علی اکبرصالحی: اگر برجام فرو بریزد، هیچ کس نمی‌تواند عواقب و نتایج آن را پیش بینی کند
تهران (پانا) - رئیس سازمان انرژی اتمی معتقد است اگربرجام فرو بریزد، هیچ کس نمی‌تواند عواقب و نتایج آن را پیش بینی کند جز این که بگوید قطعا نتایج آن منفی و تاثیرگذار بر تمامی ابعاد اقتصادی، سیاسی و امنیتی منطقه‌ای و بین المللی خواهد بود.
به گزارش روزنامه اعتماد، برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) گرفتار بازی‌های سیاسی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا شده است. همزمان بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم اسرائیل بازی اطلاعاتی خود با برنامه هسته‌ای ایران را نه‌تنها متوقف نمی‌کند بلکه هر روز تلاش می‌کند آن را رنگ و لعابی تازه ببخشد.
با علی اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی ۴۸ ساعت پس از نطق نخست‌وزیر رژیم اسرائیل از تریبون مجمع عمومی سازمان ملل متحد دیدار و گفت‌وگو کردیم. علی‌اکبر صالحی در این گفت‌وگو از تورقوزآباد، مکانی که نخست‌وزیر رژیم اسرائیل ادعا می‌کند ایران در آن فعالیت مخفی هسته‌ای دارد با نام ناکجاآباد یاد کرد. رئیس سازمان انرژی اتمی در این گفت‌وگو از کشورهای همسایه ایران در حوزه خلیج‌فارس برای همکاری هسته‌ای با کشورمان دعوت کرد و ابراز امیدواری کرد که همکاری هسته‌ای میان ایران و کشورهایی چون عربستان و امارات بتواند به کمرنگ شدن بی‌اعتمادی سیاسی میان این کشورها کمک کند. او پیشنهاد تشکیل مجمع منطقه‌ای ایمنی هسته‌ای را داده و هشدار می‌دهد که اگر حادثه هسته‌ای رخ دهد امکان محدود کردن تبعات آن به یک محدوده مرزی خاص ممکن نخواهد بود. معاون رئیس‌جمهوری در بخش‌هایی از این گفت‌وگو به دستاوردهای سفر و سخنرانی رئیس‌جمهوری به نیویورک اشاره کرده و تاکید می‌کند که سخن گفتن از انزوای آمریکا نه شعار است و نه غلو. مشروح این گفت‌وگو را در زیر بخوانید:
بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم اسرائیل در جریان سخنرانی اخیر در مجمع عمومی سازمان ملل متحد، ایران را به فعالیت مخفی هسته‌ای در منطقه‌ای به اسم تورقوزآباد متهم کرد. نخست آن که پاسخ سازمان انرژی اتمی به عنوان تنها مرجع رسمی فعالیت‌های هسته‌ای ایران به این ادعا چیست؟
آقای نتانیاهو این بار واقعا خود را مسخره عام و خاص کرد. دروغگویی او در این مساله امر بدیهی است. ما اصطلاحی به اسم ناکجا آباد داریم و البته از صحبت‌های نتانیاهو هم متوجه نشدیم که نام محل مد نظر تورقوزآباد است یا دورقوزآباد و بیشتر به نظر می‌رسد که همان ناکجاآباد است. سازمان انرژی اتمی کاملا این ادعای مطرح شده از سوی نتانیاهو را رد می‌کند. ما در مکان نام برده شده هیچ گونه فعالیتی نداریم. البته می‌گویند عدو شود سبب خیر اگر خدا خواهد. این رسوایی که با صحبت نتانیاهو به پا شد بهترین پاسخ به رفتارها و تهمت‌های نا به جایی است که اسرائیل همواره نسبت به ایران داشته است.
آیا تا پیش از شنیده شدن این سخنان از زبان نخست‌وزیر رژیم اسرائیل ، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از سازمان سوالی درباره این ساختمان مورد ادعا کرده بود؟
خیر، هیچ‌گاه هیچ سوالی از سوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درباره این مکان مورد ادعای نتانیاهو از سازمان انرژی اتمی نشده بود و نشده است.
بنابراین سازمان انرژی اتمی برای نخستین بار بود که اسم این ساختمان را آن هم از زبان نخست‌وزیر رژیم اسرائیل می‌شنید؟
بله. من سخنرانی او را زنده از تلویزیون نگاه می‌کردم و زمانی که از این مکان نام برد بسیار تعجب کردم. اظهارات او بسیار عجیب بود. روایت‌های متعددی می‌شنوم مبنی بر این که عده‌ای نتانیاهو را دست انداخته‌اند و آقای عراقچی هم به زیبایی به این نکته اشاره کردند. شاید بهتر این است که اسرائیلی‌ها در بین منابع خود جست‌وجو کنند و ببینند که واقعا قضیه از چه قرار بوده است.
نخست‌وزیر رژیم اسرائیل چندماه قبل هم در ادعایی کم و بیش مشابه در کنار چند قفسه از اسناد ایستاد و ادعا کرد که این اسناد را از قلب تهران ربوده و به تل آویو برده‌اند. نظر سازمان انرژی اتمی درباره این ادعا و اسنادی که اسرائیلی‌ها می‌گویند در اختیار دارند، چیست؟ اسرائیلی‌ها هرازچندگاهی چنین ادعاهایی را مطرح می‌کنند فکر می‌کنید منابع اطلاعاتی اسرائیل این بار هم گروهک‌های معاندی مانند منافقین هستند؟
پاسخ این ادعا را وزیر امور خارجه کشورمان به زیبایی دادند اما آن چه می‌توانم بگویم این است که قطعا از سازمان انرژی اتمی هیچ سندی بیرون نرفته است.
