اینترنت در میزان مهاجرت روستاییان چه نقشی دارد؟

ایران جزو معدود کشورهایی است که با سیر روز افزون مهاجرت روستانشینان به شهرها مواجه است و با مشکلات و پیامدهای ناشی از این مهاجرت، دست و پنجه نرم می کند. این مهاجران هم در مبدأ و هم در مقصد، مسائل و مشکلاتت متعددی مانند بروز نابسامانی‌های متعدد ناشی از فشار بر منابع و امکانات محدود جوامع شهری، بیکاری و کم کاری، کمبود فضای زیستی و آموزشی، آلودگی هوا و محیط زیست، سالخوردگی و زنانه شدن نیروی کار کشاورزی، تخلیه روستاها و غیره را به وجود آورده است.

مدیر کل امور استان‌های وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات گفت: در حال حاضر ۷۰ درصد جمعیت ایران در شهرها زندگی می کنند که این آمار، آمار مناسبی نیست. از سوی دیگر تولیدات کشاورزی، اساس و پایه پیشرفت کشور هستند که این تولیدات نیز نتیجه تلاش روستاییان هستند و راه آبادانی شهرها این است که روستاها آباد شوند اگرچه پیشانی کشور شهرها هستند، نباید از روستاها نیز غافل شد.

روستاها در مقیاس کوچک ۱۰ و ۲۰ نفره هستند و چون فعالیت غالب آنها کشاورزی و کارگاهی است با ورود اینترنت تحول نابسامانی در این مناطق ایجاد می‌شود. در روستاها انواع کسب‌وکارهای خدماتی، تولیدی، صنعتی و فناوری اطلاعات دیده نمی‌شود، از این‌رو بستر اینترنت در شهرها، برای سهولت انجام کسب‌وکارهای جدید می‌تواند در افزایش مهاجرت آنها موثر واقع شود. اینترنت نیاز مبرم روستاییان جهت عدم مهاجرت آنها به شهر می باشد.

مهاجرت امروزه پدیده‌ای است که در ایران به یک امر عادی تبدیل شده و بسیاری از کلان‌شهرها را با چالش مواجه کرده است. جامعه‌شناسان معتقدند که علل تأثیرگذار بر مهاجرت روستاییان به شهرها در ایران از ۴ بعد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، جمعیت شناختی و طبیعی و فناوری اطلاعات قابل بررسی است که از این میان بعد اقتصادی و فناوری نقش عمده‌ای ایفا می‌کند و روستاییان در تلاش برای بهبود زندگی خویش و درآمدزایی بیشتر دست به مهاجرت می‌زنند.نتیجه نهایی مهاجرت از روستا به شهر نابودی کامل شکوفایی ملی و از دست دادن آزادی است، چرا که انحطاط روستا به مثابه انحطاط تمدن است، تمدنی که ضامن قانون شهروند و حفظ حرمت آزادی انسان است. در کشورهای در حال توسعه و از جمله ایران، مهاجرت از روستا به شهر در زمره مهمترین مسائل اجتماعی و اقتصادی به شمار می آید.

این مهاجران هم در مبدأ و هم در مقصد مسائل و مشکلاتی از جمله؛ بروز نابسامانی های متعدد ناشی از فشار بر منابع و امکانات محدود جوامع شهری، بیکاری و کم کاری، کمبود فضای زیستی و آموزشی، آلودگی هوا و محیط زیست، سالخوردگی و زنانه شدن نیروی کار کشاورزی، تخلیه روستاها و غیره را به وجود می آورند.

بررسی های داخلی و خارجی که درباره مهاجرت به خصوص مهاجرت از روستا به شهر انجام شده، توافق دارند که تمایل و تصمیم گیری برای مهاجرت به سن و جنس و تحصیلات بستگی دارد. افراد ۱۵ تا ۳۰ ساله در جریان مهاجرت سهم عمده را دارند. به گفته کارشناسان ارتقای زندگی،ۀ نتایج سرشماری ۱۳۷۵، بیشترین مهاجران زن و مرد در سنین ۲۴-۲۰ ساله (۱۳۲۰۷۶۶نفر) قرار دارند و بعد از تعداد نفرات گروه‌های سنی به نسبت جناح های گروه سنی کاسته می شود . همچنین در سرشماری یاد شده نسبت جنسی کل کشور ۱۰۳ و نسبت جنسی مهاجران ۱۲۳ گزارش شده است، که نشان می دهد بیشترین مهاجران کشور را مردان تشکیل می دهند. تفاوت نسبت جنسی در گروه سنی ۲۴-۲۰ ساله به بالاترین سطح خود می رسد. برای تحلیل نسبت جنسی مهاجران در ایران گروه سنی ۲۹-۲۵ ساله مناسب است. در گروه سنی ذکر شده، نسبت جنسی برای مهاجران ۱۲۴ و برای کل کشور ۱۰۰ است که در این گروه سنی مردان بیشتر برای کسب درآمد، دانش، اشتغال و غیره مکان اقامت خود را ترک می کنند.

