اتحادیه اروپا و ماجرای ۵ ساله بازگشایی یک دفتر در تهران

حشمت‌الله فلاحت‌پیشه روز دوشنبه، شانزدهم مهر، از درخواست جدید اتحادیه اروپا برای بازگشایی دفتر در تهران خبر داد. او در گفت‌و‌گوی کوتاه خود در تشریح جزئیات نشست کمیسیون امنیت ملی مجلس با ۲۶ تن از سفرای کشورهای اروپایی در ایران می‌گوید: «در این جلسه سفیر اتریش که ریاست دوره‌ای اتحادیه اروپا را برعهده دارد و همچنین برخی از سفرای کشورهای اروپایی درخواست بازگشایی دفتر این اتحادیه در تهران را مطرح کردند. سفرای کشورها‌ اعلام کردند چون اتحادیه اروپا در کشورهای مختلف سفیر دارد خواستار این هستیم تا دفتر این اتحادیه در تهران نیز بازگشایی شود.»

او با بیان اینکه این درخواست مسبوق به سابقه است و اروپایی‌ها خواهان بازگشایی دفتر خود در تهران بوده‌اند، اضافه می‌کند: «البته در این راه ملاحظاتی وجود دارد که باید رعایت شود. دغدغه‌های موجود را که بخشی از آنها امنیتی است، به سفرای کشورهای اروپایی منتقل کردیم که باید در قالب یک پروتکل الحاقی آنها را برطرف کرد. در نهایت در این جلسه مقرر شد این درخواست سفرای کشورهای اروپایی به مسئولان وزارت امور خارجه منتقل شود که این کار هم انجام شده است.»

روز پنجشنبه علی نجفی‌خوشرودی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی، در این باره توضیح داده است: «کمیسیون امنیت ملی درخواست اخیر برخی از کشور‌های اروپایی برای بازگشایی دفتر اتحادیه اروپا در تهران را به مراجع ذی‌ربط به‌خصوص وزارت امور خارجه منتقل کرده است و موضوع را پیگیری می‌کند.»

با این‌ حال خوشرودی گفته است: «در کشور هنوز جمع‌بندی‌ای درباره این درخواست صورت نگرفته است.» او همچنین می‌افزاید: «بررسی این موضوع در دستور کار مراجع ذی‌ربط است، ولی ملاحظاتی وجود دارد که برخی از این ملاحظات را تعدادی از اعضای کمیسیون در جلسه با سفرای اروپایی مطرح کردند.»

عضو کمیسیون در پاسخ به این سؤال که «آیا کمیسیون این موضوع را دنبال می‌کند؟» متذکر می‌شود: «ما موافق بازگشایی دفتر اتحادیه اروپا در تهران هستیم. به‌ویژه در وضع فعلی که معتقدیم این اقدام باعث توسعه روابط دو طرف می‌شود؛ بنابراین کمیسیون این موضوع را در دستور کار دارد.»

پرونده ۵ ساله

این نخستین بار نیست که بازگشایی دفتر اتحادیه اروپا در تهران مطرح می‌شود. اولین بار بعد از روی کار آمدن دولت حسن روحانی در تهران (سال ۹۲) این موضوع از سوی دو مقام رسمی در اتحادیه اروپا مطرح شد. هانس اسبودا، رئیس فراکسیون سوسیال دموکرات اروپا، در جریان سفر خود به تهران و دیدار با تنی چند از مسئولان ارشد کشورمان از علاقه این اتحادیه برای بازگشایی چنین دفتری در تهران خبر داد.

بعد از او نیز نوبت به الدار ممدوف، مشاور فراکسیون سوسیال دموکرات‌های اتحادیه اروپا رسید تا خبر از تصویب طرح گشایش دفتر اتحادیه اروپا در پارلمان اروپا دهد.

با این حال و به رغم ابراز تمایل رسمی اتحادیه اروپا در ایران، موضوع برای سه سال مسکوت ماند تا سال ۹۵ و بعد از سفر فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به تهران که بار دیگر این موضوع مطرح شد.

آن روزها دولت روحانی در تهران مشغول دست و پنجه نرم کردن با مخالفان توافق هسته‌ای موسوم به برجام بین ایران و شش قدرت جهانی بود و با توجه به هجوم طیف ملقب به دلواپسان به این بازگشایی و مخالفت‌های تند و تیز رسانه‌ای آنان و کشیده شدن مسئله به خطبه‌های نماز جمعه تهران و «دفتر جاسوسی» خوانده شدن دفتر اتحادیه اروپا در تهران از سوی آیت‌الله موحدی کرمانی، امام جمعه موقت تهران، دولت در مقابل مخالفان پا پس کشید.