آقای صالحی، چه بخواهیم و چه نخواهیم مساله هسته‌ای کشورمان به دلیل تحریم‌هایی که به بهانه آن بر ایران تحمیل شد و پس از آن مذاکرات عیان و پرحاشیه ایران و ۱+۵ به بحث روز تبدیل شده و به زبان خودمانی‌تر این روزها همه خود را کارشناس مسائل هسته‌ای در مملکت می‌دانند. پس از ادعای نتانیاهو بخش قابل توجهی از افکار عمومی به این ادعا خندیدند و طنزهایی نیز درباره آن ساخته شد اما معدود افرادی هم بودند که در فضای مجازی این ادعا را مطرح کردند که ایران ابتدا به پرونده نطنز نیز خندید اما مختومه کردن پرونده ادعاهایی که گفته می‌شد ایران در این مرکز فعالیت مخفی دارد سال‌ها برای ایران زمان و هزینه برد و اکنون نیز این ادعای نخست‌وزیر رژیم اسرائیل می‌تواند تا همان اندازه برای ایران دردسر شود. آیا تغییر فضای همکاری ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در سایه برجام تاثیری در نبود تکرار سناریوی نطنز دارد یا میزان بازرسی‌هایی که ما در سایه برجام پذیرفته‌ایم؟
در حال حاضر فضای همکاری میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بسیار خوب است. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تاکنون ۱۲ بار گزارش‌هایی از فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای ایران داده است. در آن گزارش‌ها تاکید شده که ایران به تمام تعهداتش در چارچوب برجام، قرارداد پادمان و پروتکل الحاقی ملتزم بوده است. ایران در مدت زمان گذشته از اجرای برجام در چارچوب عمل کرده و ۱۲ گزارش مثبت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز موید آن است. ایران یکی از کشورهایی است که بیشترین نفربازرسی را دارد و الحمدلله تا به امروز همکاری‌ها بسیار خوب بوده و هیچ نکته خاصی باعث کند یا ضعیف شدن همکاری‌های ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نشده است. هم همکاران ما در داخل کشور به حقوق هسته‌ای ایران اشراف کامل دارند و هم آژانس سعی کرده در چارچوب مسئولیت‌های خود عمل کند. ایران به قرارداد پادمان و پروتکل الحاقی و آن چه در برجام ذکر شده پایبند است اما ما به چیزی فراتر از این موارد نه تمکین کرده‌ایم و نه می‌کنیم. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از این موضع ما مطلع است و تاکنون فراتر از این تعهدات از ما درخواستی یا انتظاری نداشته است.
اگر امروز آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درخواستی را برای بازدید از یک مکان به ایران ارائه بدهد، چه پروسه‌هایی باید طی شود؟
قواعد آژانس درباره نظارت بر برنامه هسته‌ای کشورها یا بازدید از مکان‌هایی در آن کشورها، صرفا مربوط به ایران نیست و بیش از ۱۳۰ کشور پروتکل الحاقی را امضا کرده و به اجرا گذاشته‌اند. در چارچوب این پروتکل اگر دانشگاهی در ارتباط با چرخه سوخت فعالیت داشته باشد، آژانس می‌تواند سوال‌هایی را درباره ماهیت چرخه سوخت در دانشگاه مدنظر مطرح کند. همچنین آژانس برای حصول اطمینان از این که مواد هسته‌ای در مکان دانشگاه استفاده نشده می‌تواند درخواست بازدید بدهد. آژانس بر اساس مقاله‌هایی که از اساتید برخی از دانشگاه‌های ایران در مجلات معتبر بین‌المللی چاپ شده سوالاتی از ایران داشت. این مقاله‌ها در چارچوب تحقیقات عادی بوده و در مجلات معتبر بین‌المللی منتشر شده و آژانس در چارچوب پروتکل الحاقی از ایران خواسته که در این زمینه راستی‌آزمایی‌هایی صورت بگیرد لذا بازدیدی از دانشگاه‌های مد نظر صورت گرفته است. برخی اساتید ادعا کرده‌اند که از اتاق‌های آنها و حتی میز کارهای آنها بازدید شده اما این مساله به هیچ وجه صحت ندارد و من کاملا این مساله را تکذیب می‌کنم. هنگام بازرسی، کارشناسان سازمان انرژی اتمی نیز بازرسان آژانس را همراهی می‌کنند و بازرسان آژانس از همان آزمایشگاهی که مشخص شده بازدید کرده و نمونه‌برداری انجام می‌دهند تا ببینند که آیا مواد هسته‌ای در این مکان به کارگرفته شده یا خیر؟ چند روز گذشته آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نامه‌ای درباره یکی از آخرین بازدیدهایی که از دانشگاه‌ها داشته برای سازمان فرستاد و این پرونده بسته شد. تاکنون از دو تا سه دانشگاه بازدید داشته‌اند که در همه این موارد پرونده را مختومه اعلام کرده‌اند.
اگر آژانس مطلع شود که در یک نقطه جغرافیایی ماده هسته‌ای است بر اساس پروتکل الحاقی و قرارداد پادمانی می‌تواند درخواست بازدید کند؛ چرا که آن مکان طبق تعریفی که وجود دارد تاسیسات هسته‌ای تلقی می‌شود. بر اساس تعریف موجود، تاسیسات هسته‌ای به مکانی می‌گویند که مواد هسته‌ای در آن وجود داشته باشد. اگر یک مکان، تاسیسات هسته‌ای تلقی شود چارچوبی در ارتباط با آن محل باید رعایت شود که به عنوان مثال بازدیدهای دوره‌ای از آنجا صورت خواهد گرفت. لذا دانشگاهی اگر ماده هسته‌ای دارد و نمی‌خواهد جزو تاسیسات هسته‌ای لحاظ شود باید مواد هسته‌ای خود را به سازمان انرژی اتمی منتقل کند. دانشگاه‌هایی داشته‌ایم که مقدار کمی در حد آزمایشگاهی ماده هسته‌ای داشته‌اند و این مواد را به سازمان انرژی اتمی منتقل کرده‌اند. این قواعد صرفا برای ایران نیست و برای کشورهایی که پروتکل الحاقی را امضا کرده‌اند خواه ایتالیا باشد و خواه بورکینافاسو وضع به همین منوال است. متاسفانه برخی افکار عمومی را به این سمت سوق می‌دهند که گویا فقط برای ایران برنامه ویژه‌ای وجود دارد که این مساله به هیچ وجه صحت ندارد.