عوامل اجتماعی و فرهنگی از نظر فراوانی دومین علت تبیین کننده مهاجرت روستا - شهر می باشند. هر چند دسته بندی عوامل اجتماعی و فرهنگی بسیار مشکل است ولی مسلماً روستاییان به دلیل نبود مراکز دانشگاهی و کمبود مقاطع تحصیلی آموزش و پرورش به خصوص در مقطع متوسطه در روستاها و استفاده از فناوری هایی مانند اینترنت، به شهرها مهاجرت می کنند. همچنین منشأ مهاجرت های زنجیره ای را در ۲ عامل اجتماعی و فرهنگی می توان جستجو کرد، به طوری که حدود ۳۰ درصد مهاجرت های ناشی از عوامل اجتماعی و فرهنگی به واسطه تبعیت از اقوام و ارتباط با شهر (شبکه مهاجرت) صورت گرفته است. از جمله عوامل اجتماعی که با کاهش آن می توان از مهاجرت های بی رویه روستاییان به شهرها جلوگیری کرد، استفاده از فناوری های روز بخصوص اینترنت در روستاهاست. عامل یاد شده حتی می تواند باعث مهاجرت های دسته جمعی روستاییان شود. عامل جمعیت شناسی که ۶/۶ درصد علل مهاجرت روستا - شهر را تبیین می کند، می تواند با بهبود بسترهای عوامل اقتصادی و اجتماعی یاد شده، خود به خود حذف شود.

در مجموع می توان گفت که نقش عوامل دافعه روستایی در مهاجرت روستا - شهر بیشتر از سایر عوامل به خصوص عامل جاذبه شهری است. برخلاف تصور عمومی که زرق و برق شهری را عاملی مهم در مهاجرت روستاییان به شهر می داند، بررسی حاضر، نقش دافعه های روستایی را تعیین کننده تر دانسته است. به نظر می رسد که مهاجران روستا- شهر در اثر دافعه های روستایی است که مجذوب جوامع شهری می شوند نه اینکه جوامع شهری فی نفسه مجذوب کننده باشند.

امروز روستاهای ما بدلیل عدم ارتباطات از طریق فناوری هایی مانند ایینترنت خالی از سکنه هستند. می توان بیان داشت برای ایجاد شغل در روستاها امروز نیازمند اینترنت هستیم و برای اینکه روستاییان به‌طور مستقیم محصولات خود را به بازار برسانند از طریق فناوری‌های مدرن باید این کار صورت بگیرد و هم‌اکنون ۲۵ هزار روستا به اینترنت وصل شده‌اند که همین آمار باعث کاهش مهاجرت آنها به شهر می تواند باشد. . برای راه‌اندازی کسب‌وکار اینترنتی در روستاها به سه عامل زیرساخت‌های فنی و اجتماعی، منابع انسانی متخصص و چارچوب‌های قانونی نیاز است و فقط زیرساخت برای ایجاد اشتغال و کارآفرینی کافی نیست. بنابراین پیشنهاد می‌شود جهت راه‌اندازی و توسعه کسب و کار به شیوه‌هایی نظیر توان‌افزایی فرهنگی و آگاه‌سازی از طریق رسانه‌ها زمینه‌های لازم اشتغالزایی را در کشاورزان و روستاییان ایجاد کرد.

همچنین به عقیده آسیب‌شناسان اجتماعی درک نسل جوان جوامع روستایی و سوق دادن تسهیلات و امکانات روستایی در جهت انتظارات این نسل، ایجاد اشتغال در جوامع روستایی از طریق کارهای جنبی غیر کشاورزی، بالا بردن تسهیلات آموزشی در جوامع روستایی، بالا بردن امنیت روستاها از طریق کاهش اختلافات محلی، ارایه تسهیلات بیشتر برای روستاییان در جهت به کارگیری زمین‌های بایر، ایجاد سد یا چاه‌های عمیق در روستاها برای تأمین آب مورد نیاز برای کشاورزی، کاستن از جاذبه مشاغل کاذب شهری، ایجاد محدودیت هایی در جوامع شهری برای اسکان افراد در حاشیه شهرها راهکارهایی است که باید برای جلوگیری از مهاجرت بی رویه روستاییان به شهرها در ایران مورد توجه قرار گیرند.

تهیه و نگارش : نسترن نظری