اتحادیه اروپا در همان روزها گفته بود که برای اجرایی‌شدن توافق‌های صورت‌گرفته بین ایران و اتحادیه اروپا در جریان توافق هسته‌ای و مذاکرات جانبی، ضرورت دارد که آن‌ها یک تیم در تهران در دفتری مستقل داشته باشند ولی مخالفانی همچون طیف اصولگرای نمایندگان مجلس شورای اسلامی با رد این طرح، هدف اروپا را صرفا «جاسوسی» و «ایجاد فتنه جدید» در ایران بیان می‌کردند.

دلواپسان همیشگی

در سال‌های مختلف هربار مسئله بهبود روابط با جهان مطرح شده است، طیفی به مخالفت پرداخته‌اند؛ طیفی که رابطه با شرق را بر غرب ارجع می‌دانند و از طرح مسائلی همچون «نفت در برابر غذا» با شرکای استراتژیک شرقی، به رغم انتقادات گسترده شبکه‌های اجتماعی استقبال می‌کنند.

در سال ۹۵ نیز حجم فشارها به دولت روحانی به حدی افزایش یافت که با وجود اظهارات مجید روانچی، معاون اروپا و آمریکای وقت وزارت امور خارجه، مبنی بر اینکه «مراحل داخلی برای گشایش دفتر اتحادیه اروپا در تهران در حال انجام است و این مسئله ظرف چندماه آینده محقق خواهد شد»، این موضوع هیچ گاه به مرحله اجرا نرسید.

روانچی در بخش دیگری از همان گفت‌و‌گو به مقاومت‌های شکل‌گرفته در داخل کشور اشاره می‌کند و می‌گوید: «افتتاح دفتر اتحادیه اروپا در تهران مسئله‌ای زمان‌بر و نیازمند طی شدن مراحل قانونی در داخل کشور است و این مسئله به صراحت به طرف اروپایی اعلام شده است.»

حالا پس از گذشت نزدیک به دو سال در حالی که موضوع از سوی مجلس مطرح شده و وزارت امور خارجه و تیم دولت هنوز هیچ موضعی در این باره نداشته‌اند، بار دیگر مخالفان دست به کار شده‌اند و بازگشایی دفتر اتحادیه اروپا در ایران را ناممکن می‌دانند.

صف‌آرایی موافقان و مخالفان

همانند بسیاری از تصمیمات، مسئله گشایش اتحادیه اروپا در تهران موافقان و مخالفان خاص خود را به همراه دارد. در مجلس عموما اصلاح‌طلبان و حامیان دولت، موافق و برخی اصولگرایان به ویژه قشر تندرو آنان مخالف هستند.

برخی از نمایندگان اصولگرا در بهارستان با اتکا به کلیدواژه «جاسوسی» با موضوع گشایش دفتر اتحادیه اروپا در تهران برخورد می‌کنند.

ولی‌الله نانواکنارانی، نماینده نزدیک به اصولگرایان مردم بابلسر در مجلس و عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی، در گفت‌و‌گو با پانا با تاکید بر اینکه لزومی بر گشایش دفتر اتحادیه اروپا در تهران وجود ندارد، می‌گوید: «اتحادیه اروپا رسمیت جهانی ندارد و یک تشکیلات حکومتی نیست که بخواهد در تهران دفتری ایجاد کنند. به طور کلی پیامدهای مثبت و منفی در این قضیه باید پیش‌بینی شود اما از نظر ما وقتی سفارتخانه‌ها وجود دارند، این کار (افتتاح دفتر اتحادیه اروپا در تهران) اضافی است و لزومی ندارد.»

این نماینده مجلس در پاسخ به این سوال که بازگشایی دفتر اتحادیه اروپا در تهران بر روند اجرای برجام در روزهای پیش‌رو و گسترش همکاری‌ها بین تهران و اتحادیه اروپا تاثیر می‌گذارد یا خیر، بیان می‌کند: «این موضوع ربطی به روند اجرای برجام ندارد. مقام‌های اتحادیه اروپا در جایی که مستقر هستند، می‌توانند امور برجام را پیگیری کنند و هر وقت که بخواهند می‌توانند مهمان ما باشند، موضوع برجام را پیگیری کنند و مسیر صریح و روشن را دنبال کنند.»