سازمان انرژی اتمی به دانشگاه‌ها اعلام کرده که در انجام تحقیقات خود آزاد هستند و کسی مانع آنها نیست اما اگر به دنبال انجام تحقیقات تجربی که نیاز به آزمایشگاه داشته باشد که در آن از مواد هسته‌ای استفاده شود، پژوهشگاه سازمان انرژی اتمی در اختیار آنها است و می‌توانند از امکانات وسیع‌تر این پژوهشگاه به نسبت دانشگاه‌ها استفاده کنند.
می‌توانم از صحبت‌های شما این گونه برداشت کنم که سطح اعتماد و رابطه میان ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در حدی است که ما نگرانی از فضاسازی‌های شبیه به گذشته و بازی‌های سیاسی از سوی آژانس نباشیم؟
بله. ما پیش از این پرونده ادعایی داشتیم که عنوان پی‌ام‌دی را به آن داده و ادعا می‌کردند که مفاد این پرونده بر اساس اسناد نوت‌بوک ربوده شده از ایران است. این پرونده‌سازی‌ها از اساس ساختگی بود. قریب به ۸ سال از این پرونده‌سازی‌ها گذشته بود که ما در نتیجه مذاکرات هسته‌ای به برجام دست یافتیم و آژانس اقدام به مختومه سازی پرونده ادعایی درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران کرد. حالا دوباره عده‌ای به دنبال زنده کردن همان اسناد یا اسنادی مشابه آن هستند که این بحثی جداگانه است. این افراد به گمان خود می‌خواهند با زنده نگاه داشتن آن پرونده هر وقت در وضع بن‌بست قرار گرفتند به مدد آن پرونده فشار لازم را بر ایران وارد کنند.
البته شما می‌گویید که دیگر امکان بازگشایی مجدد پرونده ادعایی (پیام دی) وجود ندارد؟
بله. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به صراحت اعلام کرده که آن پرونده بسته و مختومه شده است.
یکی از سناریوهایی که درصورت نبود رضایت ایران از اجرای برجام در غیاب آمریکا مطرح می‌شود کاهش سطح پایبندی ایران است. می‌توانید به ترتیب اولویت بگویید که مثلا گام اولی که ما برای این کاهش سطح پایبندی برمی‌داریم، چیست؟
ما سناریوهای مختلفی داریم. یک سناریو این بود که بدون برهم زدن چارچوب برجام و تعهدهای خود به آژانس، دست به یکسری اقدام‌هایی بزنیم که حاوی پیام‌هایی هم برای طرف مقابل باشد. حضرت آقا در ۱۴ خرداد سال جاری در فرمانی دستور دادند که سازمان انرژی اتمی هر چه سریع‌تر زمینه برای تولید ۱۹۰ هزار سو را فراهم کند که ما این کار را انجام داده‌ایم و سالن پیشرفته و مدرن مونتاژ سانتریفیوژهای نسل جدید کاملا آماده است. این به مفهوم این که ما وارد مرحله تولید سانتریفیوژهای نسل جدید می‌شویم نیست اما آمادگی آن را داریم. ما به دستور حضرت آقا کاری را که می‌توانستیم در ۷ تا ۸ سال آینده انجام بدهیم با تمهیداتی از قبل با سرعت بیشتری پیش بردیم. ما در چارچوب برجام نمی‌خواستیم فعلا در مسیر تولید سانتریفیوژهای نسل جدید در سطح انبوه قرار بگیریم اما به این کار پس از خروج آمریکا از برجام سرعت بخشیدیم.
مورد دیگر راه‌اندازی یوسی‌اف (UCF) بود. از حدود ۱۰ سال پیش «یوسی‌اف» متوقف شده بود و ما آن را مجددا راه‌اندازی کردیم.
علت توقف فعالیت در یوسی‌اف چه بود؟
در آن زمان ما مواد اولیه مورد نیاز را نداشتیم لذا کارخانه متوقف شده بود.یکی از دستاوردهای برجام این بود که ما توانستیم ۴۰۰ تن به مواد اولیه خود اضافه کنیم که این رقم قابل توجهی است. الان در وضعی هستیم که می‌توانیم یوسی‌اف اصفهان را مجددا راه‌اندازی کنیم همزمان با آغاز به کار این کارخانه، عملیات بهینه‌سازی و مدرن‌سازی کارخانه هم در دست انجام است.
ما گفتیم که فعالیت‌های هسته‌ای نه کند و نه متوقف می‌شود و عده‌ای ما را به سخره گرفتند اما یکی از دستاوردهای ما پس از برجام همین راه‌اندازی مجدد یو سی اف اصفهان بود. من از عزیزانی که ناروا و غیرمنصفانه انتقادهایی از سر ناآگاهی می‌کنند سوال می‌کنم که چرا یو سی اف ۱۰ سال قبل متوقف بود؟ آیا ما امروز در این موضوع پسروی کردیم یا پیشروی؟
مساله دیگر هم طراحی و ساخت کارخانه جدیدی برای تولید یو اف ۴ از اورانیوم تهی شده است که طراحی‌های اولیه و جایابی‌ها برای آن انجام گرفته است و دولت هم قول داده که بودجه مورد نیاز برای این پروژه را تامین کند. ما متناسب با بودجه تامینی از طرف دولت، می‌توانیم سرعت کار را تنظیم کنیم. این کارخانه نیز در صورت تاسیس، کارخانه بسیار مهمی خواهد بود.
این سه مورد کارهایی بوده که ما در واکنش به خروج آمریکا از برجام انجام داده‌ایم اما هیچ کدام خلاف برجام نیست. هرکدام از این موارد یک پیام علمی دارد و طرف مقابل این پیام را دریافت کرده است و من ترجیح می‌دهم در این زمینه چندان وارد جزییات نشوم.
