سیطره خشکسالی بر 87 درصد مساحت کشور

صادق ضیاییان درباره سنجش شاخص‌های خشکسالی در ایران و با بیان اینکه شاخص‌های خشکسالی انواع مختلفی دارد، به پانا گفت: شاخص‌های خشکسالی انواع گوناگونی همچون شاخص‌های SPI و SPEI و ... دارد. برخی شاخص‌ها فقط پارامتر بارش را اندازه‌گیری می‌کنند و برخی شاخص‌ها نیز رطوبت خاک را می‌سنجند که هر دوی این شاخص‌ها، شاخص‌های خشکسالی هواشناسی هستند.

رئیس مرکز خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی کشور با بیان اینکه خشکسالی جنبه‌های مختلفی دارد، گفت: این موضوع از خشکسالی هواشناسی آغاز می‌شود و اولین اثر خود را بر روی کشاورزی نشان می‌دهد. اگر منطقه‌ای دچار خشکسالی هواشناسی شود پیامد بعدی آن بر روی محصولات کشاورزی نمایان می‌شود و تحت عنوان خشکسالی کشاورزی از آن یاد می‌شود. برای سنجش این موضوع معمولا اقدامات متنوعی صورت می‌گیرد که عمدتا بر پایه داده‌های ماهواره‌ای است و شاخص‌های AIS و شاخص‌های سلامت گیاه و رشد گیاه پایش می‌شود.

وی ادامه داد: اگر خشکسالی هواشناسی از لحاظ کم‌بارشی تداوم یابد و روند به گونه‌ای باشد که خشکسالی ادامه پیدا کند، ما درگیر خشکسالی در منابع آب خواهیم شد و به آن خشکسالی هیدرولوژی می‌گویند که شاخص‌های متعددی در این زمینه وجود دارد. شاخص عمده‌ای که در این زمینه وجود دارد بر مبنای روان آب رودخانه‌هاست و به آن SDI گفته می‌شود که جریان آب سطحی را پایش می‌کند و طبق آن اعلام می‌شود که جریان آب رودخانه‌ها کاهش یا افزایش داشته است. این اندازه‌گیری در طول بازه زمانی درازمدت شاخص منابع آب محسوب می‌شود.

رئیس مرکز خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی کشور ادامه داد: برخی شاخص‌های هواشناسی مثل SPEI وقتی در درازمدت (۱۰ ساله) بررسی می‌شود به نوعی بیانگر کاهش منابع آب است. ۱۰ سال متوالی اگر جایی خشک باشد و روند ۱۰ ساله یک منطقه به سمت خشکی باشد، این منطقه حتما با کمبود منابع آب هم روبه‌رو خواهد بود.

وی ادامه داد: هر چند شاخص هواشناسی برای کمبود منابع آب نیز دخیل است، شاخص‌های هیدرولوژی کمبود منابع آب زیرزمینی را بررسی می‌کند. از طرفی پایش‌های ماهواره‌ای نیز وجود دارد که منابع برف را رصد می‌کند.

ضیاییان با بیان اینکه چنانچه خشکسالی تداوم بیشتری داشته باشد بر روی مسایل اجتماعی و اقتصادی تأثیرگذار است، گفت: خشکسالی هیدرولوژی اثراتی بر روی خشکسالی اجتماعی و اقتصادی دارد و اقتصاد ما به ویژه صنایع مستقر در کویر و فلات مرکزی دچار مشکل می‌شود. این صنایع هم‌اکنون با کمبود آب مواجه‌اند. همچنین کمبود آب شرب و مشکلات ناشی از دست دادن مشاغل مرتبط با آن منجر به افزایش حاشیه‌نشینی شهرها می‌شود و حاشیه‌‌نشینی شهرها تبعات اجتماعی به دنبال دارد که عواقب آن کل جامعه را در بر می‌گیرد.

وی در پاسخ به اینکه اکنون چند درصد از مساحت کشور گرفتار خشکسالی است، گفت: در شاخص ۱۲ ماهه منتهی به پایان آبان ماه سال جاری، ۸۷ درصد مساحت کشور با درجات مختلف خشکسالی کوتاه‌مدت مواجه بودند. حدود ۱۹ درصد خشکسالی خفیف، ۳۱ درصد خشکسالی متوسط، ۱۵ درصد خشکسالی شدید و ۲۲ درصد هم خشکسالی بسیار شدید داشته‌اند. همچنین ۶ دهم درصد از مساحت کشور شرایط نرمال بارشی داشته‌اند و ۱.۲ دهم درصد هم ترسالی گزارش شده است.

رئیس مرکز خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی کشور با اشاره به استان‌های درگیر خشکسالی در شاخص دوازده ماهه منتهی به پایان آبان ماه بیان کرد: در این مدت استان‌های سیستان و بلوچستان، هرمزگان، جنوب کرمان، استان فارس، بخش‌هایی از استان اصفهان، بخش‌هایی از استان سمنان و خراسان شمالی گرفتار خشکسالی بوده‌اند.

ضیاییان در ادامه در پاسخ به این سوال که آیا دوره خشکسالی در ایران به پایان می‌رسد؟ گفت: برای اینکه به این سوال جواب دهیم باید به سناریوهایی تغییر اقلیم توجه کنیم. چهار سناریو برای تغییر اقلیم مطرح شده است و این سناریوها در خوش‌بینانه‌ترین حالت وضع بارش‌ها همین حدی است که اکنون وجود دارد اما دستیابی به این وضع خوش‌بینانه خیلی سخت است چون این حالت زمانی محقق می‌شود که تمام کشورها به تعهدات خود در انتشار گازهای گلخانه‌ای عمل کنند که در عمل این اتفاق نیفتاده است و همان‌طور که شاهد هستیم خیلی از کشورها از جمله آمریکا از عمل به این تعهدات سر باز زده‌اند. در واقع می‌توان گفت که این حالت خوش‌بینانه دست‌نیافتنی است.

وی افزود: در حالت بدبینانه انتظار داریم کشور ما با یک افزایش دمایی در دهه‌های آینده مواجه شود و روند خشک‌تر شدن را از لحاظ میزان بارش‌ها طی کند. البته این روند رو به خشکی یا افزایش دما به این معنی است که ممکن است یک یا دو سال ترسالی هم وجود داشته باشد اما اینکه در مجموع روند دهه‌های آینده رو به افزایش دما و کاهش بارش‌ها می‌رود. افزایش دما خشکسالی را تشدید می‌کند و منجر به افزایش تبخیر منابع آبی و موجب افزایش از دست دادن منابع آبی کشور می‌شود.