دانش‌آموزان به رشته‌های مهارتی علاقه دارند؛ تعداد هنرستان‌ها کافی نیست

تاکید بر مهارت‌محوری و گرایش به رشته‌های فنی از جمله سیاست‌های چند سال اخیر وزارت آموزش و پرورش و رویکرد سند تحول و برنامه ششم توسعه ترغیب دانش‌آموزان به سمت انتخاب رشته‌های مهارتی بوده است. با این حال، موفقیت آموزش و پرورش در اجرای ماده ۶۶ قانون برنامه ششم توسعه که بنا بر آن تا دو سال دیگر سهم رشته‌های مهارتی از دانش‌آموزان سال دوم متوسطه باید به ۵۰ درصد کل دانش‌آموزان متوسطه برسد، به اندازه انتظار نبوده است.

عباس سلطانیان، مدیرکل دفتر آموزش متوسطه دوم وزارت آموزش و پرورش، در این باره به پانا گفت: « امروز سهم رشته‌های مهارتی در دوره دوم متوسطه در مجموع حدود ۳۵ درصد است و ما طبق برنامه در سال ۹۸ باید به عدد ۴۳ درصد می‌رسیدیم که محقق نشده است.»

صحبت‌های سلطانیان نشان می‌دهد که آموزش و پرورش فاصله هشت درصدی با هدف‌گذاری برنامه ششم توسعه دارد. طبق آمارها از سال تحصیلی ۹۱-۹۲ تا سال تحصیلی ۹۷-۹۸ نه تنها سهم حضور دانش‌آموزان در رشته‌های مهارتی افزایش پیدا نکرده بلکه در این هفت سال از ۴۱/۴۳ درصد به ۳۵ درصد رسیده است.

موانع تبلیغاتی و بی‌علاقگی دانش‌آموزان تا حدود زیادی مرتفع شده است

سلطانیان درباره این فاصله دلایل قابل تاملی دارد. مدیرکل دفتر آموزش متوسطه معتقد است که امروز به خاطر انعطاف‌پذیری و تنوع رشته‌های مهارتی بر خلاف سال‌های گذشته دیگر کمتر مشکلی به نام بی‌علاقگی دانش‌آموزان و والدین‌ آن‌ها به این رشته‌ها وجود دارد. وجود ۲۰۰ رشته متناسب با اقلیم‌ها و مناطق مختلف کشور در هنرستان‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش تا حدودی این ادعای سلطانیان را تایید می‌کند.

او تاکید کرد که برعکس دهه ۸۰ و اوایل دهه ۹۰ مشکل نبود تبلیغات برای رشته‌های مهارتی و تفهیم این موضوع که مهارت به نفع دانش‌آموزان است و بچه‌ها به سمت رشته‌های مهارتی بیایند، نیز در خانواده‌ها تا حدود زیادی حل شده است.

هرجا هنرستانی تاسیس کردیم ظرفیت آن به سرعت تکمیل شد

سلطانیان مشکل اصلی نرسیدن آموزش و پرورش به چشم‌انداز برنامه ششم توسعه را کمبود فضا و تجهیزات دانست. به گفته او، آموزش و پرورش دانش‌آموز را برای رفتن به رشته‌های مهارتی اجبار نمی‌کند و اگر فضا و تجهیزات فراهم باشد خود دانش‌آموز به سمت این رشته‌ها می‌رود. او افزود: «در خیلی از نقاط کشور وقتی هنرستانی تاسیس کردیم به سرعت ظرفیت آن تکمیل شد. در شهریور دانش‌آموزان برای تحصیل در رشته‌های مهارتی به هنرستان مراجعه می‌کنند و وقتی می‌بینند که ظرفیت پر شده است به اجبار به سمت رشته‌های نظری می‌روند.» او به ظرفیت محدود کلاس‌های کارگاهی در هنرستان و محدودیتی که این موضوع برای ثبت‌نام دانش‌آموزان ایجاد کرده است، اشاره کرد. به گفته او، بسیاری از دانش‌آموزان به دلیل تکمیل ظرفیت هنرستان‌ها بالاجبار به سمت رشته‌های نظری می‌روند.

دانش‌آموزان بالاجبار به سمت رشته‌های نظری می‌روند

مدیرکل دفتر آموزش متوسطه دوم به سه ساله شدن دوره فنی و حرفه‌ای و متعاقب آن کاهش یک‌سومی فضا و تجهیزات در این دوره اشاره می‌کند و می‌گوید: «دانش‌آموز وقتی به علت ثبت‌نام نشدن در هنرستان بالاجبار به رشته‌های نظری باز می‌گردد با خود می‌گوید حالا که قرار است در رشته‌های نظری ادامه تحصیل بدهم، رشته تجربی را انتخاب می‌کنم؛ در صورتی که پیش‌زمینه فکری آن دانش‌آموز، یکی از رشته‌های مهارتی بوده است.» او در پایان صحبت‌های خود یک ادعای قابل تامل را مطرح می‌کند.سلطانیان به صراحت تاکید دارد که اگر فضا و تجهیزات برای رشته‌های مهارتی فراهم بود آموزش و پرورش می‌توانست تا سال ۱۴۰۰ به عددی که برنامه ششم توسعه مشخص کرده، برسد.