میزان برگشت‌پذیری ایران براساس سناریوهای مختلف با چه میانگین سرعتی خواهد بود؟
بر اساس سناریوهای مختلف سرعت بازگشت‌پذیری ما بسیار بالا است و ما این نکته را به مقام‌های ارشد نظام اعلام کرده‌ایم. هیات نظارت بر برجام در جریان جزییات این سناریوها و سرعت برگشت‌پذیری ما قرار دارد. من همواره به عنوان فردی که در جریان جزییات فنی مذاکرات بوده‌ام می‌گویم امیدوار هستم تصمیمی اتخاذ نشود که مساله برگشت‌پذیری مطرح شود و برجام همچنان ادامه پیدا کند. اما در صورت تصمیم نظام، برگشت‌پذیری ما بسیار سریع خواهد بود. فرض کنید نظام تصمیم بگیرد که ما غنی‌سازی ۲۰ درصد را از سر بگیریم، ما در عرض حداقل ۴ تا ۵ روز این فرآیند را درحد تولید قابل قبول راه می‌اندازیم. این مساله معنای بسیاری دارد اما ما امیدوار هستیم که برجام پابرجا بماند. ما در حال حاضر از سیر پیشرفت فعالیت‌های هسته‌ای راضی هستیم و همین آهنگ و سرعت و مجموعه اقدام‌ها را کاملا در راستای اهداف بلندمدت ماموریت‌های سازمان می‌دانیم.
ما برای نخستین بار پس از انقلاب در مسیر تنوع و تعدد بخشی به نیروگاه‌های خود قرار گرفته‌ایم. وضعیت ساخت دو نیروگاه جدید به چه شکل است؟
پس از انقلاب این نخستین بار است که ما دو نیروگاه بزرگ در دست تاسیس داریم. ما در حال مذاکره با کشورهای دیگر برای دسترسی به رآکتورهای کوچک هستیم و در این زمینه با چین مذاکراتی داشته‌ایم و با کشورهای دیگری هم به زودی وارد گفت‌وگو خواهیم شد. در بعد ساخت نیروگاهی نه تنها عقب نیستیم بلکه جلو هم هستیم. قبل از برجام جز یک نیروگاه، نیروگاه دیگری نداشتیم اما اکنون دو نیروگاه در دست ساخت داریم. امیدوار هستیم که در سال آتی میلادی به مرحله بتون‌ریزی برای این دو نیروگاه برسیم.
آیا از هم اکنون پیش‌بینی‌های لازم برای تامین سوخت این نیروگاه‌ها هم صورت گرفته است؟
بله، در حوزه هسته‌ای نخستین هدف سازمان برنامه‌ریزی و ساخت نیروگاه است و هدف دوم سازمان تامین سوخت مطمئن این نیروگاه‌ها است. برای تامین سوخت مطمئن این نیروگاه‌ها ما باید چرخه سوخت خود را تکمیل کنیم. چرخه سوخت مراحل متفاوت از اکتشاف و استخراج است تا تبدیل اورانیوم، غنی‌سازی و ساخت سوخت یا انجام اقدام‌های لازم برای پسمانداری. تمامی این کارها در حال انجام هستند. غیر از این مسائل ما در سازمان کمک‌های بسیار جدی به وزارت نفت، وزارت بهداشت، بخش کشاورزی و سلامت و به‌طور کلی صنعت می‌کنیم که اغلب این کمک‌ها در مرزهای دانش هستند و کمک‌های ابتدایی نیستند. تجهیزاتی که ما برای وزارت نفت می‌سازیم را طرف خارجی به بهانه تجهیزات با کاربری دوگانه در اختیار ایران قرار نمی‌دهد. در ضمن ما با استفاده از تجربه‌ای که در حوزه ساخت سانتریفیوژ داشته‌ایم توانسته‌ایم سانتریفیوژهایی را برای بخش سلامت بسازیم. همچنین در پروژه‌ای جداگانه قرار است از آب سنگین در چاه‌های نفت استفاده کنیم و این روشی است که در کشورهای پیشرفته انجام می‌شود.
پروژه گداخت در کشور تقریبا حالت ایستایی داشت؛ چرا که ارتباط چندانی با دنیای خارج نداشتیم و در داخل به حالت اشباع رسیده بودیم. برای این که در این زمینه پیشرفت بیشتری داشته باشیم و سقف فعالیت‌ها را بالا ببریم لاجرم باید با دستاوردهای گداخت در کشورهای پیشرفته‌تر آشنا می‌شدیم. اکنون با فرانسه قرارداد بسیار خوبی داریم که در این قرارداد در بازه زمانی مشخص، ضمن آموزش نیروهای خود پروژه‌های تحقیقاتی مشترکی با فرانسه تعریف کرده‌ایم. ضمن این که قرار شد ما شاخص محصول سه‌گانه گداخت توکامک خود را از ۱۰ به توان ۱۶ فعلی به ۱۰ به توان ۲۱ برسانیم که این مساله جهش بزرگی در فناوری گداخت است. این مساله نیز مانند بسیاری از نمونه‌هایی که در بالا گفتم قبل از برجام میسر نبود و در سایه گشایش‌های ناشی از برجام میسر شده است. بر اساس قراردادی که با فرانسوی‌ها بستیم دانشمندان ایرانی در فرانسه دوره خواهند دید و دانشمندان فرانسوی هم در ایران کارگاه‌های آموزشی برگزار خواهند کرد.
ما قبل از برجام در کشور فعالیتی به‌نام ایزوتوپ‌های پایدار نداشتیم. تمرکز تحقیقات ما بر روی غنی‌سازی اورانیوم بود اما اکنون غنی‌سازی بر روی ایزوتوپ‌های دیگر را هم آغاز کرده‌ایم. ایزوتوپ‌هایی که هرگرم آنها گاهی چند صد دلار و گاهی چند هزار دلار است. با کمک روس‌ها این پروژه را نیز جلو می‌بریم. هر چند اصول غنی‌سازی اورانیوم با غنی‌سازی عنصر دیگر یکی است اما در جزییات فناوری تفاوت‌هایی وجود دارد و ما در سایه برجام به فناوری و تجربه دیگری ورود پیدا کردیم. انصافا هم، از روس‌ها برای همکاری با ما در این پروژه قدردانی می‌کنیم البته هنوز پروژه ادامه دارد اما اولین نمونه‌های غنی‌سازی تلریوم و زینون را گرفتیم که بسیار ارزشمند است. ما برای غنی‌سازی این عناصر باید مواد اولیه آن را هم تامین کنیم که در حال انجام این مساله نیز هستیم.