این نماینده اصولگرای مجلس همچنین تاکید می‌کند که نکات مثبت و منفی گشایش دفتر اتحادیه اروپا در تهران باید کنار هم دیده شود. او البته می‌گوید که تسلیم تصمیم نظام در این مورد خواهد بود.

اما علیرضا رحیمی، دبیر اصلاح‌طلب هیات رئیسه مجلس شورای اسلامی، در همین زمینه در گفت‌و‌گو با پانا از استقبال جمهوری اسلامی ایران از گشایش دفتر اتحادیه اروپا در تهران خبر می‌دهد و می‌گوید: «جمهوری اسلامی ایران از موضوع استقرار دفتر نمایندگی اتحادیه اروپا در تهران استقبال می‌کند ولی مشکلات فنی و اداری در این زمینه وجود دارد و قاعدتاً بعد از برطرف کردن مشکلات فنی در واقع این اقدام انجام خواهد شد.»

عضو فراکسیون امید در مجلس شورای اسلامی با تاکید بر اینکه ایجاد دفاتر اتحادیه اروپا بر روند اجرای برجام تاثیر خواهدگذاشت، اضافه می‌کند: «نمایندگان اتحادیه اروپا به صورت دوجانبه و مستقل در ایران حضور دارند و همه کشورهای اروپایی هم در ایران سفارت دارند و هم فعال هستند؛ در واقع، وجود سفارتخانه‌ها در کشورمان کافی است ولی بعضی مناسبات دوجانبه ایران و اتحادیه اروپا به معنای واقعی لغت نیازمند دفتر مستقل است. در این موضوع موانع فنی وجود دارد که در دست بررسی است و امیدواریم این مشکل حل شود.»

این عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در پاسخ به این سوال که آیا چنان که مخالفان گشایش دفتر اتحادیه اروپا در تهران می‌گویند، قصد اروپا از تاسیس این دفتر در ایران جاسوسی است یا خیر، می‌گوید: «نگاه جمهوری اسلامی در حوزه دیپلماتیک نگاه منفی و بدبینانه نیست ولی منافع ملی کشور بر همه چیز اولویت دارد و خواهد داشت.»

روی خوش پارلمان

طرح موضوع بازگشایی اتحادیه اروپا اکنون بعد از دو سال در مجلس حداقل نسبت به گذشته تفاوت عمده‌ای دارد که می‌توان از آن به روی خوش مجلس شورای اسلامی به گشایش دفتر اتحادیه اروپا در تهران تعبیر کرد. حامیان دولت و افراد نزدیک به جریان اصلاحات و اعتدال در کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی بهارستان و به طور کلی قوه‌مقننه بر خلاف آن سال‌ها، دست برتر را دارند و این موضوع می‌تواند به منزله پشتوانه‌ای قابل قبول برای دولت محسوب شود.

با این همه، مقام‌های آگاه در وزارت امور خارجه تأکید می‌کنند که بر خلاف اظهارات نمایندگان مجلس اتفاق تازه‌ای در مسیر گشایش اتحادیه اروپا رخ نداده است و موضوع تازه‌ای که قرار باشد از نو پیگیری شود وجود ندارد.

اتحادیه اروپا هم اکنون در تهران چند دیپلمات مستقر در سفارت هلند دارد ولی با توجه به افزایش حوزه‌های همکاری میان تهران با این اتحادیه به ویژه پس از خروج آمریکا از برجام و انجام مذاکرات برجامی ایران و این اتحادیه، به نظر می‌رسد به منظور حفظ توافق هسته‌ای و جست‌وجو برای دست‌یابی به راهکارهای عملی برای دور زدن تحریم‌های آمریکا، اروپا نیازمند تعداد بیشتری دیپلمات برای پیگیری امور اداری است. روابط دیپلماتیک اتحادیه اروپا تا کنون در ۱۴۰ کشور با سفارت و دفتر نمایندگی همراه شده است ولی ملاحظات سیاسی در تهران این کار را با محدودیت‌های فراوانی مواجه ساخته و پنج سال به تعویق انداخته است. با این حال امروز می‌توان باتوجه به استقبال تعداد قابل توجهی از اعضای کمیسیون امنیت ملی به بازگشایی دفتر اتحادیه اروپا در ایران خوش‌بین بود.