود ندارد به این معنی که در مناطقی که خطر وقوع سیل وجود دارد مواردی برای ساخت‌‌وسازها در نظر گرفته شود. به عنوان مثال ارتفاع طبقه همکف از سطح زمین چگونه باید باشد یا طراحی پی ساختمان چگونه باید باشد یا اینکه چگونه آب جاری شود و وارد خانه‌ها نشود. این موارد مربوط به طراحی در برابر سیل است که در سیلاب اخیر متوجه شدیم، آیین‌نامه طراحی ساختمان را در برابر سیلاب نداریم و وجود این آیین‌نامه یک ضرورت است. بنابراین یکی از درس‌های مهم ما طراحی ساختمان‌ها در برابر سیل است.»

این مدرس دانشگاه افزود: «در زمینه ابنیه فنی راه و حمل و نقل نیز بررسی‌ها نشان داد برخی طراحی‌ها و مسیر جاده‌ها و شریان‌های ارتباطی کشور با توجه به اینکه به شدت آسیب دیدند و خسارات مالی زیادی به این بخش وارد شد، از نظر طراحی و نگهداری در برابر سیل حساسیت لازم برای آنها وجود نداشته است و می‌توان با طراحی بهینه خسارت‌ها را در بخش حمل و نقل کاهش داد.»

بی‌توجهی به وقوع سیل به دلیل خشکسالی‌های چند دهه اخیر

مدیر بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی خاطرنشان کرد: «یکی از مهمترین کارهایی که قبلاً درباره سیل به آن توجه نکرده بودیم و علت آن خشکسالی‌های ممتد در چند دهه اخیر بوده است، بی‌توجهی به ساخت‌‌وساز در مسیر سیلاب‌ها بوده است. به خاطر خشکسالی فکر می‌کردیم مشکلی از نظر سیل نخواهیم داشت در حالی که طبیعت این موارد را رعایت نمی‌کند و حوادث طبیعی هر لحظه ممکن است رخ دهد و باید اعتراف کنیم که این غفلت وجود داشته است و دلیلش هم چندین دهه خشکسالی بوده است که جامعه فنی و مدیریتی کشور از این موضوع غافل شده‌اند و این درس مهمی برای ما در سیل اخیر بود.»

بیت‌اللهی تصریح کرد: «همچنین درباره مکان‌یابی مراکز جمعیتی و محافظت در برابر سیل یکی از مواردی بود که در سیل‌های فروردین ماه سال جاری متوجه شدیم هیچ کار عمده‌ای در کشور انجام نشده است. اگر نگاهی به وضع روستاهای خوزستان، لرستان و حتی گلستان می‌انداختیم متوجه می‌شدیم در منطقه‌ای که مسیل و محل گذر آب است، کوچکترین تمهیدات محافظتی در آنها به کار گرفته نشده و در فیلم‌هایی که از سیلاب امسال نیز دیدیم متوجه شدیم با اقدامات ساده‌ای مثل چیدن گونی‌های شن در برخی شهرها، مردم از خطر دور شدند. در صورتی که اگر این اقدامات را از قبل در مناطقی با خطر سیل بالا، الزامی می‌کردیم ممکن بود این مشکلات پیش نیاید.»

فقدان آموزش عمومی و تخصصی در برابر سیل

دبیر کارگروه ملی مخاطرات طبیعی در ادامه با اشاره به فقدان آموزش به عنوان یکی از درس‌های مهم سیل فروردین ماه گفت: «فقدان موارد آموزشی اعم از آموزش عمومی و تخصصی در برابر سیل وجود دارد. مردمی که درگیر سیل بودند اصلاً نمی‌دانستند که چه کار بکنند و افرادی هم که به عنوان نیروهای امدادی به مناطق سیل‌زده می‌رفتند، آنقدر از موارد آموزشی دور بودند که حتی در سیل گلستان ۶ نفر از این امدادگران جان خود را از دست دادند. این موضوع نشان داد که برای آموزش موارد ایمنی در برابر سیل کار نکرده‌ایم.»

وی با اشاره به خطر وقوع سیل در شهر تهران گفت: «در سیل شیراز مساحت حوضه آبریزی که سیل را روانه شهر کرد ۲۵ کیلومتر مربع بود البته سیلاب شیراز به عنوان سیلاب شهری متمایز از سیلاب استان‌های لرستان، گلستان و خوزستان بود. تصور کنید این حوضه آبریز که ۲۵ کیلومتر مربع بود باعث کشته شدن ۲۱ نفر شد و بیش از ۳۰۰ خودرو از بین رفت و خسارت‌های زیادی داشت. در حالی که در تهران چندین حوضه آبریز وجود دارد. در تهران حوضه آبریز کن وجود دارد که به شهر تهران مشرف است و در شمال غربی تهران قرار دارد و مساحت آن ۲۲۰ کیلومتر مربع است و برای اهالی تهران این منطقه کاملاً شناخته شده است.»