ما در این دو سه سال گذشته از برجام، آزمایشگاه «ملی مواد» را در فردو ساختیم که آزمایشگاه بسیار بزرگی است و تجهیزات قابل توجهی دارد و مهندسان بسیار زیادی هم در این آزمایشگاه به کار گرفته شده‌اند. همچنین آزمایشگاه «مرجع ملی خلأ» را در فردو در حال ساخت داریم که اخیرا حاج آقای ذالنوری و دکتر فلاحت‌پیشه کلنگ احداث آن را زده‌اند. این آزمایشگاه می‌تواند به بسیاری از صنایع، خدمات ارزشمندی را ارایه دهد که تاکنون فاقد آنها بودیم.
گفته می‌شود که سازمان انرژی اتمی طرح‌هایی را برای تامین آب شرب بخش‌هایی از شمال و جنوب کشور در نظر دارد. برنامه مدنظر سازمان در این حوزه چیست و در چه مرحله اجرایی قرار دارد؟
ما گروه جدیدی را در خصوص بحث آب (به معنای عام) به راه انداخته‌ایم. منظور از بحث عام در مساله آب دایره وسیعی از فعالیت‌ها است که می‌تواند از بحث آب‌شیرین‌کن تا گرفتن آب از رطوبت هوا را شامل شود به گونه‌ای که ارزان‌قیمت تمام شود و به کمک مشکلات کمبود آب آشامیدنی در شمال و جنوب کشور بشتابد. تاکنون ۵ نمونه از این ماشین ساخته شده و تا چند هفته آینده در اختیار مراجع مختلف قرار خواهد گرفت. این ماشین ثبت اختراع شده و مجوزهای لازم از وزارت بهداشت و سایر وزارتخانه‌های مربوطه را گرفته است. این ماشین می‌تواند منجر به دردسترس قرار گرفتن تمیزترین آب در منازل شود. این دستگاه شبیه دستگاه‌های آب سرد کن است که به عنوان نمونه هموطن ما در جنوب می‌تواند با قراردادن آن در گوشه‌ای از منزل خود ۳۰ تا ۴۰ لیتر روزانه آب سالم در اختیار داشته باشد.
چه بازه زمانی برای قرار گرفتن ماشین در خط تولید انبوه در نظر گرفته شده است؟
مسئولیت سازمان تولید نیست بلکه تحقیق و رساندن نمونه‌ها است که این کار ما انجام شده و باید در اختیار وزارت صنایع برای تولید انبوه قرار بگیرد. در حال حاضر روستاهای ما در جنوب باید آب آشامیدنی سالم را با تانکر جابه‌جا کنند اما با این وسیله از این کار بی نیاز خواهند شد. ما در حال حاضر در مرحله تحقیق روی شیوه‌های ابداعی برای گرفتن آب از هوا هستیم که نتیجه پس از عملیاتی شدن رسما اعلام خواهد شد.
یکی از حوزه‌های بسیار مهم که دنیا شاهد تحول عظیمی در آن خواهد بود، در فناوری کوآنتومی است که ما در این حوزه نیز پژوهشکده‌ای را به نام پژوهشکده فوتونیک و فناوری کوآنتومی تاسیس کردیم. دنیا به شدت در حال سرمایه‌گذاری در این فناوری است. برای ورود به این فناوری ما به کلیدی نیاز داشتیم که آن هم انجام آزمایش درهم تنیدگی بود. ما برای اولین بار در میان کشورهای اسلامی و شاید در میان کشورهای در حال توسعه موفق شدیم این آزمایش را انجام بدهیم. این موفقیت یک دستاورد علمی بزرگ برای ایران است اما آثار این دستاوردها در طول زمان مشخص می‌شود. اتحادیه اروپا نقشه راه خود در فناوری کوآنتومی را در سال ۲۰۱۶ تدوین نموده و ایران نیز نقشه راه خود را سال گذشته نوشته و می‌توان گفت که ما تقریبا همزمان در حال گام برداشتن در این مسیر هستیم. البته امکانات و سرمایه‌گذاری‌های آنها قابل توجه است اما ما نیز متناسب با وضع خود گام‌های خوبی در این مسیر برداشته و برخواهیم داشت ان‌شاءالله.
صنعت هسته‌ای پس از برجام نه متوقف، نه کند شد بلکه سرعت یافت و امروز با آهنگی کاملا متناسب با امکانات خود در این صنعت پیش می‌رویم. در حوزه هسته‌ای، ما روی ریل توجیه اقتصادی قرار داریم و این گونه نیست که صرفا سرمایه‌گذاری کنیم بلکه همه چیز امکان‌سنجی و اقتصادسنجی می‌شود و فعالیت‌های هسته‌ای ما به گونه‌ای است که برای هر ریالی که در این حوزه هزینه می‌شود، بررسی‌های لازم انجام شده است.
یکی از ایرادهای رئیس‌جمهوری آمریکا به برجام به تاریخ‌های انقضای موجود در توافق بازمی‌گردد. ترامپ خواهان تمدید این تاریخ‌هاست و ما در یک سال و نیم گذشته هرازگاهی از سوی مقام‌های اروپایی چون امانوئل مکرون موضع‌گیری دیده‌ایم دال بر این که ابتدا باید به این توافق پایبند باشیم و سپس درباره توافقی دیگر با ایران در خلال اجرای برجام به تفاهم برسیم. آیا در سال‌های گذشته از اجرای برجام نشانه‌ای از سوی اعضای غیر آمریکایی برجام دیده‌اید که خواهان تمدید تاریخ انقضای برخی از تعهدات ایران باشند؟
هیچ گاه هیچ درخواستی در این زمینه از سوی هیچ کدام از اعضای باقی مانده در برجام نداشته‌ایم. ضمن این که بارها از سوی مقام‌های متفاوت کشورمان اعلام شده است که ما روی چیزی که قبلا توافق کرده‌ایم مجددا مذاکره نخواهیم کرد. در آینده هم غیر ممکن است که برخی بندهای مربوط به زمان محدودیت‌های هسته‌ای ایران را مورد تجدید نظر یا تمدید مجدد قرار دهیم.
