مرمت مشارکتی ۲۰۰ خانه‌ تاریخی در اصفهان

این نگاه متاسفانه در چند دهه گذشته وجود داشته و به همین دلیل بخش مهمی از بافت‌های تاریخی از بین رفتند و بناهای زیادی در معرض تهدید و تخریب قرار گرفتند. با این حال طی سال‌های اخیر یک تفاوتی به لحاظ رویکردی به وجود آمده است. آنچنان که مردم توجه بیشتری به حفاظت از میراث فرهنگی و آثار تاریخی پیدا کردند و اکنون تخریب بناهای تاریخی به ضدارزش تبدیل شده است.

در گذشته اگر در برنامه توسعه شهری یک بنای تاریخی تخریب می‌شد؛ برخی‌ها احساس می‌کردند که نمودی از اقتدار مدیریتی است، اما اکنون این گونه نیست و تخریب‌ها به شدت کاهش پیدا کرده است. از سوی دیگر، ابزارهای رسانه‌ای و ارتباطی گسترش پیدا کردند و توجهات نسبت به میراث فرهنگی افزایش یافته است. به گونه‌ای که اگر یک بنای تاریخی در جایی تخریب شود؛ ابعاد اطلاع‌رسانی به حدی گسترده ‌است که موجب واکنش افکار عمومی می‌شود، اما در گذشته وقتی بافت تاریخی منسجم را از بین می‌بردند، خیلی بازتاب پیدا نمی‌کرد.

در واقع باید گفت که بازتاب‌ها و حساسیت‌ها نشان‌دهنده افزایش توجه به میراث فرهنگی است. البته باز هم بناهای تاریخی با تهدیداتی مواجه هستند. برخی‌ها منافع خود را در این می‌بینند که اثر تاریخی را تخریب کنند. برخی‌ها نگاه سوداگرانه نسبت به آثار ارزشمند تاریخی دارند و قصد دارند که با برج‌سازی به منافع بیشتری دست یابند. بنابراین بنده فکر می‌کنم که باید در این زمینه تلاش کنیم تا فرهنگسازی در جامعه صورت گیرد.

از سوی دیگر، دستگاه‌ها باید نگاه مسئولانه‌تری نسبت به حوزه میراث فرهنگی داشته باشند، چراکه حفاظت از میراث فرهنگی صرفا بر عهده سازمان میراث فرهنگی نیست. برای مثال در استان اصفهان بیش از ۲۰ هزار آثار تاریخی وجود دارد و امکانش نیست که کنار هر اثر یک نگهبان گذاشته شود. حفاظت از میراث فرهنگی یک امر عمومی است. مردم، شهرداری‌ها، دهیاری‌ها و دستگاه‌های مختلف باید با درک دقیقی از اهمیت میراث فرهنگی به حفاظت از میراث فرهنگی کمک کنند. رسانه‌ها نیز می‌توانند در این زمینه حساسیت ویژه‌ای ایجاد کنند. کمااینکه این حساسیت وجود دارد، اما باید فراتر باشد. آنچنان که وقتی یک اثر تخریب می‌شود، یک سازمان آماج تهاجم قرار نگیرد.

افزایش سرعت احیای بناهای شاخص اصفهان

در زمینه بازسازی و مرمت آثار تاریخی در استان اصفهان فعالیت‌های گسترده‌ای در حال انجام است؛ به گونه‌ای که سازمان میراث فرهنگی از نظر مرمت بناهای تاریخی ابزارها و امکان‌هایی را تجهیز و آماده‌سازی کرده است. برای مثال طی یک سال حدود ۵۰۰ کارگاه مرمتی در استان فعال شد و نشان داد که پهنه گسترده‌ای از استان محل فعالیت‌های مرمتی و میراثی است. آنچنان که سرعت و شتاب‌بخشی احیای بناهای شاخص در اصفهان افزایش پیدا کرد.

