قفقاز منطقه‌ای مهم برای نقش‌آفرینی ایران

بهره‌گیری ایران از ظرفیت‌های ژئوپلیتیکی منطقه‌ای می‌تواند فضای تنفس مناسبی برای ایران به منظور مقابله و فرسایشی کردن اینگونه تحریم‌ها علیه امنیت ملی باشد. بر این اساس، منطقه قفقاز بدلیل برخورداری از عمق ژئوپلیتیکی در حوزه‌های اقتصادی، فرهنگی، انرژی، جغرافیایی می‌تواند دریچه‌ای برای تاثیرگذاری هر چه بیشتر ایران در ساخت بین‌المللی و نیازمندی‌های اتحادیه اروپا باشد. منطقه قفقاز به‌دلیل برخورداری موازنه در سطح منطقه‌ای و رویکرد ایران در این ساختار موازنه می‌تواند تولید کننده قدرت تیز با محوریت جمهوری آذربایجان باشد. بدین معنی که بدلیل میراث فرهنگی- تاریخی ایران به‌خصوص در مناطق ترک نشین ایران با جمهوری آذربایجان این ظرفیت به‌عنوان ارتباط میان شمال-جنوب و آذربایجان به‌عنوان دروازه‌های ایران به سمت اتحادیه اروپا باشد.

فارغ از موضوع جغرافیایی و همکاری ایران در بعد انرژی به صورت‌های مختلف از جمله تبادل انرژی و جاده‌های بین‌المللی به صورت‌های گوناگون (جاده‌ای، ریلی و هوایی) فصل جدیدی از مناسبات ایران و قفقاز را با محوریت آذربایجان و ایران می‌تواند بگشاید که اولین نتیجه آن توسعه مناطق مرزی و تعامل اقتصادی و فرهنگی قابل ملاحظه است. به نظر می‌رسد، که جمهوری آذربایجان یکی از مناطق مهم ژئوپلیتیکی است که بیش از این در رویکرد سیاست خارجی ایران تا حدودی مغفول مانده و بر این اساس از میزان وابستگی متقابل بین دو کشور کاسته است که یکی از محورهای توسعه نیافتگی مناطق مرزی ایران و جمهوری آذربایجان می‌توان قلمداد کرد.

علاوه بر این بستر جغرافیایی و استراتژیکی برخورداری این دو کشور از ساختار ژئوکالچر(جغرافیایی فرهنگی)، که تقویت کننده همگرایی و همکاری قابل ملاحظه بدور از ساختار دولتی دو کشور است. بر این مبنا، تقویت حلقه راهبردی ایران، آذربایجان و تسری آن به ترکیه علاوه بر افزایش نقش منطقه‌ای و بین‌المللی ایران که زمینه‌های نزدیک شدن دیپلماتیک ایران و اتحادیه اروپا را تقویت می‌کند، از طرفی دیگر باعث شکل گیری مناسبات اجتماعی و اقتصادی در مرزهای این کشورها می‌شود که توسعه مناطق آزاد تجاری و توسعه تراز تجاری از اولین دستاوردهای آن در در شرایط کنونی تحریمی می‌باشد.

شکل‌گیری بلوک‌بندی جدید در منطقه با حلقه ژئوپلیتیکی ایران، جمهوری آذربایجان و ترکیه علاوه بر بسترسازی دستیابی اتحادیه اروپا به آب‌های گرم خلیج فارس می‌تواند روزنه‌های انتقال انرژی و افزایش سطح وابستگی بین‌المللی را به ایران باعث گردد. از این رو، دستگاه سیاست خارجی ایران می‌بایتسی با رویکردی جدید و به صورت تعاملی و فارغ از رقابت‌های منطقه‌ای فصل جدیدی از مناسبات ایران و قفقاز را با جمهوری آذربایجان در راستایی تقویت همگرایی و تعامل دیپلماتیک بگشاید که بدون تردید می‌تواند حضور و ساختار بندی متقابل را در شمال منطقه و بهره‌گیری هر چه بیشتر میان دریای خزر و خلیج فارس را به ارمغان بیاورد. مغفول ماندن این ظرفیت فرهنگی و ژئوپلیتیکی در دستور کار سیاست خارجی ایران مانع از تعالی مناطق مرزی و توسعه رویکرد اقتصادی ایران در منطقه شمال غرب شده است که در این شرایط تحریمی می‌تواند دریچه‌ای نو توام با همکاری و کاهش تنش منطقه‌ای ایران را همراه داشته باشد.

بدون تردید جمهوری آذربایجان و ترکیه به‌دلیل همبستگی قابل توجه تاریخی و فرهنگی الگوی مناسبی از اتحاد و توسعه بوده و نشان دهنده ظرفیت‌های تعاملی ایران با کشورهای منطقه در راستایی توسعه و الگوی صلح بر اساس شرایط انسانی می‌باشد. منطقه قفقاز علاوه بر ظرفیت‌های قابل توجه دارای تهدیدات پیچیده منطقه‌ای به‌خصوص حساسیت روسیه در توسعه آن است که بایستی با دقت در سیاستگذاری خارجی ایران مورد توجه قرار گیرد. با تمام این وجود، منطقه قفقاز و تعامل راهبردی ایران با این منطقه به‌خصوص با محوریت جمهوری آذربایجان علاوه بر الگوی جدید همکاری راهگشایی توسعه مرزی و شهری است. از این رو، این همکاری راهبردی می‌تواند مرز ایران و جمهوری آذربایجان را برای بهبود رفاه و توسعه انسانی مورد بازنگری و سیاستگذاری قرار دهد.

منبع:آرمان

* استاد دانشگاه