مساله‌ای به‌نام تکثیر در اسارت

در طول این سال‌ها احساسی برخورد کردن برخی رسانه‌ها و علاقه‌مندان دلواپس، کار را برای مدیران سخت کرد. یک جفت یوزی که در ابتدا به مرکز تکثیر در اسارت منتقل شدند در حال حاضر سن آنها نزدیک به پیری است و شاید ما بهتر می‌توانستیم در مورد تکثیر در اسارت آنها برنامه‌ریزی داشته باشیم. شاید این عادت ما ایرانی‌ها شده که در وقت و فرصت کافی اقدامی لازم را انجام نمی‌دهیم و وقتی به دقیقه ۹۰ می‌رسیم به چه کنم و چه کنم می‌افتیم.

طی سال‌های ۱۳۸۷ تا ۱۳۹۱ اقدامی در این مورد اتخاذ نشد و از سال ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۷ پروژه یوز بودجه لازم را برای توسعه در اختیار نداشت؛ لذا مدیریت پروژه طی سال‌های ۱۳۹۱ تا ۹۷ از یک سو با توجه به اهمیت موضوع و از سوی دیگر عدم توان مالی این امر را به دفتر حیات وحش سازمان سپرد و پروژه نقش مشاور را برای این دفتر عمل کردند.

گونه‌هایی که در وضعیت بحرانی یا همان به‌شدت در خطر انقراض قرار می‌گیرند مساله تکثیر در اسارت آنها و روش‌هایی مانند بانک ژن، اسپرم و تخمک که تحت عنوان حفاظت در خارج از محل یا زیستگاه اصلی گونه نامگذاری می‌شوند در اولویت جدی قرار می‌گیرند. در واقع این اوامر در اولویت حفاظت برای نجات احتمالی گونه از انقراض قرار می‌گیرند، چرا که به دلیل تغییرات محیط طبیعی، گونه دیگر توان زیست در زیستگاه اصلی خود را ندارد.

نمونه‌های موفق آن در دنیا را می‌توان پلنگ آمور در روسیه و پاندا در چین مثال زد. در حال حاضر در روسیه حدود ۶۰ پلنگ در طبیعت زیست می‌کنند و این درحالی است که نزدیک به ۳۰۰ پلنگ در اسارت تکثیر شده است. چینی‌ها با این روش پاندا را از انقراض نجات داده‌اند و امروز پاندا از فهرست گونه‌های به‌شدت در خطر انقراض خارج شده.

ما می‌دانیم که یوز دشواری‌های خاص خود را برای تکثیر در اسارت دارد و به سادگی پاندا و پلنگ تکثیر نمی‌شود اما باید توجه داشته باشیم که یوز کمیاب‌ترین و درخطر انقراض‌ترین گربه‌سان دنیاست و ما رکورددار انقراض گربه‌سانان در دنیا هستیم و تنها کشوری هستیم که در کمتر از یک قرن دو گربه‌سان (ببر و شیر) را منقرض کرده و یوز را در وضعیت بحرانی داریم؛ لذا پیشنهاد من آن است که باید از فرصت‌ها بیشتر استفاده کرد و وقت را غنیمت شمرد.

با توجه به اینکه یوز رفتار چند نری نیز دارد (از آنجا که اغلب در نرها نقص اسپرم و ناباروری شایع است؛ لذا ماده‌ها برای افزایش شانس باروری با چند نر جفتگیری می‌کنند) و از آنجا که بیش از ۵ سال است که ۲ یا شاید ۳ نر در استان یزد، بدون اینکه ماده‌ای داشته باشند. زندگی می‌کنند، می‌توان از این فرصت هم استفاده کرد.

با توجه به اینکه مساله تکثیر در اسارات به بودجه زیادی نیاز دارد، پیشنهاد می‌کنم از ظرفیت باغ‌وحش‌ها هم استفاده شود. علاوه بر این باغ‌وحش‌ها می‌توانند در تامین هزینه حفاظت از یوز نیز نقش موثری داشته باشند.

با توجه به اینکه مطالعات لازم در این خصوص به منظور شناسایی ظرفیت‌ها صورت نگرفته؛ لذا با قطعیت نمی‌توان گفت که اقدامات آتی چیست. اما مساله قابل توجه آن است که در فاز جدید پروژه از سال ۲۰۱۸ این فعالیت در زمره اقدامات اضطراری قرار گرفته تا در همان سال اول برنامه‌ریزی جدی برای تعیین نقشه راه آینده آن صورت گیرد. ذخیره بانک ژن، اسپرم و تخمک اجرایی خواهد شد. مرکز تکثیر در اسارت علاوه بر محلی که در پارک پردیسان قرار دارد در مناطق دیگر به منظور بهره‌گیری از حداکثر ظرفیت با جدیت اجرایی خواهد شد.

در کنار این مراکز قرار است تکثیر طعمه‌های یوز نیز با محوریت جبیر و آهو صورت گیرد. پروژه و سازمان تمام تلاش خود را برای بهره‌گیری از فرصت‌های دیگر و استفاده از مشاوران خارجی بهره خواهند برد. همچنین در این زمینه امکان‌سنجی استفاده از روش‌های دیگر صورت خواهد گرفت و در صورت امکان‌پذیر بودن عملیاتی خواهند شد.

منبع: اعتماد

*مشاور پروژه بین‌المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی