پدر علم کویرشناسی ایران پاسخ داد: چرا ایران دچار بحران آب شد

پروفسور پرویز کردوانی، چهره ماندگار ایران در زمینه جغرافیا، درباره خشکسالی و بحران آب در ایران، به پانا گفت: کم‌آبی امروز، نتیجه سیاست‌های اشتباهی است که در گذشته اعمال شده است. بر اساس این سیاست‌ها، منابع آبی قربانی توسعه بی‌رویه شدند. در فرایند توسعه سال‌های گذشته، به کشاورزان و صنعتگران گفته نشد که چطور باید از منابع آبی طوری استفاده کنند که بدون کمترین استفاده از میزان آب، بیشترین بهره‌وری به دست بیاید. به عنوان مثال در این فرایند، تصور می‌شد توسعه به این معنی است که ۱۰ هکتار به ۲۰ هکتار تبدیل نشود در حالی که در کشورهای توسعه‌یافته تلاش می‌شود سطح کشت افزایش نداشته باشد بلکه از همان وسعت، محصول بیشتر و باکیفیت‌تری برداشت شود.

او تاکید کرد: ساخت کارخانجات و شهرک‌های صنعتی در مناطقی که در موقعیت کم‌آبی قرار دارند، یکی دیگر از اشتباهاتی بوده که طی این سال‌ها انجام گرفته و بر آن اصرار شده است. در اصفهان، اراک، یزد و بسیاری از نقاط دیگر، بدون توجه به اینکه چطور باید منابع آبی مورد نیاز تامین شود، شهرک‌های صنعتی تاسیس و از آب‌های سطحی و زیرزمینی استفاده شد و حالا می‌بینیم که به این وضع رسیده‌ایم. تصور می‌شد تنها ساخت کارخانه مهم است و اینطور باید از کشورهای پیشرفته الگو بگیریم در حالی که فراموش کردیم آنها چنین صنایعی را در دل کویر نمی‌سازند،‌ در کنار دریاها چنین کارخانه‌هایی احداث می‌شود نه مانند گل‌گهر،‌ چادرملو، مس سرچشمه در مناطقی که با مشکل آب مواجه است. همین تصمیم‌های اشتباه هم بود که باعث شد کنار دریاچه ارومیه صدها چاه ایجاد و درنهایت این دریاچه دچار بحران شود، همین تصمیم‌های اشتباه بود که به سدسازی در اصفهان و خشک شدن زاینده‌زود و گاوخونی منجر شد و مردم را به اعتراض کشاند.

دکتر کردوانی همچنین گفت:‌ الان می‌بینیم که رئیس سازمان حفاظت محیط زیست می‌گوید کشاورزی، خطری برای منابع آبی است،‌ اما ایشان پاسخی برای این سوال دارد که بدون کشاورزی قرار است چطور زندگی کنیم؟ در حالی که از طرح نکاشت کشاورزان حرف زده می‌شود، باید به این فکر کرد که مگر روستا بدون کشاورزی می‌تواند حیات داشته باشد؟ اگر امکانات را در روستاها فراهم نکنیم، با موج‌ مهاجرت مواجه می‌شویم که تبعات بسیاری به همراه خواهد داشت. تبعات فردی و اجتماعی یکسو، اینکه امنیت غذایی هم به خطر می‌افتد از سوی دیگر.

این متخصص محیط زیست با اشاره به اینکه همانقدر که از لزوم صرفه‌جویی حرف زده می‌شود، مسئولان هم باید به فکر باشند، توضیح داد: وقتی خانه‌های قدیمی تخریب می‌شوند و ساختمان‌های چند طبقه به جای آنها احداث می‌شود که به جای چهار نفر، ناگهان ده‌ها نفر در یک واحد سکنی پیدا می‌کنند، فکری به حال تامین آب مورد نیاز این افراد شده است؟ وقتی قرار است مجوز پایان کار صادر شود، فکری برای این شده که به شبکه فاضلاب شهری متصل است یا نه؟ صدها شهرک درست شده است، همین الان پردیس در نزدیکی تهران خودش به یک شهرستان تبدیل شده است، این همه آب از کجا باید تامین شود؟ مردم از روستاها به حاشیه شهرها مراجعه می‌کنند بدون اینکه برای منابع آب و غذای آنها فکری شود، همه اینها مشکلاتی است که باید در نظر گرفته شود و با ایجاد امکانات در روستاها می‌توان از این شرایط پیشگیری کرد در حالی که با طرح‌هایی که دارند، مانند طرح تعادل‌بخشی، تنها کاری که انجام می‌شود این است که در چاه غیر مجاز را می‌بندند بدون اینکه جایگزینی برای شغل کشاورز ایجاد شده باشد. یک روز به روستایی‌ها گفتند تا می‌توانید چاه بزنید و حالا همان چاه‌ها را می‌بندند. این می‌شود که اول دریاچه ارومیه به خطر می‌افتد و حالا قدم به قدم که راه بروید مردم دو دستی بر سرشان می‌زنند و نمی‌دانند باید چه کار کرد.

دارنده مدال ملی و نشان عالی دانش در ایران همچنین با اشاره به اینکه بدترین نوع وابستگی، وابستگی غذایی است، تاکید کرد: می‌گویند کشاورز نباید گندم بکارد چون آب زیادی هدر می‌رود، در حالی که اگر دانش کاشت را به کشاورز آموزش دهند، نه دچار مشکل تامین غذا می‌شویم و نه آب زیادی هدر می‌رود. کشاورز مقصر نیست چون آموزش ندید استه اگر بداند که کشت گندم نیاز به آب زیاد ندارد و لازم نیست ریشه گندم تا عمق زیادی از زمین باشد و آبیاری شود، می‌تواند به فعالیتش ادامه بدهد بدون اینکه برای منابع آبی هم مشکلی ایجاد شود. می‌بینیم که کشت فراسرزمینی را در ۱۶ کشور ایجاد کرده‌اند و بهترین بذر را به ۱۶ کشور داده‌اند که کشاورزی کنند. سال ۹۳ بود که وزیر کشاورزی گفت سال‌هاست ۵۰۰ هزار هکتار از زمین‌های کشورهای خارجی را ایرانی‌ها در دست کشت دارند. این کار خیانت است، به جای این کارها، بذر و ماشین‌آلات را به کشاورز ایرانی بدهید و به او آموزش لازم را بدهید،‌ به جای ۲ تن ۱۳ تن محصول تحویلتان می‌دهد.

دکتر کردوانی در پایان با اشاره به اینکه مهمترین موضوعی که می‌تواند به بهبود مصرف آب کمک کند،‌ آموزش و پرورش است، گفت:‌ من بارها گفته‌ام آب مایه حیات است، خاک بستر حیات، هوا نیاز حیات و آتش لذت حیات است. این مسائل را باید در کتاب‌های درسی به دانش‌آموزان آموزش دهند که آنها بدانند چقدر به طبیعت نیاز داریم و باید از آن مراقبت کنیم. همچنین صداوسیما هم می‌تواند نقش‌آفرینی مفیدی در این زمینه داشته باشد، لازم است این فرهنگ ایجاد شود که نه تنها با افرادی که صرفه‌جویی نمی‌کنند معاشرت نکنیم،‌ بلکه حتی می‌خواهم بگویم باید یکی از گزینه‌هایی که هنگام ازدواج در نظر گرفته می‌شود توجه به این مساله باشد که با صرفه‌جویی در مصرف آب چقدر آشنا هستند یا نه، اینها را باید در خواستگاری پرسید!