سهم هنرجویان شاخه‌های فنی‌وحرفه‌ای و کاردانش نسبت به کل دانش‌آموزان متوسطه چقدر است؟

بررسی آمار‌ها نشان می‌دهد از مجموع ۲میلیون و ۶۲۵هزار و ۳۲۷ دانش آموز در دوره دوم متوسطه، یک میلیون و ۷۱۴هزار و ۵۲۹ نفر در شاخه نظری تحصیل می‌کنند و سهم فنی و حرفه‌ای و کاردانش ۹۱۰هزار و ۷۹۸نفر است که درصد تقریبی آن به ۳۴/۶۹ می‌رسد. در واقع چیزی در حدود ۱۶درصد با رسیدن به چشم‌انداز ۵۰درصدی که برنامه ششم توسعه مشخص کرده است، فاصله وجود دارد.

۱

۲

بررسی تعداد دانش‌آموزان به ازای هر هنرستان در مناطق مختلف کشور نیز نشان می‌دهد استان‌های کهگیلویه و بویراحمد، سیستان و بلوچستان، چهارمحال و بختیاری، آذربایجان غربی، تهران (شهر تهران)، البرز، کرمانشاه، لرستان و ایلام آماری پایین‌تر از میانگین ۳۴/۶۹ درصدی دانش‌آموزان رشته‌های مهارتی در کل کشور دارند. شاید علت درصد پایین دانش‌آموزان رشته‌های مهارتی در استان‌هایی مانند کهگیلویه و بویراحمد، سیستان و بلوچستان و لرستان جمعیت بالای روستایی در این استان‌ها باشد. طبق سرشماری سال ۱۳۹۵ مرکز آمار ۴۴درصد جمعیت استان کهگیلویه و بوراحمد، ۳۶درصد از جمعیت استان لرستان و ۵۲درصد از جمعیت استان سیستان و بلوچستان روستایی هستند؛ یعنی اغلب جمعیت در مناطقی زندگی می‌کنند که هنرستان در آن‌ها وجود ندارد. به گفته محمد مهدی کاظمی، معاون دفتر آموزش‌های فنی و حرفه‌ای، ساخت هنرستان از نظر مالی به دلیل ماهیت خاص این رشته‌ها در بافت روستایی به صرفه و منطقی نیست. او به پانا گفت: «به دلیل پر نشدن ظرفیت هنرستان‌ها در روستاها و ماهیت رشته‌های فنی و حرفه‌ای ساخت هنرستان در روستاها منطقی نیست. اما رشته‌های کاردانش به صورت برون‌سپاری در برخی از روستاهای کشور آموزش داده می‌شود و بعد از آن که دیگر متقاضی برای آن رشته‌ها نبود، آن کارگاه یا هنرستان کاردانش جمع آوری می‌شود.»

البته کاظمی خبر داد حدود ۴۰هزار نفر از دانش‌آموزان روستایی در هنرستان‌های شبانه‌روزی که در شهر‌های مجاور برای آن‌ها در نظر گرفته شده است، تحصیل می‌کنند.

در جداول بالا شهر تهران و استان البرز نیز از مناطقی هستند که در آن‌ها محصلان رشته‌های فنی و حرفه‌ای پایین‌تر از میانگین کشوری است که احتمالا با استناد به گفته سلطانیان بیشتر به بالا بودن تراکم دانش‌‌آموزی و کافی نبودن هنرستان‌ها و نبود فضا و تجهیزات مربوط باشد و نه تمایل نداشتن دانش‌آموزان به تحصیل در هنرستان‌ها.

نقشه بالا نشان‌دهنده میزان محصلان رشته‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش در استان‌های کشور است. سهم دانش‌آموزان رشته‌های مهارتی در استان‌هایی که با سبز تیره نشانه‌گذاری شده‌اند نسبت به استان‌های دیگر بیشتر است و نزدیکی بیشتری به چشم‌انداز برنامه ششم توسعه دارد. استان‌های سمنان، هرمزگان و خراسان جنوبی با میانگین بالای ۴۰‌درصد سهم بیشتری نسبت به باقی استان‌ها دارند. استان کهگیلویه و بویراحمد نیز با درصد ۲۴/۰۶ در رده آخر استان‌های کشور قرار دارد.