دانشگاه وقتی می تواند نقش تاریخی خود را ایفا کند که مساله محور باشد

هادی خانیکی روز گذشته در آیین گرامیداشت چهل سالگی انقلاب اسلامی در میان دانشجویان و استادان دانشگاه شهید چمران اهواز، بیان کرد: یکی از کارهای جدی ولی مغفول در مطالعه توسعه در ایران، پژوهش دکتر مجید تهرانیان است که نتایج آن چند ماه پیش از پیروزی انقلاب اسلامی به عنوان سرمقاله نشریه علوم پژوهشکده ارتباطات درباره دانشگاه منتشر شده که به دنبال ارزیابی توسعه در ایران و ارایه راهکار برای آن بوده است.
او افزود: نتایج این پژوهش نشان می دهد که نهاد دانشگاه در ایران در پیش از پیروزی انقلاب دچار بحران است؛ اکنون باید بررسی شود چقدر از این تصویر فاصله گرفتیم و یا باید درباره آن تامل کنیم.
مدیرگروه ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی، با بیان اینکه بر اساس این پژوهش بحران دانشگاه جزیی از ابعاد گسترده بحران در ایران به شمار می رود، ادامه داد: این بحران دردانشگاه از سه جنبه سیاسی، فرهنگی و آموزشی قابل بررسی است؛ از سوی دیگر بحران سیاسی در دانشگاه پررنگ تر است که در انقلاب اسلامی بیشتر نمایان است.
او 'تحمیل مصحلت سیاسی روز بر مصالح دانشگاه ها توسط دولت ها که هرگونه چاره اندیشی و برنامه ریزی را ناممکن کرده'، 'انتساب روسای دانشگاه ها بر اساس روابط سیاسی و بدون داشتن صلاحیت علمی'، 'تغییرات پی در پی و هتک حرمت دانشجو و استاد به وسیله سلب استقلال از دانشگاه ها که صحنه دانشگاه را دچار تشنج کرده' و 'مدیریت سیاست زده دانشگاه که درگیر افراط و تفریط است' را از مشکلات دانشگاه در زمان پیش از پیروزی انقلاب اسلامی دانست که ضرورت عاطفی و اجتماعی رشد دانشجو را نادیده می گیرد.
خانیکی افزود: بر اساس پژوهش دکتر تهرانیان، اتحاد مثلث میان دانشجوی تنبل با استاد بیسواد و مدیریت نالایق دانشگاه، دارای منافع مشترک در تحمیل سکوت است ولی دانشجوی هوشیار، استاد آگاه و مدیریت مسئول به همراه آموزش های رسمی کلاسیک، هر کدام می توانند به عنوان شهروند در جامعه کوچک دانشگاه نقش موثر و فعال را در بازسازی نظام دانشگاهی ایفا کنند و این امر مستلزم شرایط آزادی لازم برای جریان آزمایش و خطاست که تنها از راه ایجاد نوعی مصونیت سیاسی و فرهنگی برای دانشگاه ها میسر است.
او در ادامه گفت :تصویر بحران دانشگاه پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، منجر به نقش محوری و فعالی می شود که این نهاد در مبارزه با رژیم شاه ایفا می کند.
او با تاکید بر یافتن مساله امروز در دانشگاه، پس از ۴۰ سال از انقلاب اسلامی، گفت: باید ببینیم آیا دانشگاه امروز خود را در معرض پرسش دردمندانه قرار می دهد؟ زیرا این احتمال در دانشگاه وجود دارد که در محیط علمی و آرام و بی دغدغه، کاری به مسایل کشور نداشته باشیم؛ این در حالیست که دانشگاه مساله گریز نمی تواند نقشی در توسعه انسانی و فرهنگی کشور داشته باشد.
رییس انجمن مطالعات فرهنگی و ارتباطات افزود: امروز وقتی از توسعه صحبت می کنیم، تنها بخش فیزیکی آن نیست، بلکه باید ببینیم توسعه پیش از آن در فرهنگ و زبان ما چگونه تاثیرگذار بوده است.
اوهمچنین بیان کرد: توسعه به معنی بالا رفتن ظرفیت مالی و معنوی نظام ملی، همچنین افزایش فرهنگ مدارا و خیرخواهی و سرمایه اجتماعی است؛در تعریف جدید از توسعه که توسط 'آمارتیاسن' مطرح شده نیز توسعه به معنی بالا رفتن سطح مشارکت و آگاهی به حقوق خود است.