شما در سخنرانی اخیر خود در مجمع عمومی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ابراز امیدواری کرده بودید که روند رسیدن به «نتیجه‌گیری وسیع‌تر» در رابطه با برنامه هسته‌ای کشورمان تسریع شود. بر اساس برجام در صورتی که آژانس این نتیجه‌گیری وسیع‌تر را اعلام کند، محدودیت‌های کلیدی از برنامه هسته‌ای ایران رسما برداشته خواهند شد و البته تحریم‌های غیر هسته‌ای سازمان ملل از جمله ممنوعیت بر آزمایش موشک‌های بالستیک و تحریم سلاح‌های متعارف هم برداشته خواهد شد. سطح همکاری سازمان با آژانس برای تسریع در روند رسیدن به نتیجه‌گیری وسیع‌تر چگونه است؟
ما همه تلاش خود را در این حوزه می‌کنیم و بارها به آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم اعلام کرده‌ایم و تذکر داده‌ایم که تحت نفوذ سیاسی هیچ عضوی قرار نگیرند تا رسیدن به نتیجه‌گیری وسیع‌تر درباره برنامه هسته‌ای ایران مطابق با اصولی که سازمان برای خود قایل شده صورت پذیرد. ما در فاصله سه سال گذشته از برجام شاهد انتشار ۱۲ گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بودیم که نشان‌دهنده به جا آوردن تعهدات ایران است. همزمان تعداد نفر بازرسی‌های انجام گرفته در ایران نیز قابل توجه است و این مساله نیز باید عامل تسریع تلاش‌های آژانس برای اعلام نتیجه‌گیری وسیع‌تر درباره برنامه هسته‌ای ما باشد. کشورهای دیگر هم این نتیجه‌گیری وسیع‌تر آژانس را به سرعت دریافت نکردند و گفته می‌شود که برای کشوری مانند ژاپن هم این رویه بین ۵ تا ۸ سال طول کشید. البته باید بگویم که گزارش نتیجه‌گیری وسیع‌تر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی کارت سفید دایمی نیست و باید هر ساله تایید و تمدید مجدد آن صورت بگیرد. البته تعداد نفر بازرس سالانه ژاپن هم بسیار زیاد است اما به هر حال نتیجه‌گیری وسیع‌تر آنها صادر شده و ما هم از آژانس خواسته‌ایم که هر چه سریع‌تر این نتیجه‌گیری را برای ما نیز صادر کند.
زمان مد نظر ایران برای دریافت این گزارش نتیجه‌گیری وسیع‌تر چه زمانی است؟
برای ما زمان ایده‌آل همین امروز است و ما اعتقاد داریم که این ۱۲ گزارش آژانس می‌تواند مبنای خوبی برای صدور نتیجه‌گیری وسیع‌تر باشد. اگر نبود نفوذ ناپیدای دیگران، قطعا آژانس این نتیجه‌گیری را زودتر اعلام می‌کرد اما به هر حال آنها هم به دلایلی احتیاط می‌کنند؛ چرا که می‌دانند برخی آنها را تحت فشار قرار می‌دهند. ما امیدوار هستیم که آژانس در آینده نه چندان دوری این گزارش را صادر کند؛ چرا که در غیر این صورت در دل برجام این نکته مشخص شده که تا ۸ سال پس از اجرای برجام این گزارش منتشر شود و انجام این مساله در این تاریخ حسن چندانی برای آژانس نیست، ما امیدوار هستیم در آینده نه چندان دوری این نتیجه‌گیری اعلام شود.
آیا ادعاهایی چون ادعای بنیامین نتانیاهو درباره وجود فعالیت‌های هسته‌ای مخفی در ایران می‌تواند در این مسیر اختلال ایجاد کند؟
خیر. این ادعاها بیشتر دستمایه مسخره عام و خاص شده و اتفاقا این ادعاها باید روند صدور گزارش نتیجه‌گیری وسیع‌تر درباره صلح آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران را تسریع کند. ما دل‌مان می‌خواهد که اگر قرار است نتانیاهو خود را این گونه دستمایه مسخره همگان کند هر روز ادعاهایی از این دست را در سطح بین المللی مطرح کند.
شما در همان سخنرانی اخیر خود در مجمع آژانس جمله‌ای گفتید که در رسانه‌های بین‌المللی بازتاب فراوانی پیدا کرد و تفسیرهای متفاوتی هم از آن شد دال بر این که اقدام یک‌جانبه آمریکا در خروج از این توافق، تاثیرات منفی بر صلح و امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی به همراه خواهد داشت. برخی این اظهارات شما را به هشدار سیاسی ایران به آمریکا در منطقه تعبیر کردند. این تاثیرات منفی از نظر شما چه حوزه‌هایی را شامل می‌شود؟
اگر خدای ناکرده برجام فرو بریزد، هیچ کس نمی‌تواند عواقب و نتایج آن را پیش بینی کند جز این که بگوید قطعا نتایج آن منفی و تاثیرگذار بر تمامی ابعاد اقتصادی، سیاسی و امنیتی منطقه‌ای و بین المللی خواهد بود.
اگر برجام به هم بریزد طرف مقابل دست به چه اقدامی خواهد زد؟ آیا ایران را در محاصره قرار می‌دهد؟ در آن‌صورت چه انتظاری از ایران خواهند داشت؟ آیا فکر می‌کنند که ایران دست روی دست می‌گذارد؟ خیر. آقای رئیس‌جمهوری بارها درباره واکنش ایران به این مساله صحبت کرده‌اند. قطعا تصمیم‌های ایران عقلانی و به دور از احساسات و عواطف خواهد بود. ایران بر اساس منطق تصمیم می‌گیرد اما این گونه برداشت نشود که ایران هر فشاری را از جانب طرف‌های مقابل تحمل خواهد کرد و هیچ واکنشی که آنها را متنبه کند انجام نخواهد داد. هر کشوری از منافع و حاکمیت ملی خود دفاع می‌کند. اما من امیدوار هستم که ما به نقطه فروپاشی برجام نرسیم. فروریزی برجام می‌تواند بستر روابط بین‌الملل در بسیاری از حوزه‌ها را از حالت معمول خود خارج کند و به سمت و سویی حرکت شود که مورد دلخواه هیچ کدام از ما نیست.