برای مثال کاخ عالی‌قاپوی اصفهان بعد از سال‌ها از حصار داربست‌ها خارج شد. این در حالی است که مرمت پروژه‌ مسجد امام اصفهان با سرعت در حال پیگیری است، پروژه‌ای که سال‌ها سازمان میراث فرهنگی با آن درگیر بود و طی سه چهار سال اخیر روند مرمت آن شتاب پیدا کرده است تا جایی که تقریبا تا یک سال آینده گنبد مسجد امام نیز از حصار درمی‌آید. از سوی دیگر، با بیان اینکه سالانه پنج تا ۱۰ کارگاه مرمتی فقط در یک بنا تجهیز و آماده‌سازی می‌شود؛ یک بخش مهم از کار انجام شده و تا کار به اتمام برسد، زمان و منافع کافی نیاز دارد. با این حال مدرسه چهار باغ اصفهان نیز جزو پروژه‌هایی بود که در معرض تخریب وتهدید جدی قرار داشت و خوشبختانه اکنون بخش عظیمی از مرمت آن انجام شده و بقیه به سرعت در حال انجام است.

گنبد مسجد شیح‌لطف‌ا... هم سال‌ها در شرایط بحرانی قرار داشت که اکنون پروژه مرمت آن شروع شده و در زمان‌بندی مختصر با حمایت‌های صورت گرفته گنبد آن را احیا خواهیم کرد. از سوی دیگر، چهل‌ستون اصفهان وضعیت ناگواری داشته است، اما اکنون مرمت آن در قالب پروژه‌ای بزرگ در سطح بین‌الملل در حال انجام است. تمامی این موارد نشان‌دهنده این است که ما نباید فقط در یک سایت تاریخی با این هم معضل مرمتی مواجه باشیم. اگر این کارها به صورت تدریجی در گذشته انجام می‌گرفت؛ اکنون وضعیت این‌گونه نبود. در واقع هیچ جایی نیست که ما درگیر آن نباشیم. تمامی این اقدامات مرمتی کار سازمان میراث فرهنگی است که سال‌هاست با وجود محدودیت‌ منابع در حال انجام آن است. شما هیچ نقطه‌ای را پیدا نمی‌کنید که بگویید وضعیت مناسبی دارد و برویم مرمت بنای دیگری را آغاز کنیم. همه بناها شرایط بحرانی داشته‌اند و خوشبختانه مرمت آنها در حال انجام است.

در سطح استان اصفهان با توجه به تعدد بناها اگر قرار باشد که مرمت همه آثار تاریخی انجام شود؛ نیازمند منابع گسترده است. بخشی از این منابع از طریق سازمان میراث فرهنگی استان تجهیز و آماده‌سازی می‌شود. بخش دیگر نیز از طریق مشارکت‌‌های مردمی است. آنچنان که سالانه حدود ۲۰۰ خانه‌ تاریخی با مشارکت مالکان آنها مرمت می‌شوند. البته منابع محدود است و طبیعی است که صرفا به مرمت‌های اضطراری ‌پرداخته شود. با این حال طی این سال‌ها تلاشمان این بوده که شهرداری‌ها، دهیاری‌ها و دستگاه‌های دیگر هم به حوزه مرمت بافت‌های تاریخی ورود پیدا کنند. ما در استان اصفهان تجربه بسیار خوبی داریم. از جمله اینکه اقدامات مناسبی در شهرستان‌های مختلف در زمینه حفظ و احیای بافت‌های تاریخی با مشارکت شهرداری‌ها، دهیاری‌ها انجام شده است. به گونه‌ای که تعداد قابل ملاحظه‌ای از بناهای تاریخی در استان با همکاری شهرداری‌ها و دهیاری‌ها احیا شدند.

تبدیل بناهای تاریخی اصفهان به تاسیسات گردشگری

سرمایه‌گذاری در بناهای تاریخی اصفهان جزو اقدامات مهمی بوده که در این سال‌ها انجام شده است. ما توانستیم بیش از ۵۰۰ بنای تاریخی اعم از کاروانسرا، حمام و خانه تاریخی را در این سال‌ها با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی به تاسیسات گردشگری تبدیل کنیم. برخی از اینها پروژه‌های بزرگ و مهم بودند. اکنون نیز کاروانسرایی در حال مرمت است. در واقع باید بگوییم که حجم فعالیت‌های گسترده‌ای که در زمینه مرمت بناهی تاریخی در استان اصفهان انجام گرفته قابل‌ملاحظه است. حتی ما در گذشته این امکان، توان و ظرفیت را نداشتیم که این حجم پروژه را اجرا کنیم. با این حال اکنون حجم عظیمی از مرمت بناهای تاریخی استان اصفهان انجام شده که نشان می‌دهد؛ بالاخره بازسازی آثار تاریخی نیازمند توجه جدی و اساسی است.

منبع: آرمان

* مدیرکل میراث فرهنگی استان اصفهان