خانیکی ادامه داد:اگر می خواهیم دانشگاه به توسعه برسد باید نسبت و پیوند میان کنش شهروندی در دانشگاه و علم و آموزش برقرار شود.
در ادامه او با انتقاد از اعضای هیات علمی دانشگاه ها نیز گفت: تعداد کمی از هفت هزار و ۵۰۰ استاد دانشگاه در کشور به مسایل جدی کشور ورود کرده و درباره آن صحبت می کنند.
خانیکی با بیان اینکه دانشگاه وقتی می تواند نقش تاریخی خود را ایفا کند که مساله محور باشد، افزود: مساله بحران دانشگاه که در سال ۵۷ مطرح شده امروز به گونه ای دیگر در برابر ماست، بنابراین دانشگاه باید امروز پاسخ دهد که چقدر توانسته بر گسست و شکاف تاریخی غلبه کند و به چه میزان توانسته وارد حوزه فرهنگ و سیاست و اجتماع شود.
او مساله توسعه انسانی را فراتر از تربیت نیروی متخصص دانست و اضافه کرد: برای توسعه مادی و معنوی باید به سمت نهاد دانشگاه برویم و متقابلا اگر می خواهیم دانشگاه خلاق و زنده باشد، باید با گفت وگو دیوارهای بین آن و جامعه و نهادهای قدرت و سیاست را کوتاه کنیم.

به گفته او، آنچه اکنون فاصله ایجاد کرده دور افتادن از گفت وگو یا از دست دادن توانایی و مهارت گفت وگوست؛ در واقع قفل بین دانشگاه و نظام چرایی و جامعه با یک تفکر عملیاتی و برنامه اقدام برای عمل گشوده می شود.
رییس کرسی ارتباطات علم و فناوری یونسکو، با اشاره به نگرانی و موقعیت خطیری که نتیجه بحران و تنگناهای فعلی در کشور است، گفت:بیشترین نگرانی جامعه، نخبگان، سیاستگذاران و مدیران به دلیل ابهام نسبت به آینده و نبود افق روشن است که ضرورت کشف و خلق فرصت های جدید را نشان می دهد و نقش دانشگاه در این میان حایز اهمیت است.
او ادامه داد:شرایط خطیر فعلی نه تنها نظام سیاسی و دولت، بلکه تهدیدی برای کل جامعه و نهادهای سیاسی و مدنی است.
خانیکی افزود: باید در برابر کاهش سرمایه اجتماعی و کاهش اعتماد، حساس بود زیرا در این صورت امید به آینده و همبستگی ملی کم می شود و به این ترتیب هم نظام سیاسی و هم جامعه و نخبگان دچار آسیب می شوند؛ نقش دانشگاه این است که راهی برای افق گشایی، امید به آینده و گذر از شرایط دشوار کنونی پیدا کند.
وی ادامه داد: منظور از امید اجتماعی، انکار مشکلات کنونی جامعه نیست، بلکه معنی آن برقراری یک رابطه میان واقعیت و تخیل خلاق است که نهاد دانشگاه با استفاده از ظرفیت های جدید و گروه های موثر جدید می تواند جای امید اجتماعی باشد.
خانیکی با بیان اینکه امید اجتماعی مستلزم کشف و شناخت راه های بهبود وضعیت است، افزود: عاملیت فعال و موثر در توسعه مبتنی بر ارتباط بین واقعیت (حتی سخت و تلخ) با کانون های تخیل و تعقل (دانشگاه) است.
او همچنین اظهارکرد: دانشگاه باید مساله حیات اجتماعی جامعه و توجه به خطر فروپاشی جامعه را در اولویت برنامه های خود قرار دهد، زیرا نهاد دانشگاه از جمله نهادهای امید در جامعه امروز ایران است، که فراتر از سیاست به مساله فکر می کند.

این استاد دانشگاه، گفت وگو در این زمینه را چند وجهی دانست و افزود: از نهاد دانشگاه باید برای بالا بردن ظرفیت اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی استفاده شود.
او با اشاره به اظهار ناامیدی هایی که در جامعه مطرح می شود، گفت: نومیدی اجتماعی جزیی از راه حل در جامعه ما نیست، بلکه جزیی از مسایلی است که دانشگاه با آن روبه رو است، زیرا این ناامیدی در میان جوانان، نخبگان و دانشگاهیان باعث کاهش سرمایه اجتماعی و فرار مغزها و فرار سرمایه می شود.
خانیکی افزود: امروز نسخه شفابخش مسایل شاید نزد هیچ گروه و نهاد علمی و سیاسی و فرهنگی نباشد، اما در گفت وگوست که فضاها و امکان های جدید خلق می شود و به همین اعتبار است که سوال پیش روی ما این است که چگونه باید گفت وگو کنیم و چگونه آن را به برنامه ای برای اقدام تبدیل کنیم.
مدیرگروه ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی همچنین انقلاب اسلامی ایران را «نشانه به تنگ آمدن یک ملت» دانست و بیان کرد: ملت ایران در کمتر از یکصد سال ۲ بار انقلاب کرده که نشان می دهد ظرفیت آن از قالب های زمانه بیشتر بوده و خواسته های انباشته ای از آزادی، عدالت و پیشرفت و استقلال داشته که در انقلاب اسلامی و بعد هم به عنوان نظام اسلامی متبلور شده است.
او در پایان افزود: صرفنظر از بررسی کارنامه چهل سال گذشته، این انقلاب، نقطه مرکزی خواست ملت ایران است به همین دلیل بزرگداشت انقلاب در واقع بزرگداشت ملت ایران و اسلام و بزرگداشت تلاش یک ملت است.