غرب به خوبی این نکات را می‌داند و مسئولان جمهوری اسلامی ایران نیز هیچ‌گاه در این خصوص گزافه‌گویی نکرده‌اند. ما اعتقاد داریم که چو شمشیر پیکار برداشتی، نگه‌دار پنهان ره آشتی. ما هر دو وجه را حفظ می‌کنیم و ایران قطعا بر اساس عقلانیت و محاسبه‌های لازم اما براساس اطمینان به پشتوانه ملت و درراستای حفظ حاکمیت و منافع ملی حرکت می‌کند. ما قطعا نمی‌گذاریم که آنها هر آنچه که می‌خواهند را آزادانه انجام دهند.
تا چه اندازه باید به تداوم همراهی اروپا با ایران در اجرای برجام امیدوار بود؟
اروپایی‌ها تاکنون به خوبی در کنار تداوم اجرای برجام ایستاده‌اند و این در حالی است که در گذشته تحلیل‌هایی از این دست زیاد بود که اروپایی‌ها و آمریکای‌ها بازی پلیس خوب و بد را انجام می‌دهند اما تا به امروز اروپایی‌ها از نظر گفتاری خوب ایستادگی کرده‌اند. اخیرا مواضع وزیر خارجه و مشاور امنیت ملی دولت آمریکا ضد اروپا را شاهد بودید. از آن سوی میدان هم اروپایی‌ها محکم از اجرای برجام حمایت و اعلام کردند که برخورداری از منافع برجام حق ایران است. ما امیدوار هستیم که این موضع‌گیری‌های لفظی، عملیاتی شود. علاوه بر آن، وزرای خارجه چین و روسیه هم در چند روز اخیر صحبت‌های جدی به نفع برجام داشتند و اعلام کردند به دنبال راهکارهای جدید برای حفظ تجارت با ایران هستند.
پیش بینی شما از چالش میان ایران و آمریکا در آینده نزدیک چیست؟
باید دید در این چالش سنگین سیاسی که در یک سوی آن ایران و بازماندگان در برجام هستند و در سوی دیگر آن دولت خودخواه و خودبزرگ بین دونالد ترامپ ایستاده چه کسی برنده خواهد شد. دولت ترامپ منطق قدرت را دنبال می‌کند و این منطق جنگل است و در قرن ۲۱ این منطق نمی‌تواند چاره‌ساز باشد. کاری که دولت فعلی آمریکا انجام می‌دهد جز ایجاد یک آشفتگی سیاسی چه در داخل و چه در خارج آمریکا فایده دیگری ندارد. از حیث داخلی آمریکا هیچ‌گاه تا این اندازه آشفته نبوده و حداقل بنده به خاطر ندارم که آمریکا پیش از این در چنین وضعیت بغرنجی از نظر استراتژی سیاسی قرار گرفته باشد. ایران باید با درایت، حوصله و صبوری و به دور از شعار و احساسات سعی کند از این مانع عبور کند. ما باید مانع را دور بزنیم و به سمت آن نرویم که الحمدلله تا به امروز مسئولان سیاسی ما بسیار هوشمندانه عمل کرده‌اند.
آمریکا در اجلاس سالانه آژانس بین المللی انرژی اتمی بسیار تنها بود و جز عربستان، امارات و اسرائیل کسی از این کشور حمایت نکرد و همه به حمایت از ایران برخاسته بودند. من در طول عمر سیاسی خودم در یک مجمع عمومی سراغ ندارم که آمریکا تا این حد منزوی شده باشد اما این بار آمریکا واقعا منزوی شده بود. این مساله نه غلو و نه شعار است. زمانی که اتحادیه اروپا می‌گوید آمریکا با خروج از برجام اشتباه کرد دلالت بر چه مساله‌ای دارد؟
در سفر اخیری که جناب رئیس‌جمهوری به نیویورک داشتند نیز ما شاهد برتری سیاسی ایران بودیم. این مساله جای شکرگزاری دارد.
از نظر مردم دنیا چالش موجود میان ایران و آمریکا است. افکار عمومی در یک سوی چالش غولی را به نام آمریکا می‌بینند که پیرو منطق قدرت است و در یک سوی دیگر آن ایران ایستاده که پیرو قدرت منطق است. دیدیم که قدرت منطق بر منطق قدرت چربید و دنیا با ایران همراه بود. تاکنون سابقه نداشته که ایران اینگونه در مجمع عمومی سازمان ملل در جایگاه برتر قرار داشته باشد.
در جلسه شورای امنیت که رئیس‌جمهوری آمریکا ریاست آن را بر عهده داشت یک نفر هم به حمایت از مواضع سیاسی وی برنخاست. نمایندگان تمام کشورهای حاضر از بولیوی تا فرانسه و انگلیس از اجرای برجام حمایت کردند و به ترامپ می‌گفتند که در این حوزه اشتباه کردید. این یک دستاورد بزرگ سیاسی است و نباید آن را دست کم بگیریم. امیدوار هستم که برخی از عزیزان منتقد ما حداقل منصفانه مساله در انزوا قرار گرفتن سیاسی ترامپ را تحلیل کنند و شاکر باشند که ایران در این چالش توانسته با قدرت منطق خود بر منطق جنگلی ترامپ چیره شود.