بیت‌اللهی ادامه داد: «در حوضه آبریز دیگری که در مجاورت حوضه کن است حوضه آبریز وردیج است که مساحت آن ۵۷ کیلومتر مربع است یعنی بیش از دو برابر حوضه آبریز شیراز است. حوضه آبریز دربند (گلابدره) را داریم که مساحت آن ۴۰ کیلومتر مربع است. حوضه آبریز درکه را داریم که مساحت آن ۳۶ کیلومتر مربع است. حوضه آبریز دره فرحزادی ۳۰ کیلومتر مربع است. حوضه آبریز دارآباد ۲۹ کیلومتر مربع مساحت دارد و به اتوبان امام علی مشرف است. حوضه آبریز دره فرحزادی تا فلکه صادقیه ادامه دارد. مسیل درکه از غرب بزرگراه چمران به سمت کوی نصر و منطقه گیشا گسترش دارد و حوضه آبریز دربند (تجریش) نیز که سابقه سیل چندین باره دارد.»

مدیر بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی خاطرنشان کرد: «وقتی شیراز را با تهران مقایسه می‌کنیم، می‌بینیم که شیراز فقط یک حوضه آبریز داشت و اگر بارندگی شیراز در تهران رخ دهد، تهران در ۷ نقطه درگیر چنین سیلابی خواهد شد. با مشکلات ترافیکی و تمرکز بالای ماشین‌ها و جمعیت در تهران خطر سیل را باید به شدت جدی گرفت.»

ضرورت تدابیر لازم برای ایمنی در برابر سیل در آستانه فصل پاییز

دبیر کارگروه ملی مخاطرات طبیعی در ادامه با اشاره به نزدیک شدن فصل پاییز و توجه به مخاطرات ناشی از بارندگی‌ها گفت: «پیش‌بینی شده است که امسال بارندگی‌های پاییزی و زمستانی زیادی را خواهیم داشت و حداقل کاری که می‌‌توان انجام داد این است که سیستم‌های هشدار سریع را برای نجات جان مردم راه‌اندازی کنیم. این موارد با هزینه‌های کمی قابل انجام است. برخی کارهای مهم دیگر را می‌‌توان انجام داد و شهرداری تهران نیز اقداماتی از جمله لایروبی آبراهه‌‌ها انجام داده است اما از نظر من این اقدامات برای متوقف کردن سیل تهران کافی نیست و نیازمند اقدامات بیشتری است و ضرورت دارد تدابیر لازم برای ایمنی در برابر سیل در نظر گرفته شود.»

وی درباره اقدامات لازم برای کاهش مخاطرات سیل تأکید کرد: «در کشورهای بسیار کم درآمد، سامانه‌های کم هزینه با حداقل هزینه‌های ممکن در بالادست شهرها راه‌اندازی شده است که حدود نیم ساعت قبل از اینکه سیل به شهر برسد، خطر از سوی این سامانه‌ها اعلام می‌‌شود. به عنوان مثال اگر در امامزاده داوود، دبی بالایی از سیل شهری به شهر تهران برسد ممکن است نیم ساعت طول بکشد و در این مدت زمان به مناطق اطراف مسیل هشدار داده می‌شود. بنابراین اکنون یکی از مهم‌ترین کارهایی که برای شهر تهران می‌توان انجام داد، راه‌اندازی سامانه هشدار است. همچنین موضوع مهم دیگری که بسیار کم هزینه است آموزش عمومی مردم است و می‌توان با هماهنگی رسانه‌ها و صدا و سیما موارد آموزشی را ارائه داد. اگر موارد مربوطه را آموزش ‌دهیم، می‌توان موارد بحرانی را کاهش داد.»

وضع کلانشهرهای مشابه تهران از نظر مخاطره سیل

بیت‌اللهی درباره وضع کلانشهرهای مشابه تهران از نظر مخاطره سیل نیز گفت: «از میان شهرهایی که بررسی کرده‌ایم شهر تبریز سیل‌خیز است. کرمان خطر بالای سیل را دارد. شهرهای شمالی(گلستان، مازندران و گیلان) دچار آبگرفتگی‌های زیادی می‌شوند. شهرهایی مثل هرمزگان به ویژه بندرعباس در خطر سیل هستند و چندین بار آبگرفتگی و سیلاب حاشیه شهر را دچار تخریب کرده است. در استان لرستان، ایلام و همدان هم همینطور است. به خاطر ویژگی‌های فرمی و مورفولوژی این شهرها که در کوهپایه‌ها قرار دارند و آبراهه‌های ناشی از این کوهپایه‌ها که مشرف بر شهرها هستند منجر شده است تا با خطر بالای سیل مواجه باشند.»