شما در سخنان خود بارها بر استقبال ایران از همکاری هسته‌ای ایران با همسایگان صحبت کرده‌اید. آیا تاکنون پیشنهادی برای این همکاری از سوی همسایگان دریافت کرده اید؟
کسی فعلا از همسایگان ما برای این همکاری پیشقدم نشده است. ما اعلام می‌کنیم و آماده هستیم که با کشورهای همسایه به خصوص حوزه خلیج فارس که به فعالیت‌های هسته‌ای ورود پیدا کرده‌اند، همکاری کنیم. هر چند که از نظر سیاسی ما با برخی از این کشورها مشکل داریم اما از آنجا که مساله ایمنی هسته‌ای حساسیت‌های خاص خود را دارد ما از همکاری با همسایگان خود در این حوزه استقبال می‌کنیم. اگر خدایی ناکرده در فناوری هسته‌ای حادثه‌ای رخ بدهد این حادثه مرز نمی‌شناسد و با حوادث دیگر فرق می‌کند. توصیه سازمان و پیش از این آقای دکتر ظریف هم این بوده که حداقل در بعد فنی ایران و کشورهای همسایه اقدام به انتقال تجربه در مسائل ایمنی هسته‌ای و تبادل کارشناس کنند. این مسائل سیاسی نیست و حتی ممکن است زمینه اعتماد سیاسی میان کشورها را فراهم کند. همین نوع همکاری‌ها می‌تواند زمینه‌سازی برای اعتماد سیاسی باشد. اعتماد سیاسی طرفین از بین رفته و خاورمیانه از این منظر متضرر شده است. شاید همکاری‌های هسته‌ای میان ایران و برخی کشورهای منطقه که با هم اختلاف سیاسی دارند روزی به این منتهی شود که سیاسیون کشورها در سایر مسائل هم با یکدیگر به تفاهم برسند.
سوالی که برخی از همسایگان ما باید به آن پاسخ بدهند این است که حاصل سیاست‌های تخریبی آنها در منطقه چه بوده است؟ عربستان سرزمین یمن را شخم زد و شاهد هستیم که ملت یمن در یک زندان بزرگ گرفتار شده‌اند. عربستان هم از ادامه این جنگ متضرر می‌شود و ماهانه چند میلیارد دلار هزینه این جنگ را پرداخت می‌کند. حاصل این جنگ برای عربستان چه بود؟ اگر عربستان همین هزینه را برای ارتقای معیشت مردم یمن کرده بود، می‌توانست یمن را تصاحب کند. رفتار نابخردانه عربستان در این زمینه قابل مشاهده است. حتی اگر عربستان به دنبال این بود که ملت یمن را با خود همراه کند می‌توانست این پول را هزینه ارتقای معیشت آنها کرده تا دل آنها را هم به دست آورد. اما امروز عربستان کاری کرده که تبدیل به دشمن دایمی و تاریخی ملت یمن شده است.
در مورد امارات هم وضع به همین منوال است. رابطه تجاری ایران و امارات بسیار خوب است و شرکت‌های تجاری ایرانی بسیاری در این کشور فعالند. هفته‌ای بیش از ۳۰ پرواز میان ایران و امارات در جریان است و سطح رابطه تجاری ما رقمی بیش از ۱۰ میلیارد دلار است که البته زمانی به ۱۴ میلیارد دلار هم رسیده بود. سوال اینجاست که امارات چرا این رفتار نسنجیده، ناپخته، ناآگاهانه، نادرست، غیر عادلانه و جاهلانه را در برابر ایران در پیش گرفته است؟ این کشورها باید بدانند که ایران کشوری بزرگ و مقتدر با پیشینه تاریخی است. چرا با یک کشور مقتدر در منطقه کلنجار می‌روند؟ مگر ایران به دنبال چیست؟ نه به سرزمین آنها چشمداشت داریم و نه به منابع طبیعی آنها. آنها به جای همراهی، دشمن فرضی خلق می‌کنند و با آن مبارزه می‌کنند. برخی از این کشورها داعش و طالبان را به وجود آورده‌اند و سپس از ایران دشمن سازی می‌کنند. تا چندی پیش ادعا می‌کردند که ایران ابوبکر البغدادی را به افغانستان فرستاده و این در حالی است که ما در اهواز شاهد آن اتفاق ناگوار توسط داعش بودیم.
خالد الفالح، وزیر انرژی عربستان سعودی در شصت و دومین کنفرانس عمومی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در وین با اشاره به برنامه هسته‌ای ایران مدعی شد که عربستان خواستار شفاف سازی در رابطه با سطح ایمنی نیروگاه‌های هسته‌ای است و همچنین ادعا کرد که استانداردهای ایمنی نیروگاه هسته‌ای بوشهر موجب نگرانی منطقه خلیج فارس و خاورمیانه شده است. آیا آژانس در این زمینه تاکنون ابراز نگرانی کرده و ایران چه گام‌هایی برای افزایش سطح ایمنی نیروگاه بوشهر برداشته است؟
ایران برای شفاف‌سازی چه کند؟ یک مرجع بین‌المللی مورد تایید باید این کار را انجام بدهد؛ چرا که در غیر این صورت اگر از من سوال کنید من می‌گویم بوشهر ایمن است و همین‌طور اگر از اماراتی‌ها هم سوال کنید آنها ایمنی نیروگاه‌های خود را تضمین می‌کنند. در حال حاضر OSARTیک مرجع بین‌المللی است که نماینده آن تا چندماه دیگر به ایران سفر خواهد کرد. وانو (WANO) یک مرجع بین‌المللی دیگر در این حوزه است که نمایندگان آن چند بار از ایران بازدید کرده و سطح ایمنی نیروگاه‌های ما را از C به B ارتقا داده است. وانو وOSART مراجع بین‌المللی هستند و به ایران یا کشور دیگری گرایش ندارند. پس ایران گام‌های لازم در این زمینه را برداشته است.
ما علاقه‌مند هستیم که دانشمندان هسته‌ای کشورهای همسایه هم به ایران سفر کنند و از نزدیک در جریان وضعیت ایمنی نیروگاه‌های ما قرار بگیرند. کویت یک بار در این زمینه ابراز نگرانی کرده بود و ما اعلام کردیم که از حضور دانشمندان کویتی در بوشهر خوشحال می‌شویم و دعوت کردیم که مهمان ما باشند.
که نیامدند؟
بله. ما الان هم به کشورهای خلیج فارس اعلام می‌کنیم که دانشمندان شما مهمان ما باشند و از نیروگاه بوشهر بازدید کنند. ما امیدوار هستیم که بتوانیم یک «مجمع منطقه‌ای ایمنی هسته‌ای» با حضور دانشمندان هسته‌ای کشورهای همسایه تشکیل بدهیم.
ارسال دیدگاه